بخشی از مقاله
ارائه چارچوبی مفهومی برای اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه فکری
به عنوان یک دارایی نا مشهود
]
چکیده:
حسابداری سنتی عمدتا" قادر به اندازه گیری و گزارشگری دارایی های نا ملموس نبوده و لذا با توجه به افزایش قابل توجه سازمانهای دانش محور و وقوع
انقلاب تکنولوژی اطلاعات ، امروزه حرفه حسابداری با مشکلات زیادی در فرایند ارزشگذاری سرمایه فکری و افشاء مناسب آن مواجه می باشد بنا براین در راستای ایفای مسئولیت پاسخگویی و شفاف سازی ، این دارایی ها باید به شیوه ای قابل قبول اندازه گیری و گزارش شوند . در این مقاله سعی شده است ابتدا اهمیت و ضرورت مفهو
م سرمایه فکری و سیر تکاملی رشته مورد بحث قرار گیرد سپس یک چارچوب نظری جهت اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه فکری هم در سطح اجزاء تشکیل دهنده و هم در سطح سازمانی آن ، ارائه شود در نهایت تلاش خواهد کرد که بینشی کل نگر جهت مدیریت استراتژیک سرمایه فکری ، در سازمان های دانش محور ایجاد نماید .
واژه های کلیدی: سرمایه فکری ، چارچوب مفهومی ، اندازه گیری و گزارش دهی
مقدمه :
تا چند سال قبل، سازمانها به اهمیت سرمایه فکری به عنوان یک عامل تاثیر گذار در فرایند تداوم فعالیت و سود آوری پی نبرده و لذا آن را همانند سایر داراییها (تحت عنوان دارایی نا مشهود) به حساب می آوردند. اما پس از رقابتی شدن بازارهای جهانی، اهمیت سرمایه فکری برای سازمانهای امروزی دو چندان گردید. پس از مشخص شدن نقش موثر سرمایه فکری در فرایند تداوم فعالیت و سود آوری، اهمیت شناسایی، اندازه گیری، و گزارشگری آن نیز برای سازمانهای امروزی دو چندان گردید. به عبارت دیگر، سرمایه فکری مهمترین منبع ایجاد ارزش و مزیت رقابتی برای سازمانهای امروزی بوده، و لذا مدیریت صحیح آن بدون شناسایی، اندازه گیری و گزارشگری امکان پذیر نمی باشد.
مدیریت سرمایه فکری (به طور استراتژیک) ضرورت سازمانهای امروزی محسوب شده، زیرا از طریق آن سازمانها می توانند علاوه بر تدوین، اجرا و ارزیابی استراتژی های مرتبط با سرمایه فکری، یک نوع هماهنگی بین استراتژیهای سرمایه فکری و استرا
تژیهای کلان سازمانی با هدف کسب مزیت رقابتی در بازار های به شدت رقابتی امروزی ایجاد نمایند. مدیریت استراتژیک سرمایه فکری همانند سایر داراییها نیازمند اندازه گیری و گزارشگری بوده و لذا طراحی یک سیستم اندازه گیری و گزارشگری مناسب برای سرمایه فکری از ضرورتهای مهم حرفه حسابداری به حساب می آید. در عصر اطلا
عات ، سازمانها در محیط های پویایی فعالیت می کنند که کسب مزیت رقابتی پایدار یکی از الزامات اولیه آن بشمار می آید. مزیت رقابتی پایدار می تواند از طریق کاهش هزینه ها و همچنین ارائه ارزش بیشتر به مشتریان حاصل گردد.
عصر کنونی که به عصر اطلاعات (فراصنعتی) معروف است، جایگزین عصر صنعتی گشته بطوریکه در این عصر، عمده توجه سازمان ها معطوف به دارایی های دانشی و سرمایه فکری بوده و این در حالی است که عمده تمرکز سازمانها در عصر صنعتی بر دارایی های ملموسی همچون ماشین آلات و تجهیزات قرار داشت. سازمان های امروزی دریافته اند که دارایی های ناملموسی همچون : سرمایه فکری، تجربیات، دانش سازمانی و اطلاعات موجب موفقیت و بقای آنها می شود. لذا امروزه شرکت ها به این نتیجه رسیده اند که باید به آنچه می دانند (سرمایه فکری) بیش از آنچه که دارند (سرمایه مادی) اهمیت بدهند.
در مباحث مدیریتی اعتقاد بر این است هر چزی را که نتوان اندازه گیری و گزارش کرد پس نمی توان آن را مدیریت کرد. البته تا کنون تلاش های زیادی در زمینه اندازه گیری و گزارشگری سرمایه فکری به عمل آمده ولی اینگونه تلاش ها در ابتدای راه بوده و برای دستیابی به یک موقعیت مناسب در این زمینه هنوز راه طولانی در پیش است.
در این مقاله تلاش بر آن است که از طریق مطالعات میدانی
و کتابخانه ای، چارچوبی مفهومی جهت اندازه گیری و گزارشگری سرمایه فکری در سازمانهای امروزی ارائه گردد.
سرمایه فکری :
برای اولین بار در سال 1969 واژه سرمایه فکری توسط جان کنت گالبرایث اقتصادان، به منظور توضیح و تبیین شکاف مابین ارزش دفتری و ارزش بازار موسسات بکار رفت. پس از وی، کارل اریک اسویبی حسابدارسوئدی عدم انعکاس داراییهای فکری در تراز نام
ه های سنتی را مورد توجه قرار داد. در اقتصاد دانش محور امروزی، سرمایه فکری مهمترین سرمایه هر سازمانی به حساب آمده و می تواند از تمامی جهات بر عملکرد یک سازمان تاثیر گذار باشد (ریاحی بلکویی، 2003). هر چند روشهای حسابداری سنتی نقش قابل توجهی در فرایند اندازه گیری و گزارشگری دارایی های ملموس بر عهده دارند، اما در یک سازمان دانش محور که دانش سهم عمده ای از داراییها را تشکیل می دهد، روشهای حسابداری سنتی قادر به اندازه گیری و گزارشگری دانش موجود در سازمان نبوده و لذا روشهای حسابداری سنتی نیازمند اصلاحات و تغییرات عمده ای می باشند (آنتونی رجاس، 2007).
در ادبیات مرتبط با سرمایه فکری تعاریف مختلفی از این واژه به عمل آمده و لذا یک تعریف واحد یکسانی از آن وجود ندارد. برخی از تعاریف مهم در ارتباط با سرمایه فکری عبارتند از : سرمایه فکری عبارت از دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه می باشد، که می تواند در ایجاد ارزش مورد استفاده قرار گیرد (استیوارت،1999). سرمایه فکری به مجموع دارایی های دانشی موجود در یک سازمان اطلاق می گردد، که از طریق آن سازمان می تواند علاوه بر دستیابی به یک مزیت رقابتی، تداوم فعالیت خود را نیز تضمین نماید (آندرسن، 2004). به طور کلی اکثر صاحب نظران سرمایه فکری بر سه جنبه ی: سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی اتفاق نظر دارند. هر کدام از آنها به طور مختصر در زیر تشریح می گردند.
سرمایه انسانی:
سرمایه انسانی بیانگر موجودی دانش کارکنان یک سازمان است (بنتیس و دیگران، 2002). سرمایه انسانی شالوده سرمایه فکری را تشکیل داده و بدون آن سرمایه فکری قابلیت اجرائی نمی یابد (چن و دیگران، 2004). بدون سرمایه انسانی هیچگونه نوآوری در محصولات، خدمات و فرایندهای تجاری به عمل نمی آید (ریاحی بلکویی، 2003). به عبارت دیگر، سرمایه انسانی شامل دانش، مهارت ها و توانایی های کارکنان سازمان بوده که می تواند در فرایند حل مشکلات سازمانی مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به متعلق بودن سرمایه انسانی به کارکنان یک سازمان، می توان ادعا نمود که آن تحت تملک یک سازمان نبوده و لذا با
خروج کارکنان از سازمان این سرمایه نیز از سازمان خارج خواهد شد. بنابراین، سازمان ها در تلاش هستند که با تبدیل این نوع سرمایه به اشکال دیگری از سرمایه فکری، از خروج آسان آن از سازمان جلوگیری نمایند (روس ودیگران، 1997).
سرمایه ساختاری (سازمانی):
سرمایه سازمانی دانش نهادینه شده ائی است که متعلق به یک سازمان بوده و در موارد همچون: پایگاه های داده، دستورالعمل ها ذخیره می شود. روس و همک
اران 1997 معتقدند که سرمایه ساختاری «به هر آنچه که پس از رفتن کارکنان به منازلشان در شرکت باقی می ماند» اطلاق می شود. به عقیده آنان سرمایه ساختاری در برگیرنده سرمایه سازمانی همچون دارایی فکری، دارایی فرهنگی، نوآوری، فرایندها و همچنین شامل سرمایه نوسازی و توسعه همچون: حق ثبت محصولات و تلاش های آموزشی می شود. این سرمایه تحت تملک سازمان بوده و می تواند از طریق پشتیبانی سرمایه انسانی، بستر لازم برای انجام درست وظایف از سوی کارکنان را فراهم سازد.
سرمایه مشتری (ارتباطی):
سرمایه مشتری به معنای استفاده مناسب از اطلاعات بازار جهت جذب و حفظ مشتریان می باشد. در حقیقت شمول این نوع سرمایه محیط داخلی و خارجی یک سازمان، و همچنین روابطی است که سازمان با مشتریان، رقبا، تامین کنندگان، انجمن های تجاری، و دولت دارد، می باشد. (بنتیس، 2004) مواردی همچون رضایت مشتریان، وفاداری آنان، قابلیت بازاریابی، شدت بازار، سهولت تامین اعتبار و غیره را می توان در زمره سرمایه ارتباطی به حساب آورد. بنابراین، رشد سرمایه مشتری به نحوه حمایت سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری از آن بستگی دارد (چن و دیگران، 2004).
اهمیت اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه فکری:
اگرچه، روشهای سنتی حسابداری به طور قابل ملاحظه ای به درک ارزش کسب و کار کمک می کنند، اما با این وجود در یک سازمان دانش محور، که در آن دانش بخش بزرگی از ارزش یک محصول و همچنین ثروت یک سازمان را تشکیل می دهد، روشهای سنتی حسابداری، که مبتنی بر دارائیهای ملموس و نیز اطلاعات مربوط به عملیات گذشته سازمان هستند، برای ارزش گذاری سرمایه فکری، که بزرگترین و ارزشمندترین دارائی برای بسیاری از سازمانها است، ناکافی هستند (سولیوان و سولیوان، 2000). دیدگاه اندازه گیری سرمایه فکری بر چگونگی ایجاد مکانیزم های اندازه گیری جدید برای گزارش دهی متغیرهای غیر مالی یا کیفی سرمایه فکری در کنار داده های سنتی، کمی یا مالی تمرکز دارد (جانسن و همکاران، 1999). در مقایسه با حسابداری مالی سنتی، اندازه گیری سرمایه فکری موضوعات مهم غیر مالی، مثل سرمایه انسانی، رضایت مشتری و نوآوری را در بر می گیرد. بنابراین رویکرد سرمایه فکری برای سازمانهایی که می خواهند از ارزش عملکردشان به خوبی آگاهی داشته باشند، جامع تر است. تفاوت های بین این دو رویکرد معنی دار هستند: در حالیکه حسابداری مالی به گذشته گرایش دارد، اندازه گیری سرمایه فکری آینده نگر است. اندازه گیری سرمایه فکری واقعیت های نرم (کیفیت ها) را در بر می گیرد در حالیکه حسابداری مالی واقعیت های سخت (کمیت ها) را اندازه گیری می کند
. اندازه گیری سرمایه فکری بر ایجاد ارزش تمرکز دارد، در حالیکه حسابداری مالی بازدهی عملیات گذشته و جریان نقدینگی را منعکس می سازد. به تدریج مشخص شده است که اندازه گیری مالی سنتی در هدایت تصمیم گیرهای استراتژیک ناکافی بوده (واترهاوس واسوندسن، 1998) و لذا آن باید با اندازه گیری سرمایه فکری تکمیل یا حتی جایگزین شود. در این صورت مدیران به خوبی می توانند از وضعیت موجود (نقاط قوت وضعف) مدیریت سرمایه فکری شان مطلع گردند. به طور مشخص، اندازه گیری سرمایه فکری در تصدیق توانایی سازمان برای تحقق اهداف استراتژیک، نمایش تحقیق و توسعه، فراهم ساختن اطلاعات پشتیبانی برای بهبود پروژه ها و تایید اهمیت برنامه های تحصیلی و آموزشی اش مفید است. اندازه گیری سرمایه فکری به عنوان یک روش مهم مدیریت بازاریابی و کسب و کار استراتژیک نیز، بیش از اینکه یک ابزار ارتباط
ی با سهامداران یا سرمایه گذاران باشد، به عنوان یک ابزار مدیریت درون سازمانی مفیدتر خواهد بود (بنتیس، 2000). بنابراین، چون شناسایی سرمایه فکری یک مساله استراتژیک کلیدی است، لذا گزارش منظم وضعیت موجود آن به هیات مدیره ضروری بنظر می رسد. در یک جمله می توان گفت که اندازه گیری سرمایه فکری برای مدیریت سرمایه فکری مهم است؛ بدین معنی که مدیریت موثر سرمایه فکری به اندازه گیری موثر آن بستگی دارد. بر اساس گزارشات ارائه شده، یک تعداد از شرکت ها شروع به پی گیری، ارزش گذاری و ایجاد ابزارهایی برای حمایت از سرمایه فکری شان کرده اند (هاروی ولوسک، 1999).
شرکت هایی که سرمایه فکری شان را اندازه گیری می کنند، بر مبنای نتایج حاصل از اندازه گیری ها گزارش سرمایه فکری را تهیه می کنند. تا کنون هیچ رهنمودواحدی برای گزارشگری سرمایه فکری چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی وجود ندارد. برخی از شرکت های پیشرو شروع به انتشار این گزارش ها کرده اند، بسیاری از آنها با درصدی از خطا، با ایجاد شاخص های جدید، سرمایه فکری شان را اندازه گیری می کنند. این شرکت ها گ
زارش های سرمایه فکری شان را، در پرتو تجربه شان در زمینه مدیریت دانش و نیز اندازه گیری سرمایه فکری یا تجربه سایرین تهیه می کنند. شرکت های اروپایی به طور مشخص در بحث اندازه گیری و گزارشگری سرمایه فکری پیشرو بوده و در ابتدا این روند در شرکت های سوئدی و دانمارکی شروع و سپس به جنوب اروپا گسترش یافت. (قلیچ لی و دیگران، 1384).
اندازه گیری سرمایه فکری:
اهداف اندازه گیری سرمایه فکری :
دلایل اندازه گیری سرمایه فکری عبارتند از:
1- به مدیران اجازه می دهد تا اطلاعات ارزشمندی در زمینه کنترل های مدیریتی منابع استراتژیک نامشهود برای بقاء و تداوم فعالیت فراهم آید. از این طریق شرکت ها قادر خواهند بود تا خط مشی های عقلانی و انتخاب های استراتژیکی بر پایه اطلاعات بدست آمده ترسیم کنند.
2- اطلاعات ارزشمندی درباره جایگاه سرمایه فکری در شرکت فراهم آورده که بدین طریق بازار می تواند ارزیابی واقعی تری از منابع شرکت (مادی و غیر مادی) بدست آورد، که قبلاً از طریق گزارش های مالی – اقتصادی قابل دسترسی نبودند(عالم تبریز و دیگران، 101:1388).
از سوی دیگر یک سیستم نظارتی که بتواند بطور مداوم در رابطه با منابع ایجاد شده توسط کارکنان شرکت اطلاعات ارائه نماید، برای برنامه ریزی و تعیین اولویت سرمایه گذاری های بیشتر بر روی منابع انسانی بسیار ارزشمند خواهد بود (لونگو، 2007). یکی از دلایل اندازه گیری دارایی های دانشی، توجیه سرمایه گذاری در زمینه سرمایه فکری بوده و دلیل دیگر برای اندازه گیری سرمایه فکری، تشخیص دارایی های پنهان و آشکاری است که امکان توسعه و دستیابی استراتژیک به هدفهای سازمانی را مهیا می سازد. در کل می توان هدفهای اندازه گیری سرمایه فکری را بشرح زیر خلاصه نمود:
- شناسایی و نقشه یابی (نقشه برداری ) دارائیهای نامشهود
- شناخت الگوها و جریانهای دانشی در درون سازمان
- اولویت بندی مباحث دانشی حیاتی و سرنوشت ساز
- تسریع و شتاب دادن به الگوهای یادگیری درون سازمانی
- شناسایی بهترین اقدامات (BP) و اشاعه آن در سرتاسر سازمان
- افزایش خودادراکی کارکنان از سازمان و افزایش انگیزش آنها
- ایجاد و ترویج فرهنگ عمل گرا
- درک شبکه های اجتماعی سازمان و شناسایی عاملان تغییر
- افزایش نوآوری
- افزایش شفافیت
- هزینه سرمایه کمتر
- افزایش قیمت سهام
- استفاده از آن به عنوان یک وسیله بازاریابی(کنان و دیگران، 2004).
مدل ها و روش های اندازه گیری سرمایه فکری:
تاکنون 32 مدل جهت اندازه گیری سرمایه فکری شناسایی شده، که می توان آن ها را در چهار طبقه تقسیم بندی نمود جدول(1)
جدول (1) طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فکری
روش های بازگشت سرمایه روش های سرمایه گذاری بازار
ارزش افزوده اقتصادی (Stewart)
ضریب فکری ارزش افزا (Pulic)
ارزش نامحسوس محاسبه شده (Stewart)
در آمد سرمایه دانش (Lev) برگه متوازن نامحسوس (Sveiby)
ارزش بازار به ارزش دفتری (Stewart)
ارزش بازار تخصیص یافته سرمایه گذار (Standiofield)
Q توبین (Tobin)
روش های سرمایه فکری مستقیم روش های کارت امتیازی
کارگزار فناوری (Brooking)
امتیازات ثبت شده تقدیر موزون(Bontis)
حسابداری و هزینه یابی منابع انسانی (Johansson)
روش ارزش گذاری جامع (Mcpherson and pike)
حسابداری برای آینده (Nash)
اعلامیه منابع انسانی (Ahonen)
جستجو گر دارائی فکری (Sullivan)
ایجاد ارزش مطلق (Andersen and Mclean)
روش مالی اندازه گیری دارائی ناملموس (Rodov and Leliaert) کارت امتیازی متوازن (Kaplan and Norton)
هوش سرمایه انسانی (Fitz-Enz)
هدایت کننده ( ناوبر ) اسکاندیا( Edvinsson and Malone)
شاخص سرمایه فکری (Roos et al )
نمایشگر دارایی غیر ملموس (Sveiby)
چرخه ممیزی دانش (Marr and Schiuma)
دستور العمل مریتوم (Meritum Guidelines)
کارت امتیازی زنجیره ارزش (Lev)
خطوط راهنمای دانمارک (DMTSI)
بهره هوشی کسب و کار (Sandvik)
رویکرد ارزش کل نگر (Pick and Roos)
درجه بندی سرمایه فکری (Edvinsson)
اندازه گیری و حسابداری سرمایه فکری (wagner et al)
نقشه دارائی های استراتژیک (Marr and Schiuma)
Source: Kaplan, R ,2004
هر کدام از روشهای اندازه گیری سرمایه فکری به طور مختصر در زیر تشریح می شوند.
الف) روش های سرمایه فکری مستقیم:
این روش ها ارزش ریالی دارائی های فکری را به وسیله شناسایی اجزاء تشکیل دهنده آنها پیش بینی می کنند. به محض شناسایی اجزاء تشکیل دهنده سرمایه فکری، اجزاء شناسایی شده می توانند به طور مداوم و مستقیماً مورد ارزیابی قرار گرفته و یا می توانند از طریق ترکیب با یکدیگر ارزش نهائی سرمایه فکری سازمان را مشخص سازند.
ب) روش های سرمایه گذاری بازار:
این روش ها بر محاسبه تفاوت بین ارزش بازار شرکت و ارزش دفتری سهام آن تمرکز داشته و تفاوت محاسبه را به عنوان دارائی های نامحسوس و یا سرمایه فکری طبقه بندی می کنند. برای مثال اگر ارزش جاری سهام شرکتی در بازار اوراق بهادار برابر ده میلیارد ریال و ارزش دفتری سهام آن برابر یک میلیارد ریال باشد، پس ارزش ريالی سرمایه فکری این شرکت برابر نه میلیارد ريال خواهد بود.
ج) روش های بازگشت دارایی ها:
در این روش ها متوسط در آمد قبل از کسر مالیات
شرکت در یک دوره مشخص بر متوسط ارزش دارایی های فیزیکی شرکت در همان دوره تقسیم شده و سپس عدد حاصله با متوسط بازگشت دارائی های صنعت مقایسه می گردند. اگر تفاوت حاصله صفر یا منفی باشد، شرکت دارای سرمایه فکری مازاد بر متوسط صنعت نبوده و فرض می شود که سرمایه فکری اش صفر است. اما اگر تفاوت حاصله مثبت باشد، فرض می شود که شرکت دارای سرمایه فکری مازاد بر متوسط صنعت و مثبت است. این تفاوت (مثبت) در متوسط ارزش دارائی های فیزیکی در همان دوره ضرب شده تا متوسط مازاد درآمد سالیانه شرکت معین گردد. با تقسیم مازاد درآمد سالیانه حاصله بر
متوسط هزینه سرمایه شرکت، تخمینی از ارزش سرمایه فکری شرکت حاصل خواهد گردید.
د) روش های کارت امتیازی:
در این روش ها اجزاء مختلف دارائی های نامحسوس – یا سرمایه فکری – شناسایی شده و برای هر کدام از آنها شاخص هایی تهیه می شوند. سپس این شاخص ها در کارت های امتیازی گزارش شده و یا در نمودارهای مربوطه به نمایش در می آیند. روشهای کارت امتیازی مشابه به روش های سرمایه فکری مستقیم بوده البته با این تفاوت که در این روش ها هیچگونه تخمینی از ارزش ريالی دارائی های نامحسوس به عمل نمی آید.
البته هر کدام از دسته های فوق دارای مزایا و معایبی می باشند که از ذکر آنها در این مقاله خودداری می گردد.
گزارش دهی سرمایه فکری :
سیر تکامل گزارشگری سرمایه فکری :
اولین گزارش سرمایه فکری در سال 1994 در شرکت اسکاندیا و توسط لیف ادوینسون صورت گرفت. این گزارش نقطه عطفی در تاریخ سرمایه های فکری تلقی شده و از آن سال به بعد شرکت های زیادی به اهمیت اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه فکری پی بردند. دومین اتفاق مهم در این زمینه در سال 1997 رخ داد. در این سال بیشتر شرکت های پیشگام اولین گزارش سرمایه های فکری خود را منتشر کردند شکل(1)
شکل(1): مقایسه سیر تکاملی گزارش های سرمایه فکری
تئوریهای ارائه شده در ارتباط با افشاء سرمایه فکری :
تاکنون تئوریهای زیادی در زمینه اهمیت افشاء سرمایه فکری مطرح گردیده اند، که به مهمترین آنها در زیر اشاره می گردد.
1- تئوری مشروعیت :
بر اساس تئوری مشروعیت، سازمانها در جوامعی که فعالیت می کنند، تحت تاثیر قوانین اجتماعی روشن و یا مبهمی قرار می گیرند. این سازمان
ها زمانی در سیستم اجتماعی که در آن به فعالیت مشغولند مشروعیت می یابند، که فعالیت هایشان با اهداف و انتظارات سیستم فوق همخوانی داشته باشد.
بنابراین، هر گونه اعمال تغییر در سیستمهای ارزشی هر جامعه ای، سازمان ها را وادار به همسو سازی با تغییرات صورت گرفته می کند. بر اساس این تئوری اگر مدیریت سازمان احساس کند انجام فعالیتهایی در جامعه ای که آن سازمان در آن فعالیت می کند الزامی است، به طور ارادی این فعالیت را انجام و گزارش خواهد نمود. اگر شرکت ها ضرورتاً نیاز به افشاء و گزارش سرمایه فکری را درک کنند دست به گزارش سرمایه فکری خواهند زد چرا که موقعیتشان به خاطر رعایت نکردن موازین جامعه و گزارش دارایی های صرفاً مشهود که نمادی از بکار گیری سیتم های سنتی قدیمی است به خطر می افتد.
2- تئوری سهامداران:
براساس این تئوری سهامداران، گروهی یا افرادی هستند که نقش آنها در رسیدن سازمان به اهدافش تعیین کننده می باشد. مدیران بایستی استراتژیهایی برای کسب رضایت این گروه که نقش زیادی در موفقیت شرکت دارند تنظیم و به کار گیرند. هدف اصلی در این فرایند، مدیریت ارتباطات با سهامداران، کارکنان، مشتریان، تامین کنندگان، جامعه و سایر گروهها بوده بطوریکه تضمین کننده موفقیت شرکت در بلند مدت می باشد.
فاکتورهای مهم در افشاء سرمایه فکری :
1- اندازه شرکت
2- تمرکز مالکیت ها در یک نقطه
3- استقلال هیات مدیره
4- عمر شرکت
روش های گزارش دهی سرمایه فکری :
برای گزارشگری سرمایه فکری نیز روش های مختلفی پیشنهاد شده است که عمده ترین آن ها عبارتند از :
الف) منظور نمودن منابع نامشهود و سرمایه فکری در حساب ها و ترازنامه یک سازمان
ب) ارائه صورت وضعیت سرمایه فکری به عنوان ضمیمه صورتهای مالی
ج) تهیه دو تراز نامه مستقل، یکی برای انعکاس داراییهای سنتی و دیگری برای انعکاس منابع نامشهود سازمان همچون: مالکیت فکری، برند و غیره. البته تاکنون توافق کاملی در بین صاحب نظران در ارتباط با راهکارهای فوق به وجود نیامده و لذا
هیچگونه رهنمود ملی و یا بین المللی در زمینه گزارشگری سرمایه فکری تدوین نگردیده است
برخی از شرکت ها گزارش سرمایه فکری را بطور سالانه و به صورت یک مدرک جداگانه از گزارش سالانه سنتی منتشر کرده و برخی دیگر این گزارش را به صورت فصلی و جدای از گزارش سالانه منتشر می کنند. گزارش سرمایه فکری از نظر محتوی متفاوت بوده بطوریکه از پنج تا بیست و پنج صفحه در تغییر هستند. در ادامه یک نمونه از گزارش سرمایه فکری توضیح داده می شود.
صورت وضعیت سرمایه فکری :
در این قسمت تلاش می گردد تا یک نمونه خاص از
روش گزارش دهی سرمایه های فکری در سازمان ها توضیح داده شود. یکی از چارچوبهای مناسب برای گزارش دهی سرمایه های فکری مدل 3R بوده که توسط اردنزدپبلوس در سال 2004 ارائه گردید (اردنز دپبلوس، 2004). این راهنما در برگیرنده رهنمودهای مناسبی در زمینه اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه های فکری است. صورت وضعیت سرمایه فکری یک شرکت یا سازمان مطابق شکل (2) بایستی دارای سه مدرک باشد (گزارش سرمایه فکری ، گزارش جریان سرمایه فکری و گزارش یاداشت سرمایه فکری ). هدف اصلی این صورت وضعیت ارائه یک تصویر صادقانه از سرمایه های فکری سازمان یا شرکت برای مدیران و نیز اشخاص ثالث ذینفع همچون مشتریان، تامین کنندگان، سهامداران است. که این الهام گرفته از صورت های مالی اساسی ( صورت وضعیت مالی ، صورت جریان وجوه نقد و یادداشت های همراه صورت های مالی ) می باشد
شکل (2): صورت وضعیت سرمایه های فکری
گزارش سرمایه فکری :
یکی از اولویت های سرمایه فکری، تدوین اصول و هنجارهای یکسانی برای گردآوری و سازماندهی اطلاعات مرتبط با سرمایه فکری بوده، بطوریکه از طریق آن باید بتوان سرمایه فکری شرکت ها و سازمان های مختلف را در کشورهای گوناگون با یکدیگر مقایسه کرد. گزارش سرمایه فکری وضعیت سرمایه های فکری یک شرکت را نمایش می دهد. جدول دو طرفه نشان دهنده اطلاعات شاخص ها و مولفه های هر جزء از سرمایه های فکری هم برای سال جاری و هم برای سال گذشته است. شاخص ها و مولفه های سرمایه های فکری به صور
ت حساب ها با کدهای معین تنظیم می گردند(جدول 2).
- سطح 1: H، R، S نشان دهنده عناصر سرمایه های فکری هستند(سرمایه انسانی= H، سرمایه رابطه ای = R و سرمایه ساختاری = S).
- سطح 2: Hi، Ri، Si نشان دهنده یک مولفه یا یک جزء از عناصر سرمایه های فکری هستند. برای مثال، Hi نشان دهنده مولفه "پروفایل کارکنان " از عنص
ر سرمایه انسانی است .
- سطح 3: Hij، Rij و Sij علامت j نشان دهنده یک شاخص فرعی برای مولفه i، به عنوان یک جزء کوچکتر از سرمایه فکری است.
- سطح 4: Hijk، Rijkو Sijk نشان دهنده شاخص فرعی تر برای شاخص j از مولفه i ، به عنوان یک جزء از عناصر سرمایه فکری است.
جدول (2) گزارش سرمایه فکری شرکت
جزء اول: سرمایه انسانی
کد مولفه ها و شاخص ها سال مولفه ها و شاخص ها سال
T T-1 T T-1
الف) پروفایل کارکنان
1- تعداد کل کارکنان
2- توزیع جنسیت
2-1-مرد
2-2- زن
.............
گزارش جریان سرمایه فکری :
گزارش جریان سرمایه های فکری بیانگر افزایش ها و کاهش های سرمایه فکری در طی سال و همچنین نوسان یا جریان خالص سرمایه های فکری است. این اطلاعات برای شاخص، مولفه شاخص و جزء سرمایه های فکری تهیه خواهد شد. همچنین اهداف اصلی و فرعی برای هر شاخص، مولفه شاخص ها، و اجزاء سرمایه های فکری مشخص خواهند شد.
گزارش یاداشت سرمایه فکری :
یاداشت سرمایه فکری اطلاعات موجو
د در گزارش سرمایه های فکری و نیز گزارش جریان سرمایه های فکری را تکمیل و تبیین خواهد نمود. همانند حسابداری سنتی، یاداشت سرمایه فکری حاوی اطلاعات مفیدی درباره فعالیت های شرکت، شیوه های ارزیابی، همچنین اقدامات صورت گرفته پیرامون سرمایه های فکری برای استفاده کنندگان خواهد بود.
نتیجه گیری:
سرمایه فکری به عنوان یک پارادایم جایگزین ، با هدف شناسایی ، اندازه گیری ، گزارشگری و مدیریت دارایی های دانش بنیان ظهور کرده است این واقعیت جدید چالش ها و فرصت ها یی را برای رشته و حرفه حسابداری به وجود آورده است حرفه ای که به طور سنتی در مواجهه با شناسایی و اندازه گیری مسائل پیرامون دارایی های نا مشهود با مشکل مواجه بوده است علی رغم اهمیت دارایی های فکری در اقتصاد های دانش بنیان و در استراتژی های شرکتی و نیاز برای چارچوب های تنظیمی برای حرفه حسابداری این منابع و عوامل نا مشهود ارزش آفرین در شرکت ، حسابداری آن در صورت های مالی به دلایل مختلفی رشد زیادی نکرده است . این دلایل به طور کلی در رویکرد محافظه کارانه حرفه حسابداری و تفوق ویژگی کیفی قابلیت اتکا بر ویژگی کیفی مربوط بودن جای می گیرند لذا مدیریت صحیح اینگونه منابع احتیاج به رهنمودها و استانداردهای مشخص دارد. برای تدوین رهنمودها و استانداردهای مرتبط، بازبینی دقیق تجربیات گذشته و ایجاد ظرفیت های جدید در حسابداری با هدف انعکاس منابع نامشهود و سرمایه های فکری در حساب های سازمان، امری لازم و ضروری به نظر می رسد. بنابراین جهت گزارشگری سرمایه فکری، ابداع مفاهیم جدید در حسابداری مالی و مدیریت و به تبع آن کسب تجربیات تازه در حوزه تعریف دارایی های نامشهود ضروری است.
منابع:
- عالم تبريز، علي اكبر، رجبي فرد، ايمان و علي حاجي باباعلي، (1388 )، سرمايه فكري، اندازه گيري، افشاء، مديريت، چاپ اول، زمستان 8 138، انتشارات مركز آموزش و تحقيقات صنعتي ايران.
- قليچ لي، بهروز، غلام زاده، داريوش و محسن ايماني پور، (1384)، مدل اندازه گيري و گزارش دهي سرمايه فكري سازمان ها، سومين كنفرانس بين المللي مديريت ، آذر 1384.
- Andriessen , D (2004), " Making sense of intellectual capital: Designing a Method for th
e Valuation of Intangibles , Elsevier Butterworth – Heinemann , Oxford.
- Bontis, Nick (2004) . Nation Intellectual capital index : A united Nation initiative for the Arab Region. Journal of intellectual capital 5/1 : 13- 15 .
- Bontis , N(2000) " intellectual capital and business performance in Malaysian industries " journal of intellectual capital, pp 85-100
- Bontis , N, Crossan , M.AND Hulland ,j , " Managing an organizational learning system by aligning stocks and flows " Journal of Management Studies , 39(4) June , 2002. pp.437 -466
- Chen , J, Zhu , Z , and Xie , H.Y, " Measuring intellectual capital : a new model and empirical study " Journal of Intellectual Capital . Vol. 5 , No .1 , 2004 . pp . 195-212 .
- Edvinsson , L , " developing intellectual capital at Skandia " Long Range planning , Vol. 30 , No .3 , pp . 266 - 273.1997 .
-Harvey , M.G and Lusch , R.
F.(1999) " balancing the intellectual Capital boo : intangible liabilities " European Management Journal. 17 (1) , pp . 85 -92 .
- Kannan, G(2004)" Intellectual capital Measurement effectiveness " Journal of Intellectual capital , vol. 5, No . 3, 2004 pp .389- 413 .
- Kaplan , Robert Sand David P,N
orton (2004) . Strategy Maps : converting Intangible Assets into Tangible Outcomes . 1st edition Boston , MA : Harvard Bussiness school press (HBS) press .
- Longo . M(2007) '' A multimensional measure of employees intangibles A managerial implementation of the tool '' Management Research News , vol. 30, No 8 , 2007 , pp 548- 569.
- Ordonez de Pablos , P.A guideline for building an intellectual capital statement : the 3R Model , Int.j.Learning and Intellectual capital , Vol.1.2004 , pp . 3-18.
- Riahi Balkaoui , A.(2003) intellectual capital and firm performance of us multinational firms Journal of intellectual capital . vol.7 , No.2 , pp.25-266-2003.
- Roos , J, Roos , G , Dragonetti , N . and Edvinsson , L , Intellectual capital : Navigating in the New Business Landscape , Macmillan Business , London . 1997 .
- Stewart Thomas A.(1999) intellectual
capital the new ewalth organization New York NY : Doubleda / Currency .
- Stewart , T, Intellectual capital : The New Wealth of Nations , Doubleday Dell Publishing Group , New York , NY . 1997 .
-Sullivan, PH.Jr and Sullivan , PH.sen , '' valuin
g intangibles companies : an intellectual capital approach '' . Journal of intellectual capital , vol1 .No.4 , pp.328-340.2000.
