مقاله درباره مصحف حضرت فاطمه ( س )

بخشی از مقاله

چکیده

از جمله فضائل فاطمه زهرا - ص - که اهل بیت آن را بارها مورد توجه و اشاره قرار داده اند و از سویی فضیلت و منشأ علم و دلیل امامت برای اهل بیت - ع - نیز محسوب می شود ، وجود مکتوبی به نام مصحف فاطمه - س - است که در این مقاله به معرفی آن بواسطه روایاتی که در مورد آن وارد شده ، می پردازیم . در باره مصحف فاطمه - س - پرسش ها و ابهاماتی وجود دارد ، آیا همان گونه که از عنوان "مصحف" بر می آید ، قرآنی وبژه حضرت زهرا علیها السلام بوده ، یا کتابی در موضوعی دیگر است ؟ اگر جواب فرض دوم است ، آیا خود حضرت آن را نوشته یا املاء کرده اند . محتوای آن چیست ؟ آیا آداب و اخلاق است یا تشریع و فقه ء اکنون این کتاب کجاست؟ جواب این پرسش ها از روایات مربوط به این موضوع به دست می آید ، که پاسخکویی به این ها ، مورد اهتمام اثر حاضر است .در نهایت آنچه که در رابطه با این موضوع بدست می آید که ؛ سبب تحقق چنین امری ، دلداری حضرت فاطمه پس از رحلت پیامبر - ص - و در حقیقت تجلی روح قدسی حضرت می باشد . اطلاق مصحف بر نوشتار مذکور مشتمل بر قرآن نمی باشد . نگارنده مصحف، امیر المؤمنین - ع - و املا کننده ی آن جبرائیل بیان گردیده است و محتوای مصحف اخبار و حوادثی گواناگون است .

واژگان کلیدی : فاطمه - س - ، مصحف ، امام علی - ع - ، محدثه، امامت

مقدمه

فاطمه - س - خود سرّی از اسرار الهی است و دسترسی و شناخت مقام بلندش ، برای ما انسان های خاکی به سادگی ممکن نیست ، بالاتر از آن ، گوشه های بسیاری از زندگانی اش نیز در درّ ، صدف ، مخفی و پنهان باقی مانده است .حضرت فاطمه - س - به دلیل فضایل و ویژگی های بسیاری که دارا هستند که ایشان را متمایزو برجسته کرده است . ایشان آن جایگاه را کسب کردند که خداوند تطهیر از همه ی پلیدی ها را برای ایشان مقدر فرمود . - احزاب - 33/ و تا آن درجه از کمال رسید که به تعبیر پیامبر مکرم اسلام ، سیده ی زنان عالم و سیده ی زنان بهشت معرفی شد - طبری ، 1413ق،ص81-80،ح20 و ص149،ح - 85 و چنان شد که در زمره اولیا ی الهی قرار گرفت و ملائکه خداوند با ایشان سخن گفتند . - ابن بابویه ، 1386،ج1،ص183-182؛ کلینی ،1388،ج1،ص - 242-241 در شمار فضایل آن حضرت ، روایات متعددی به بیان گفت و گوی ملائکه به حضرت زهرا - س - پرداخته اند .

روشن است که این روایات ، فضیلتی عظیم ، مقامی بلند و گران مایه برای ایشان ثابت می کند .اعتقاد و التزام به امامت مبتنی بر شناخت صحیح از مقام و خصایص امامت است . با توجه به مسئله ختم نبوت از جانبی و موضوع خلافت و ولایت ائمه - ع - از جانب دیگر مسئله مبادی و منابع علم امام مطرح می گردد . علم امام به علت جایگاه و مرجعیت دینی و علمی ایشان علمی خاص و الهی می باشد ، مبادی این علم به علاوه ی تعالیم و مجاری دریافتی از پیامبر اعظم - ص - که علوم و کتب انبیاء گذشته و کانون های علم آفرین را در بر می گیرد ، طبق آیات و روایات شامل آگاهی های حادث یا روزانه و شناخت و علومی که به واسطه روح و ملائکه الهی تحقق می یابد ، می گردد. از جمله عناوین مبادی و سرچشمه های علم امام در روایات ، عنوان مصحف فاطمه - س - بیان شده است .

این صحیفه ، نوشتاری ویژه بوده که به جهت علومی که شامل می شده تنها در اختیار ائمه اطهار - ع - قرار گرفته است . ذکر مصحف فاطمه - س - در شمار علوم با واسطه ی ملک برای ائمه - ع - با وجود اینکه حضرت زهرا - ع - ائمه نیست ، به دو دلیل می باشد ، از جهتی تأکید روایات به یاد کرد از مصحف به عنوان منبع علم ائمه - ع - و دوم نقش امیر المؤمنین - ع - در شکل گیری و پدید آمدن آن . مصحف فاطمه - س - ، سرچشمه جوشان معنویت ودانش ها ، که از طریق وحی بر او نازل گشته ، مانند قبر مطهرش رازی است که در پرده مانده و در اختیار ما خاکیان نیست . به راستی مصحف فاطمه - س - چیست ؟ چه زمانی به وجود آمد ؟ چه مطالبی را در بر دارد ؟ ما در این مقاله ضمن بررسی چیستی مصحف فاطمه - س - و به محتوا و یژگی های آن می پردازیم

چرا به فاطمه - س - محدثه گویند؟

برای این که بهتر بتوانیم وارد بحث اصلی شویم لازم است ابتدا معنی تحدیث و محدث را بدانیم : هر کلامی که از طریق شنیدن یا وحی در خواب - یوسف - 101/و بیداری - طور - 34/به انسان برسد ، به آن حدیث گویند . - راغب اصفهانی ،1404ق،ص - 105 و همچنین تحدیث را به معنی نقل خبر ، چه کم و چه زیاد، دانسته اند و در موارد بسیاری نیز واژه "حدیث" که اسم است ، جانشین مصدرش یعنی تحدیث می شود . - ابن منظور ، 1410ق،ج2،ص - 1339اما در منابع حدیثی شیعه و سنی ، تفسیر های خاصی از تعبیر محدث ارائه شده و این عنوان ، مقامی متمایز از دیگر عناوین مشابه معرفی شده است.

از امام صادق - ع - در باره ی رسول و نبی و محدّث سؤال کردم ، فرمود : رسول کسی است که ملائکه بر او نازل می شود و از سوی خداوند به او وحی ابلاغ می کند ، و نبی کسی است که در خواب ، وحی می پذیرد و آنچه می بیند مطابق واقع است ، و محدث کسی است که کلام ملائکه را می شنود و در گوش او قرار می گیرد و قلبش آگاه می گردد . این مضمون در بیش از یازده حدیث به تصریح بیان شده است ؛ گذشته از احادیثی که تنها به ذکر معنی محدّث پرداخته اند . - مجلسی ،1403ق،ج26،ص - 85- 66بر اساس آیات و روایات متعدد ، متکلمان شیعه بر این اعتقادند که آنچه بر رسول و نبی القا می شود ، وحی نام می گیرد و وحی را به کلام پنهانی تفسیر می کنند .

گاه به آنچه قصد فهماندن مخاطب خاصی به صورت پنهان از دیگران باشد ، نیز وحی می گویند ، و هنگامی که وحی به خداوند نسبت داده شود و از نوع کلام باشد ، در اصطلاح آن را مختص رسولان الهی می دانند . - مجلسی ، 1403،ص - 46-83 مواردی نیز مطالبی را غیر از نبی و رسول ، از اسرار غیب دریافته اند که پنهان از دیگران بوده ، همچنان که مادر موسی - ع - مخاطب وحی الهی قرار گرفت - قصص - 7/ و به اتفاق مسلمین ، وحی به او به صورت رویایی در خواب بود که این فرمان الهی را دریافته است . - همان ،ج26،ص - 46-83 همچنان که وحی به زنبور عسل - نحل - 68/ نیز از جنس کلام بشری نبوده و نوعی الهام بدون وجود تکلم و گفت و کو بوده است . - همان ، ج18،ص - 249

بدیهی است عالمانی که تحدیث و محدثه بودن را به معنایی غیر از گفت و گو -ولو به صورت الهام - با ملائکه تفسیر می کنند ، تنها بر اساس این تصورات شخصی خود ، بر خلاف لفظ به توجیه این تعبیر پرداخته اند . بنابراین ، این توجیه ها و تفسیر ها خلاف ظاهر احادیث شمرده می شود .آنچه محدث در می یابد و به او می رسد چه به شکل کلام و یا غیر آن ، توسط ملائکه این وساطت انجام می گیرد . نقل اخبار الهی برای مخاطبانش به شیوه های مختلفی صورت می گیرد و از آنجا که مصداق روشن و متداول و محسوس نقل اخبار ، به صورت گفت و گو ست ، بر همه ی آن ها از باب تغلیب ، تحدیث اطلاق می شود . در روایات رسیده از ائمه اطهار - ع - شیوه های تحدیث این گونه بیان شده اند :

-1ریختن در یَبعَثُگوشلَکاً"یُوقِرُااللهُمَ فی اُذُنِهِ " - همان ، ج26،ص - 71-15؛ خداوند ملائکه را می فرستد که در گوش او بریزد و ثابت کند. پس از این ، در صورت محدّث بودن ، کلمات را می شنود و آن ها را در می یابد .

-2نجوا در گوش :" ینکثفی اذنه فیسمع طنیناً کظنین الطشت " - مجلسی ،ج26،ص - 70-10؛نجوایی در گوش می شنود همچون صدای ]ریختن آب در [ طشت مسی

-3شنیدن کلام ملائکه : در روایات بسیاری به صراحت بیان شده که محدث ، کلام ملائکه را بدون دیدن او می شنود . - کلینی ،1388،ج1،ص - 271

-4الهام قلبی همراه با شنیدن صدا : " تصریح علی قلبه فیسمع وقعا کوقع السلسله علی الطست " - همان ،ج26،ص73،ح - 25؛ برای قلب او کشف می شود ، پس صدای برخورد زنجیر بر طشت مسی را می شنود .

قرآن کریم در مباحث و موارد مختلفی ، سخن گفتن ملائکه با غیر انبیاء را حکایت کرده است از جمله : گفتگوی ملائکه با حضرت مریم - ع - - عمران -42/ 45 و مریم - 17-21/ ؛ گفت و گوی ملائکه با ساره همسر حضرت ابراهیم - ع - - هود - 73-71/69 قطعا ساره مقام نبوت نداشته ، اما با این همه به تصریح قرآن ، مخاطب کلام ملائکه قرار گرفته است .علاوه بر قرآن از طریق روایات شیعه ، از ائمه اطهار - ع - نقل شده که اشخاصی بوده اند که نبی یا رسول نبوده اند و با آن ها تحدیث صورت گرفته است . این اشخاص ، عموماً از شخصیت های پیش از اسلام بوده اند که به گونه ای محدث بودن و نبی نبودن آن ها مورد اتفاق مسلمانان است ، و ائمه - ع - محدثان امت اسلام را به ایشان تمثیل کرده اند .

این اشخاص عبارتند از -1 ذوالقرنین - مجلسی ،ج26،ص-2 - 73-20آصف برخیا - همان ، ص-3 - 69حضرتخضر - همان ، ص70،ح - 10همه این مباحث ، همه مقدماتی بودند که این مطلب را بیان کنیم که بر اساس ادله و شواهد مختلف ، حضرت فاطمه - س - از محدثه های عالم اسلامند . شیخ صدوق با سند در چند کتابش از امام صادق - ع - نقل می کند که ایشان فرمود : لفاطمه علیها السلام تسعه اسماء ، فاطمه و الصدیقه و المبارکه و الطاهره و الزکیه و الراضیه و المرضیه و المحدثه و الزهراء - ابن بابویه ، 1386، ج1 ،ص178،ح - 3هر یک از نام های فوق ، گویای یکی از امتیازات و صفات مهم آن حضرت است . و محدثه به عنوان یک نام و نماد از آن حضرت معرفی شده است .

شیخ صدوق با سند از امام صادق - ع - علت نام گذاری آن حضرت به محدثه را چنین نقل می کند :" همانا فاطمه محدثه مامیده شده چون ملائکه از آسمان فرود می آمدند ، پس به وی خطاب می کردند - همان گونه که مریم دختر عمران را خطاب می کردند - و کفتند : ای فاطمه ! همانا خداوند تورا برگزید و پاکیزه گردانیده و بر تمامی زنان جهان تورا بر گزیده است . ای فاطمه! پروردگارت را عبادت کن و با نماز گزاران سجده و رکوع کن . پس آن حضرت با ملائکه سخن می گفت و آن ها نیز با وی سخن می گفتند . پس شبی آن حضرت به ملائکه گفت : آیا کسی که بر همه زنان عالم برتری یافت ، مریم دختر عمران نبود ؟ پس گفت ند : مریم سرور زنان جهان خودش بود و خداوند بزرگ و تعالی تو را سرور زنان جهان خود تو و جهان وی قرار داده است و سرور زنان از اولین و آخرین . - ابن بابویه ، 1386ق،ج1،ص - 182

این روایت ضمن مسلّم شمردن نام محدثه برای آن حضرت ، شیوه گفت و گوی ملائکه با ایشان را توضیح می دهد . این روایت دلالتی روشن بر محدثه بودن آن حضرت دارد.با سند صحیح از ابوعبیده از امام صادق - ع - نقل شده که فرمود :" فاطمه پس از رسول االله هفتاد و پنج روز عمر کرد ، و اندوه شدیدی بر پدرش در وی بود ، و جبرئیل نزد وی آمده و او را بر عزای پدرش تسلّی می داد و او را دلخوش می کرد ، و از پدرش و جایگاه وی . و آنچه پس از آن حضرت در نسل وی خواهد بود ]امامت[ خبر می داد و علی - ع - این اخبار را می نوشت . پس این مصحف فاطمه است - کلینی ،1388،ج1،ص - 241 این روایت که شیوه فراهم آمدن مصحف فاطمه - س - را گزارش می کند ، به صراحت تحدیث و گفت وگوی جبرئیل با ان حضرت را بیان ، و محتوای گفت و گو را نیز گزارش میکند .به هر حال ،این ادله ی روایی ، سخن گفتن ملائکه با حضرت فاطمه زهرا - ع - را ثابت میکند.

حقیقت مصحف