بخشی از مقاله
چکیده
این نوشتار، به منظور دستیابی به چگونگی توجه تاریخ نگاران اهلسنت به سیر گزارشهای زندگی حضرت خدیجه - س - تدوین شده و درصدد پاسخ به این سؤال است که گزارشهای تاریخی در مورد حضرت خدیجه - س - در کنار پیامبر - ص - ، در سه دوره »همراهی شغلی«، »همراهی در زندگی مشترک« و »همراهی در جریان بعثت«، چه فرآیندی داشته است؟
برای پاسخ، از روش استقرا در گردآوری دادههای تاریخی و مقایسه آنها با یکدیگر در یک روند تاریخی، به منظور کشف شباهتها و تمایزها، استفاده شده است. کتابهای تاریخ، سیره، دلایلنگاری و تراجم منابع مورد بررسی در این موضوع است.
واژگان کلیدی
حضرت خدیجه - س - ، پیامبر - ص - ، همراهی شغلی، بعثت، اهل سنت.
مقدمه
حضرت خدیجه - س - دختر خویلد فرزند اسد فرزند عبدالعزی فرزند قصی بود.1 زندگی این بانو در یک بازه تاریخی، رنگ خاصی به خود گرفته و با جریان رسالت گره خورده است. این بازه زمانیتقریباً سالهای25 عامالفیل تا 10 بعثت را پوشش میدهد و مقارن با ورود حضرت خدیجه - س - به زندگی پیامبر - ص - تا هنگام وفات ایشان است. رخدادهای مهمی در این برهه تاریخی اتفاق افتاده که به مناسبت آن واقعه حضور آن بانو را در این گزارشها میتوان دنبال کرد. این نوشتار، سه عنوان مهم این بازه زمانی را دنبال میکند که عبارتند از: »همراهی شغلی«، »همراهی در زندگی مشترک« و »همراهی در جریان رسالت.« این سه عنوان، در منابع سیره، تاریخ، انساب، دلایلنگاری و تراجم، تا قرن پنج هجری پیگیری میشود. در برخی از منابع مانند: اخبارالطوال دینوری - م.1 - 282 و تاریخ خلیفه بن خیاط - م.2 - 240 که در این محدوده زمانی قرار دارد، مطلبی در مورد حضرت خدیجه - س - یافت نشد.
از آن جا که به موضوع نوشتار حاضر برای اولین بار به عنوان مسأله پژوهش توجه شده، طبیعی است که پیشینه خاص نداشته باشد. اما منابع سیره و تاریخ پیامبر - ص - و کتابهایی که به شرح حال خدیجه - س - پرداختهاند، مانند الانوار الساطعه من الغراء الطاهره خدیجه بنت خویلد اثر شیخ غالب السیلاوی3 را میتوان به عنوان پیشینه عام معرفی کرد. مقالاتی چون: »امالمؤمنین الطاهره خدیجه بنت خویلد4« و »مناسبات اقتصادی و روابط شغلی خدیجه - س - با پیامبر اکرم - ص - 5« نیز وجود دارد که هیچیک از آنان با محوریت موضوع این نوشتار به نگارش درنیامده و این نکته، ضرورت پژوهش در این موضوع را نمایان میکند.
همکاری شغلی خدیجه - س - و پیامبر - ص -
اولین بار ابناسحاق در کتاب سیره، ضمن مباحث تاریخ زندگی پیامبراکرم - ص - ، ابعادی از شخصیت حقیقی و حقوقی حضرت خدیجه - س - را به تصویر کشیده است. وی گزارش خود درباره آن حضرت را با همراهی شغلی آن بانو با پیامبر - ص - آغاز میکند که بعدها با تفاوتهایی در منابع روبهرو میشود به طوری که میتوان این تفاوتها را در ضمن سه دیدگاه به تصویر کشید:6
.1 کتاب اخبار الطوال نیز بعد از ذکر اولاد آدم - ع - و پادشاهان، وارد بحث فتوحات اسلامی از زمان ابوبکر شده است. - نک: دینوری،
اخبار الطوال، ص - 1
.2 کتاب تاریخ خلیفه بن خیاط بعد از ذکری مختصر از تولد پیامبر - ص - ، وارد وقایع سال اول هجرت شده است. نویسنده در مقدمه، نه این که کتاب تاریخ خود را از هجرت پیامبر - ص - آغاز کرده، اشاره داشته است. - نک: تاریخ خلیفه بن خیاط، مقدمه کتاب - .3 غالب السیلاوی، الانوار الساطعه، ناشر مؤلف، .1421
.4 حائری، شیخ جعفر عباس، مجله علوم الحدیث، ش 11، ص117-55، سال .1423.5 منصوره اعتمادی، بانوان شیعه، ش 13 و 14، ص 200-173، سال .1386
.6 ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری، الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمالالدین شیال، قم، منشورات الرضی، 1368 ش.
دیدگاه اول
بر اساس این نظر، همکاری و مشارکت شغلی به شکل مضاربه بوده است. برخی منابع بدین نکته تصریح دارند.1 در گزارش ابنهشام - م. - 218 که در واقع همان خبر ابناسحاق - م. - 151 است، ضمن اشاره به مضاربهای بودن همکاری، به دو نکته توجه داده که تأییدی بر این نوع همکاری است:
خدیجه - س - زنی صاحبمال و بازرگان بود و از سوی دیگر قریش نیز مردمی بازرگان بودند. به همین سبب، وی مردان را در مقابل سهمی از سود کاروان، با خود شریک میکرد. لذا دنبال حضرت فرستاد تا همکاری شغلی خود را با ایشان آغاز کند. پیشنهاد خدیجه - س - این بود که پیامبر - ص - برای سفر تجاری به شام بروند و سرمایه آن بانو را در اختیار گیرند.2
بنا به این گزارش، وجود صفاتی چون: راستگویی، امانتداری و بزرگواری در پیامبر - ص - ، خدیجه - س - را تشویق کرد تا خود پیشنهاد همکاری با حضرت را طرح کند.
ابنسعد - م. - 230 خبری را از واقدی بدین مضمون آورده که راوی آن نفیسه دختر منیه است:
ابوطالب به دلیل سختی و مشکلات روزگار و اینکه نمیتوانست پیامبر - ص - را از نظر مالی تأمین کند، به پیامبر - ص - عرض کرد: »کاروان تجاری قوم تو به طرف شام میرود و خدیجه - س - مردانی از قومت را به کار گرفته است.«
در این خبر نیز مانند خبر قبل، بیشتر بر بازرگان بودن قریش، کار کردن مردانی از قریش برای خدیجه - س - و اینکه آن بانو آنها را در کاروان خود به شکل مضاربه استخدام میکرد، تأکید میشود.3
تاریخنویسان بعدی چون: طبری1 و بیهقی نیز این گزارش را بدون هیچ تفاوتی، از ابناسحاق نقل می-کنند و به مضاربه بودن همکاری اشاره دارند.2
» .1کانت خدیجه بنت خویلد امرأه تاجره ذات شرف و مال. تستأجر الرجال فی مالها و تضاربهم إیاه، بشیء تجعله لهم.« - السیرهالنبویه، ج 1، ص. - 188
» .2فعرضت علیهان یخرج فی مال لها الی الشام تاجرا.« - ابنهشام، السیره النبویه، ج 1، ص . - 188» .3کانت تستأجر الرجال و تدفع المال مضاربه.« - ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 8، ص . - 12
