بخشی از مقاله
بررسی مالیات بر ارزش افزوده
مقدمه
ماليات بر ارزش افزوده درمقايسه با ساير مالياتهاي مرسوم نوعي از يك ماليات جديد است.گسترش اين سيستم ، يكي ازمهمترين توسعه هاي مالياتي و بي شك يكي از جدال برانگيزترين مباحث اواخر قرن بيستم است. اين سيستم مالياتي باتلاش اقتصاددانان براي رفع يا كاهش اختلال و نارسايي هاي مالياتي سنتي و همچنين افزايش درآمد دولت شكل گرفته است.
اين ماليات يك نوع ماليات بر فروش چند مرحله اي است كه خريد كالاها و خدمات واسطه اي را از پرداخت ماليات معاف مي كند. در واقع يك اعتبار مالياتي براي خريدهاي واسطه اي بنگاههاي اقتصادي در نظر گرفته مي شود كه باعث از بين رفتن پديده ماليات بندي مضاعف مي شود بنابراين عوامل اقتصادي براي هر ارزش ايجادشده فقط يك بار ماليات مي پردازند.
پيش از اين ماليات بر ارزش افزوده به صورت غيرمستقيم اجرا مي شد و تعداد كمي از توليدات مانند حامل هاي انرژي و... را پوشش مي داد. با استقرار سيستم ماليات بر ارزش افزوده در كشورهاي غربي و پس از آن كشورهاي آفريقاي جنوبي، اجراي آن در بسياري از كشورها مورد توجه قرار گرفت تا اهداف اقتصادي تحقق يابد.
پرداخت ماليات در برخي كشورها يك تكليف قانوني بزرگ محسوب مي شود و عدم پرداخت آن برخوردهاي قانوني براي متخلفين از قانون را در پي دارد.
ماليات در كشورهاي مختلف دنيا، بخش عمده اي از هزينه هاي عمومي را تشكيل مي دهد به نحوي كه در برخي از كشورها 90 تا 95 درصد از هزينه هاي عمومي مورد نياز دولت از طريق ماليات تامين مي شود، اما اين رقم در ايران حتي با تلاش هاي بسيار زياد دولت بسيار كم است و با رقم هاي مرسوم در دنيا بسيار فاصله دارد. به علاوه، حدود 32 درصد از توليد ناخالص داخلي برخي از كشورها از درآمد مالياتي تامين مي شود، درحالي كه اين رقم در ايران بسيار اندك است. لازمه ي دستيابي به وضعيت مطلوب درآمدهاي مالياتي در كشور ارتقاء فرهنگ مالياتي است كه اجراي طرح خود اظهاري مالياتي در تيرماه هر سال نيز بدين منظور صورت مي گيرد.
ماليات بر ارزش افزوده در قرن حاضر مورد استقبال بسياري از كشورهاي جهان قرار گرفته است؛ به طوري كه در حال حاضر بيش از 150 كشور جهان به اجراي اين ماليات پرداخته اند و از مزاياي اين ماليات مدرن بهره مي برند. اين ماليات، از ارزش افزوده بنگاه ها در مراحل مختلف فرايند توليد : توزيع اخذ مي شود و از مزاياي زيادي همجون توان درآمد زايي بالا براي دولت، پايه ي گسترده ي مالياتي، سهولت اجرا، كاهش انگيزه ي فرار مالياتي، مشاركت مستقيم مؤدي در فرايند ماليات گيري، تكيه به روش خود اظهاري، اعتماد به مؤديان، ساز و كار خود كنترلي، پايين بودن هزينه اخذ ماليات به سبب خود اجرايي، اجتناب از پديده ماليات مضاعف و غيره برخوردار است.
فصل اول :
ضرورت اجراي ماليات بر ارزش افزوده
يكي از منابع اصلي درآمد دولتها ماليات است كه تحت عناوين مختلف وصول ميشود. درآمد حاصل از ماليات، بخش قابل ملاحظه اي از بودجه دولتها را تشكيل ميدهد و دركشورهايي كه ماليات از نظام قانوني و مردمي برخوردار است، بيش از 60% بودجه عمومي را تشكيل ميدهد.
دراقتصاد ايران، متناسب با رهنمودهاي كلي سند برنامه سوم توسعه، به منظور كاهش اتكاي بودجه دولت به درآمد نفت مقرر شد تا سهم درآمدهاي مالياتي در تركيب منابع درآمدي دولت با گسترش پايه هاي مالياتي از طريق وضع ماليات بر ارزش افزوده افزايش يابد.
از اينرو، متناسب با مفاد ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه، سازمان امور مالياتي كشور زير نظر وزارت امور اقتصادي و دارايي تاسيس شد. از جمله وظايف اين سازمان در راستاي اصلاح و تحول نظام مالياتي و مكانيزه نمودن سيستم مالياتي كشور، اجراي ماليات بر ارزش افزوده ميباشد. دلايل انتخاب ماليات بر ارزش افزوده در بين كشورهاي مختلف متفاوت بوده است، ليكن تجربه كشورهاي استفاده كننده اين ماليات حاكي از موارد عديده ذيل به عنوان مزايا و ضرورت اجراي اين نوع ماليات ميباشد:
1. ماليات بر ارزش افزوده متدولوژي و تفكري است كه چندين دهه از تجربه مثبت آن در ساير كشورها گذشته و مورد تاكيد اكثر صاحبنظران و كارشناسان اقتصادي و مالياتي بانك جهاني و صندوق بين الملي پول ميباشد.
2. اين ماليات در بسياري از كشورها ضمن تامين بيشتر عدالت اجتماعي نسبت به سايرمالياتها، و بدون از بين بردن انگيزه سرمايه گذاري و توليد، به عنوان منبع درآمد جديدي درجهت افزايش درآمدهاي دولت بكار برده شده است.
3. از آنجايي كه سيستم ماليات بر ارزش افزوده يك سيستم خود اجراست و همه موديان نقش مامور مالياتي را ايفا مينمايند، هزينه وصول آن پائين است.
4. با توجه به اين كه در اين ماليات، موديان براي استفاده از اعتبار مالياتي ملزم به ارائه فاكتور خواهند بود، زمينه براي شناسايي خود به خود ميزان معاملات موديان فراهم ميشود. در نتيجه، يك سيستم اطلاعاتي كامل از معاملات و مبادلات تجاري ايجاد ميشود كه علاوه بر شفاف سازي مبادلات و فعاليتهاي اقتصادي موجب سهولت اعمال مالياتهاي ديگر از قبيل ماليات بر درآمد و ماليات بر مشاغل ميگردد.
5. ماليات بر ارزش افزوده يك منبع درآمد باثبات و در عين حال انعطاف پذير است.
6. به دليل مقطوع بودن نرخ اين ماليات، زمان قطعيت آن بسيار كوتاه بوده و مشكلات طولاني بودن قطعيت ماليات بر درآمد و ماليات بر ثروت را ندارد. بنابراين، تاخير در وصول درآمدهاي مالياتي به حداقل ميرسد.
7. از آنجايي كه ماليات بر ارزش افزوده يك ماليات مدرن است، اجراي آن به بهبود فن آوري و بهره وري از طريق اتوماسيون اداري در سيستم مالياتي و حسابداري مالياتي كمك شاياني خواهد كرد
فصل دوم:
و انواع آن ماليات بر ارزش افزوده تعريف
ماليات بر ارزش افزوده نه تنها ماليات نسبتا ساده اي است بلكه رايجترين ماليات در دنياي امروز نيز محسوب ميشود. لذا قبل از هر موضوعي بايد ديد تعريف ارزش افزوده و ماليات بر ارزش افزوده چيست. از ديدگاه اقتصادي، ارزش افزوده مابه التفاوت ارزش ستانده و ارزش داده است. اما در تدوين قانون, به لحاظ ارائه نگرش مطلوب اجرايي, اين تعريف بر اساس استانداردهاي حسابداري و با تكيه بر روش صورتحساب ارائه ميگردد. بر اين اساس، ارزش افزوده را تفاوت بين ارزش كالاها و
خدمات عرضه شده با ارزش كالاها و خدمات خريداري شده يك شخص در يك دوره معين تعريف ميكنند.با توجه به تعريف مذكور، ماليات بر ارزش افزوده نوعي ماليات چند مرحله اي است كه در مراحل مختلف زنجيره توليد و يا خدمات ارائه شده اخذ ميگردد. اين ماليات در واقع نوعي ماليات بر فروش چند مرحله اي است كه خريد كالاها و خدمات واسطه اي را از پرداخت ماليات معاف ميكند
انواع ماليات بر ارزش افزوده :
1 - ماليات بر ارزش افزوده از نوع توليدي
2- ماليات بر ارزش افزوده از نوع مصرفي
3- ماليات بر ارزش افزوده از نوع درامدي
در هر كدام از اين سه نوع ماليات به نوبه خود دو اصل زير برقرار است
اصل مبدا:
به اين مفهوم است كه ماليات بر روي ارزش افزوده كليه كالاها و خدماتي كه در كشور توليد مي گردند وضع مي شود .
اصل مقصد:
اصل مقصد به اين مفهوم است كه ماليات بر روي ارزش افزوده كليه كالاها و خدماتي كه در كشور مصرف مي گردند وضع مي شود.
اين نوع ماليات ممكن است كه به دو روش يعني روش صورت حساب يا روش بستانكار و روش كسر شونده محاسبه گردد.
1-ماليات بر ارزش افزوده از نوع توليدي
در اين نوع ماليات ماليات كلي بر فروش اعمال مي شود و به طور كلي اين نوع ماليات بر ارزش افزوده مي تواند بر كالاهاي مصرفي و سرمايه اي اعمال گردد.در اين روش كالاهاي مصرفي و سرمايه اي و استهلاك انها از ماليات معاف نمي باشند. بنابر اين با توجه به اينكه اين نوع ماليات انگيزه سرمايه گذاري را تضعيف مي نمايد نسبت به دو روش ديگر از اهميت كمتري برخوردار مي باشد . پايه اين ماليات به طور كلي به صورتGDP-GW=C+I+GC+(X-M) مي باشد كه در اينجا GW
معرف دستمزد و حقوق دولتي و GC نيز معرف مصارف دولتي است.
2- ماليات بر ارزش افزوده از نوع مصرفي
در اين روش علاوه بر استهلاك مخارج مربوط به كالاهاي سرمايه اي نيز از شمول پايه مالياتي خارج مي گردد. پايه اين ماليات برابر دريافتي بنگاهها منهاي ارزش كلي خريد كالاهاي واسطه اي و نيز هزينه هاي سرمايه اي است . در واقع با كاهش هزينه هاي سرمايه اي از توليد انچه كه باقي مي ماند برابر ارزش كالاهاي مصرفي توليد شده است .
به دليل معاف بودن كالاهاي سرمايه اي از ماليات انگيزه براي سرمايه گذاري بيشتر به وجود مي ايد و همچنين در عمل استفاده از اين روش نسبت به دو روش ديگر از سهولت بيشتري برخوردار مي باشد. پايه اين نوع ماليات نيز به صورت زير مي باشد .
GDP-GW-I=C+GC+(X-M)
3- ماليات بر ارزش افزوده از نوع درامدي
اين نوع ماليات استهلاك را در بر نمي گيرد و به اين ترتيب مخارج سرمايه اي خالص مشمول ماليات مي باشد كه پايه اين نوع ماليات نيز به صورت زير است :
GDP-GW-D=C+(I-D)+GC+(X-M)
به طور كلي در اين نوع ماليات بر ارزش افزوده پايه كلي ماليات بر اساس درامدي است كه عوامل توليد كسب مي نمايند و در اينجا D معرف استهلاك مي باشد.
فصل سوم :
تاريخچه ماليات بر ارزش افزوده
اين ماليات نخستين بار توسط فون زيمنس در سال 1951 به منظور فائق آمدن بر مسائل مالي كشور آلمان طرح ريزي گرديد ، ليكن به رغم علاقه و تمايل شديد كشورهايي نظير آرژانتين و فرانسه در خصوص آگاهي از چگونگي ساختار آن ، اين ماليات بطور رسمي تا سال 1954 به مرحله اجرا در نيامد. از سال 1954به بعد، برزيل ، فرانسه ، دانمارك و آلمان در زمره نخستين كشورهايي بودند كه اين ماليات را در نظام مالياتي كشور خود معرفي نمودند . كره جنوبي نخستين كشور آسيايي است
كه درسال 1977 با كمك صندوق بين المللي پول توانست اين ماليات را در نظام مالياتي خود پياده نمايد و بدنبال آن كشورهاي تركيه ، پاكستان ، بنگلادش و لبنان نيز اقدام به اجراي اين ماليات نمودند . هم اكنون بيش از 120 كشور جهان از سيستم ماليات بر ارزش افزوده بهره مند هستند .
به منظور اجراي اين ماليات در كشور جمهوري اسلامي ايران، لايحه آن براي اولين بار در دي ماه
1366 تقديم مجلس شوراي اسلامي گرديد . لايحه مزبور در كميسيون اقتصادي مجلس مورد بررسي قرار گرفت و پس از اعمال نظرات موافق و مخالف به صحن علني مجلس ارائه گرديد كه پس از تصويب 6 ماده از آن بنا به تقاضاي دولت و به دليل اجراي سياست "تثبيت قيمتها" به دولت مسترد گرديد .
درسال 1370 بخش امور مالي صندوق بين المللي پول، در راستاي اصلاح نظام مالياتي جمهوري اسلامي ايران ، اجراي سياست ماليات بر ارزش افزوده را بعنوان يكي از عوامل اصلي افزايش كارايي و اصلاح نظام مالياتي پيشنهاد نمود . با توجه به نظرات كارشناسان صندوق بين المللي پول ، مطالعات و بررسيهاي متعددي در اين زمينه در وزارت امور اقتصادي و دارايي صورت پذيرفت و اجراي ماليات بر ارزش افزوده در سمينارها و كميته هاي مختلف علمي با حضور كارشناسان داخلي و
خارجي مورد تاكيد قرار گرفت ، اما در عمل به مرحله اجرا در نيامد . وزارت امور اقتصادي و دارايي در راستاي طرح ساماندهي اقتصادي كشور ، انجام اصلاحات اساسي در سيستم مالياتي از جمله حذف انواع معافيتها ، حذف انواع عوارض وگسترش پايه مالياتي را با تاكيد خاص بر كارايي نظام
مالياتي ، شروع نمود و مطالعات جديد امكان سنجي در اين زمينه به عمل آورد . با توجه به اهميت بسط پايه مالياتي بعنوان يكي از اصول اساسي سياستهاي مالي طرح ساماندهي اقتصاد كشور ، معاونت درآمدهاي مالياتي وزارت امور اقتصادي و دارايي مطالعات علمي متعددي را با در نظر گرفتن خصوصيات فرهنگي ، اجتماعي و اقتصادي كشور در زمينه اجراي ماليات بر ارزش افزوده ، از دي ماه 1376 آغاز كرد . لايحه ماليات بر ارزش افزوده، اكنون با در نظر گرفتن اثرات اقتصادي ناشي از اجراي اين ماليات با اصلاحات و بازنگري هاي متعدد، به مجلس شوراي اسلامي ارائه شده است.
فصل چهارم :
شيوه اجرايي ماليات بر ارزش افزوده
در سيستم ماليات بر ارزش افزوده، هر فروشنده در هنگام فروش كالا و خدمات، ماليات متعلقه را بر صورتحساب افزوده و آن را همراه با قيمت كالا و خدمات از مشتري دريافت مي نمايد. اولين فروشنده، ماليات را يكجا به دولت پرداخت كرده و درمراحل بعدي، هر فروشنده تنها مابه التفاوت ماليات (ماليات دريافتي پس از كسر مالياتي كه خود قبلاً پرداخت نموده) را به حساب سازمان امور مالياتي واريز مي كند. اين عمل بر اساس لايحه پيشنهادي طي يك دوره دو ماهه انجام مي گيرد.
به منظور روشن شدن روش اجرايي ماليات بر ارزش افزوده به مثال ذيل توجه فرمائيد:
يك شركت خودروسازي براي توليد محصولات خويش، قطعات مورد نياز را از طريق بازار داخلي (قطعه سازان) و يا از طريق واردات تأمين مي نمايد. اگر فرض شود خريد از داخل به مبلغ ده ميليون ريال و خريد به صورت واردات به مبلغ پنج ميليون ريال بوده و با فرض اين كه نرخ ماليات 10% باشد، اين شركت در مرحله خريد از داخل يك ميليون ريال ( 1،000،000 = 10% *10،000،000 ) و در مرحله واردات به اندازه پانصدهزار ريال (500،000 = 10% * 5،000،000) ماليات بر ارزش افزوده به
سازمان مالياتي كشور پرداخت مي نمايد . همچنين، اگر فرض شود اين شركت محصول توليدي خود را به مبلغ چهل ميليون ريال بفروشد، موظف است هنگام صدور فاكتور، ماليات بر ارزش افزوده را جداگانه محاسبه و از خريدار دريافت نمايد (4،000،000 = 10% *40،000،000 ).
