مقاله در مورد بهداشت دام

بخشی از مقاله

والانعام خلقها لكم فيها دف ومنافع ومنها تاكلون
وچهارپايان رابراي راحتي شما نوع بشر خلق كرده تابااستفاده ازپشم وموي آندفع سردي وگرمي ازخود بكنيد وفوايد بسيار ديگر بريدواز شير وگوشت آنها غذاي خوردني تهيه كنيد.

مقدمه:

توجه به بهداشت گله،يكي ازجنبه هاي بسيار مهم مديريتي درپرورش دام ميباشد.برنامه هاي بهداشتي كه برپيشگيري از بروز بيماريها پايه گذاري شده اند،نقش اساسي درافزايش بازدهي حيوان خواهند داشت.درمان،براي جلوگيري از مرگ حيوان انجام مي شود اما برخي ازبيماريها درمان شدني نيستند وموجب مرگ حيواني باارزش خواهند شد. ازاين رو طراحي برنامه هاي بهداشتي ،بايد راهبردي تهاجمي (پيشگيري ازبيماري ) باشد نه تدافعي (درمان بيماري) .

هدف اساسي هربرنامه بهداشتي آن است كه باپيشگيري ازبروز بيماريها سود دهي راافزايش دهد.برنامه هاي بهداشتي كه ازنظر اقتصادي پرهزينه تراز بيماري باشند،سفارش نمي شوند.برنامه هاي بهداشتي ازواكسيناسيون ساده تااستفاده ازكامپيوتر براي زير نظر داشتن دامها متفاوت است.موفقيت هربرنامه بهداشتي به همكاري بي دريغ وعلاقه مندي تمام افرادي وابسته است كه به شيوه اي بادام درارتباط هستند.دامدار خوب بافراهم كردن شرايط مناسب،ازآسيب پذيري حيوانات وبروز بيماريها جلوگيري كرده وبامشاهده حالتهاي نابهنجار درحيوانات مشكل رابرطرف مي سازد.

برخي ازرفتارهاي نابهنجار ونشانه هاي بيروني كه توجه به آنها اهميت دارد،عبارتند از:بي اشتهايي،كند رشدي،لرزش،سرفه كردن،موهاي خشن وناشفاف،آبريزش ازبيني،تورم يازخم شدن هرجاي بدن،اسهال،واكنشهاي نابهنجاري مانند كناره گيري ازديگر دامها ومانند آن .

كليه اقدامات بهداشتي كه جهت كنترل،پيشگيري وريشه كني بيماريها بخصوص بيماريهاي واگيردار بايد اعمال شود 1-قرنطينه 2- سالم وبهداشتي بودن آب،غذا،هوا وخاك 3- بهداشت كل مجموعه دامداري 4- بهداشت جايگاه 5- بهداشت انفرادي دام 6- بهداشت دوشش ومبارزه با ورم پستان 7- بهداشت زايمان 8- بهداشت گوساله داني 9- بهداشت علوفه وانبارهاي خوراك دام 10- بهداشت درمانگاه وبيمارستان دامپزشكي 11-معدوم سازي لاشه ها.

بهداشت جايگاه دام :

محل نگهداري،مراقبت وپرورش دام راجايگاه دام مي نامند.به طور كلي سه نوع جايگاه باز،نيمه بازوبسته وجود دارد. جايگاههاي باز مخصوص مناطق گرمسير مي باشد.جايگاه نيمه بازسه طرف آن محصوربوده ويك طرف آن بازبوده ودام درقسمت بيروني ميتواند گردش كند.كه به اين قسمت بهاربند گفته ميشود.
درجايگاه بسته هرچهار طرف توسط ديوار محصوربوده ونوروهو به ترتيب ازطريق پنجره وهواكش ها تامين مي شوند.ازجمله اصولي كه درساخت جايگاه بايد درنظر گرفت جهت وسمت دامداري ميباشد. ساختمان دامداري بايد پشت به بادهاي محلي باشد واززمينهاي اطراف 10تا20 سانتي متر بلند ترباشد .دراماكن سنتي بهتراست كه ديوارها تا5/1 –2 متر سيمان كاري شوند وكف جايگاه نيز بتوني باشدوشيار ياكانالهايي كم عمق باشيب كميوان راتهديد ميكند.ازطرفي دامدار درتماس دائم بادامها است وموجبات آلودگي وابتلاء دامدار به امراض مشترك بين انسان ودام ازقبيل تب مالت،سل وغيره مي شود.ارتفاع پنجره ها ازكف اصطبل بايد بين 50/1-20/1 متر باشد وتعداد پنجره ها بسته به آب وهوا ومساحت متغير ميباشد .بهتر است پنجره ها به شكل مربع وروبروي همديگر باشند تا جريان هوا به آساني صورت گيرد.همچنين مطلوب ميباشد كه ازبالا به پايين باز وبسته شوند تا هواي بيرون مستقيما به بدن دام اثرنكند.كف جايگاه بايد به طور مرتب خشك نگه داشته شود.بخصوص درفصل زمستان كه بارندگي ورطوبت زياد است ،كودها بايد روزانه جمع آوري شوند.درگاوداري هاي بزرگ اين عمل توسط تراكتور انجام ميشود. ( شكل 1 )

پس ازجمع آوري كود به نحوي بايد عوامل بيماري زا را ازبين برد كه براي اين كار ازمواد ضد عفوني مثل آهك خشك استفاده مي شود.يا اينكه مي توان آهك رادرآب حل كرد وبااستفاده از پمپ عمل ضدعفوني راانجام داد.براي تهيه آب آهك 50 تا 60 كيلوگرم آهك رادر يك بشكه 200ليتري آب حل ميكنند وديوارها وكف رابااستفاده ازسمپاش ضدعفوني ميكنند.درجلوي درب دامداري بايد يك حوضچه ضدعفوني كه عرض آن حدود 3متر باشد ايجاد كردتا وسائل نقليه اي كه وارد مي شوند ازاين حوضچه عبور كنند ،همچنين يك حوضچه ضدعفوني براي ورود افراد درجلوي درب دامداري بايد ايجاد كرد.عمل شعله افكني كليه قسمتهاي اصطبل دام به صورت هفتگي صورت ميگيرد كه دردامداريهاي صنعتي توسط شعله افكنهاي بزرگ كه توسط تراكتور حمل مي شوند اين عمل انجام مي شود.( شكل 2 )

معمولا قسمتهايي مثل آخور وآبشخور درقسمت بهاربند بوده ودرقسمت بالاي آخورها وآبشخورها سايه باني براي جلوگيري ازبارش باران برروي بدن وغذاي دام وهمينطور براي جلوگيري از تابش مستقيم آفتاب برروي بدن دام ايجاد ميكنند.آخورها بايد هرروز صبح تميز وازغذاي مانده روز قبل پاك شوند،آب آبشخورها نيز بايد حداقل هفته اي يكبار خالي وتوسط برس تميز گردد.جهت سرازير نشدن آب آبشخورها وجلوگيري ازخيس شدن بستر ازشناوركولر آبي استفاده ميكنند.

بهداشت زايمان :

قسمت زايشگاه بايد تميز،بهداشتي،آرام ،راحت وداراي تهويه مناسب باشد.قسمت كف بايد بتوني باشد . درزمان زايش براي فراهم نمودن بستر مناسب بايد ازكلش كاه استفاده نماييم .درفصل زمستان ازكوران وجريان شديد هوا به داخل زايشگاه بايد جلوگيري شود .دراين قسمت بايد آب آشاميدني كافي وتازه دردسترس دام باشد.همچنين وسايل ولوازم مامايي مثل ساولن،طناب،دستكش وداروهاي ضروري بايد وجود داشته باشد.نصب توري هاي فلزي برروي پنجره ها وتهويه ها جهت جلوگيري ازورود حشرات مزاحم ضروري است .درجلوي درب زايشگاه حوضچه ضدعفوني بايد احداث شود.وقتي مي خواهيم گاو رابراي زايمان به اين محل بياوريم بايد پشت دام راازدم تاپايين پستان بشوييم ،اگر اين كار را باآب وماده ضد عفوني انجام دهيم بهتر است.سعي كنيد پشت دام ازپهن كاملا پاك شود.ماده ضدعفوني ساولن براي شستن دام خيلي مناسب است.سم هاي گاورا قبل ازآوردن به محل زايمان بهتر است تميز كنيد.وقتي علايم زايمان وزور زدنهاي گاو شروع شد گاورا به محل زايمان بياوريد.
وقتي دام را به اين محل آورديد بگذاريد درآرامش كامل باشدتا زورهاي زايمان شديد شود.( شكل 3) اجازه دهيد تا حد امكان گاو خودش زايمان كند.اگر دام نميتواند به راحتي بزايد ولازم بود به آن كمك شود بايد ازطناب براي كشيدن گوساله استفاده شود.اين ط

ناب بايد حتما درآب وماده ضدعفوني كننده مثل ساولن نگهداري شود.( شكل 4 )وقتي گوساله متولد شد بايد آن راروي پوشال تميز وخشك قرار داد وخيلي سريع نفس كشيدن آن رامورد توجه قرار داد.چون دردهان وبيني گوساله مقداري ازمايعات كيسه آب قف نوك پوزه مي كشيم.همينطوردست راباكمي فشارروي پوزه مي كشيم تامايعات داخل بيني هم خارج شوند.

بسياري ازگوساله ها پس ازتولدشروع به تنفس ميكنند اما بعضي ازآنها ممكن است نتوانند شروع به تنفس كنند براي كمك به آنها ميتوان كارهاي مختلفي انجام داد.مثل ريختن آب سردبرروي سر ويااينكه يك كاه راوارد بيني گوساله كرده وآن راقلقلك مي دهيم،كارديگري كه ميتوانيم انجام دهيم اين است كه دو طرف بدن رادرقسمت دنده ها چند بار فشارمي دهيم.همه اين كارها باعث مي شوندتا گوساله شروع به نفس كشيدن كند.

وقتي خيالمان ازتنفس گوساله راحت شد بايد بند ناف راضدعفوني كنيم .بند ناف بهترين راه ورود ميكروبهايي است كه باعث اسهال،ورم ناف،سينه پهلو،تورم زانوها وبيماريهاي ديگر گوساله مي شود.اگربند ناف راضدعفوني نكنيم خطربيمار شدن حيوان خيلي خيلي بيشتر ميشود.براي ضدعفوني بند ناف با دستاني كاملا تميز وشسته شده خون ومايعات موجود دربند ناف راخارج مي كنيم ،بعد ظرف كوچكي كه درآن ماده ضدعفوني كننده ريخته ايم رازير شكم گوساله برده وناف رابراي يك تا دو دقيقه درظرف قرار مي دهيم.ميتوانيم با يك ريسمان كه آن رابا مايع ضدعفوني آغشته كرده ايم بند ناف رادرست درزير شكم ببنديم.

براي ضدعفوني كردن بند ناف بهترين ماده اي كه تابه حال به كاررفته تنتور يد است.بهتراست روز دوم وسوم بعد از تولدهرروز يك باربند ناف رادرظرف داراي ماده ضدعفوني فروبريم.كاربعدي خشك كردن گوساله است كه خود گاو بازبانش اين كارراانجام مي دهد.

البته تليسه ها ممكن است اين كاررانكنند كه بايد گوساله راكاملا جلوي اوقرار داد ومقداري سبوس ياجو روي بدن نوزاد ريخت تا تليسه راوادار به خشك كردن گوساله نماييم.البته خود شماهم ميتوانيد بامقداري پوشال اين كارراانجام دهيد.

بايد مراقب باشيد گوساله درهنگام زايش دربرابر هواي سرد ومرطوب وكوران هوا قرار نگيرد.دراين موارد بهتراست محل زايمان رادرمحيط بسته اي مثل طويله قرار داد، وگوساله رازير مقدارزيادي پوشال خشك قرار داد تا گرم شود.يا طويله رابابخاري گرم كرد.درجه حرارت خوب براي محل زايمان حدود15 درجه است.كاربسيارمهم ديگركه بايد براي نوزاد انجام داد خوراندن آغوز است.(شكل7 )آيا مي دانيد آغوز تا چه اندازه براي گوساله اهميت دارد؟ متاسفانه بعضي ازدامداران روستايي قدر اين ماده حياتي رانمي دانند.

آغوز مقدارزيادي مواد غذايي داردكه به گوساله قدرت مي دهد.هنگام

ي كه گوساله به دنيا مي آيدبسيار ناتوان بوده ودربرابر سرما خيلي حساس است، اما باخوردن اين ماده نيرومي گيردودربرابر سرما مقاوم ميشود.ازهمه مهم تر اينكه آغوز داراي موادي است كه ميتواند گوساله را دربرابرانواع بيماريها حفظ كند.

با اينكه آغوز اين همه براي گوساله اهميت دارد اما فقط تا24 ساعت

ميتواند به خوبي ازآن استفاده كندوهر چه كه اززمان تولد بگذرد ميزان استفاده ازآغوزكمتر ميشود. بخصوص از12 ساعت بعد ازتولد اين مقدار خيلي كمتر ميشود، بنابراين بايد هرچه زودتر پس ازتولد به گوساله آغوز داد.بسته به اندازه ووزن نوزاد حدود 1 تا 2 كيلو آغوز ميدهيم .اين كار بسيار مهم است .باهمين كار ساده گوساله ازبسياري ازبيماريها نجات پيدا خواهد كرد.
بايد پستان گاو راكاملا تميز كرد وشست تا گوساله ازآن آغوز بخورد،البته ميتوان آغوز رادوشيد وبا بطري وپستانك مخصوص آن رابه گوساله خورانيد.درپايان بايد گوساله را به قسمت گوساله داني منتقل كرد.بستر پوشال،جفت ومواد آلوده به خون وترشحات رادور ريخت وقسمت زايشگاه راشستشو،ضدعفوني وشعله افكني كرد.

بهداشت گوساله وگوساله داني :

امروزه توصيه مي شود كه گوساله رادر3تا4 هفته اول زندگي درمحلي به طور انفرادي وجدا ازبقيه گاوها وگوساله هاي ديگر نگهداري كنند.به همين منظور قفسهاي فلزي مخصوصي ساخته شده كه دردامداريهاي بزرگ به فراواني ازآنها استفاده مي شود.درشرايط روستايي نيز هركس ميتواند براي گوساله هاي خودش جاي مخصوصي فراهم آورد. براي اين كارميتوان قفسهايي ازفلز،چوب يا نواد ديگر ساخت،اگر اين قفسها طوري ساخته شوند كه كف آنها حدود15 تا 20 سانتي متر بالاتر اززمين باشد خيلي بهتر است،چون كمتر آلوده شده وبهتر تميز ميشوند.شما ميتوانيد گوساله رادرگوشه اي ببنديد تاازبقيه دامها جداباشد.مهم اين است كه درجايي به طور انفرادي قرارداشته باشد.تاهم خطر بيمار شدن آن كمتر شود وهم بهتر بتوان از آن مراقبت كرد.

گوساله هرجايي كه باشد بايد زير آن كاملا خشك وتميز باشد.بهتر است مقدار زيادي پوشال خشك وتميز زير گوساله بريزيم وهر وقت اين پوشال ها باادرار ومدفوع،خيس وآلوده شونددوباره روي آنها پوشال خشك بريزيم وبعد از3 تا4 هفته كه دام راازاين محل برديم تمام اين پوشالها رابرداريم ودور بريزيم.قسمت گوساله داني بايد دركنار زايشگاه باشد وجهت جلوگيري ازانتقال بيماريها بايد ازجايگاه گاوهاي بالغ كمي دور باشد.درجلوي درب اين قسمت دو پاشويه نصب ميشود كه پاشويه اول درخارج درب گوساله داني نصب ميشود وحاوي آب به تنهايي بوده و پاشويه دوم در داخل گوساله داني وحاوي مواد ضدعفوني مي باشد. مزيت

نصب پاشويه اول اين است كه اولا كثافات چكمه گرفته شود ومانع از كثيف شدن مواد ضدعفوني كننده ودرنتيجه خنثي شدن اثر آنها مي شود وثانيا اثر مواد ضدعفوني بر كف چكمه نيز بيشتر مي شود.( شكل 8 ).محل نگهداري گوساله بهتر است جاي سربسته اي باشدچون گوساله بايد ازسرما وياتابش مستقيم آفتاب وهواي گرم حفظ شود.درفصول سرد گوساله ها بيشتر ازهرزمان ديگر باخطر تلف شدن روبرو هستند .بايد درزمستان به خ

صوص درمناطق سردسير محل زندگي گوساله راباوسيله اي مانند يك بخاري كوچك گرم كرد
وزير آن نيز پوشال خيلي بيشتري ريخت.در تابستان نيز گرماي شديد حدود 45 درجه وتابش مستقيم آفتاب گوساله راازبين مي برد.بنابراين بايد گوساله درزيرسايه قرار گيرد.محل خيس ومرطوب ،قرار گرفتن دربرابر باد وكوران ،هواي خيلي گرم وخشك همه خطرناك هستند.درجه حرارت مناسب براي گوساله داني بين 10 تا 21 درجه است. محل زندگي گوساله بايد آفتابگير باشد،چون محل تاريك ودور از آفتاب موجب بيماري ميشود. همچنين محل زندگي گوساله بايد طوري باشد كه هوا بتواند در آن جريان پيدا كند. زيرا هواي دم كرده باعث بروز بيماري هاي تنفسي مي شود. قبل ازآوردن گوساله به محل مخصوص بايد اين محل راكاملا تميز وضدعفوني كنيد.براي ضدعفوني ازهمه بهتر شعله دادن است.اگر وسيله شعله دادن نداريد ازمواد ضدعفوني كننده استفاده كنيد.اگر آن هم نشد،لااقل آب آهك رابه كار بگيريد.ظرف آب وغذاي گوساله بايد روزانه ضدعفوني شوند.سطلهاي سرپستانك دارمخصوص خوراندن آغوزرا بايد پس ازهرنوبت آغوز دهي با آب گرم وتركيبات ضدعفوني كننده تميز كنيد.بهداشت اصطبلهاي گروهي مشابه جايگاه گاوهاي بالغ است.ازجمله فعاليتهايي كه درقسمت گوساله داني انجام مي شود ازبين بردن شاخ مي باشد كه بهترين زمان 3-1 هفتگي است. فعاليت ديگر قطع سر پستانك هاي اضافي است كه درسن 6-4 هفتگي انجام ميشود.دليل قطع سرپستانك هاي اضافي اين است كه اين سرپستانك ها درزمان شير دوشي مزاحم هستند وازطرفي مستعد به ايجاد ورم پستان نيز ميباشند.پس ازقطع محل آنرا بااستفاده از مواد ضدعفوني كننده ويااسپري هاي آنتي بيوتيكي جهت جلوگيري ازايجاد عفونت ضدعفوني مي كنند.

حذف شاخ درگوساله:

شاخ براي گاو به عنوان يك عضو دفاعي است وچون گاو توسط انسان محافظت ميشود وجود شاخ نه تنها مضراست بلكه خطرهايي رانيز به دنبال خواهد داشت.گاوهاي بدون شاخ آرامتر هستند ومقيد كردن آنها نيز آسانتر ميباشد وگاوها كمتر باهمديگر درگير ميشوند وجراحات كمتري به همديگر وارد ميكنند.ازطرفي شاخ چون عضوي زنده است مقداري ازمواد مغذي رانيز مصرف ميكند. . دوران گوسالگي بهترين زمان براي حذف شاخ مي باشد،چون دراين زمان ريشه شاخ هنوز كاملا محكم نشده وبهتر مي توان آنرا ازبين برد وبه علت كوچكي دام كار كردن با آن راحت تراست وحيوان رنج كمتري مي بردوخطر خونريزي وعفونت نيز كمتر ميباشد.حذف شاخ بوسيله شاخ سوز برقي ويا خمير شاخ سوز انجام ميشود.حذف شاخ بوسيله شاخ سوز برقي به اين صورت است كه ابتدا دام رامقيد مي كنند وموهاي اطراف جوانه شاخ راكوتاه كرده واز بي حسي موضعي استفاده مي كنند وحذف شاخ توسط شاخ سوز برقي صورت مي گيرد.درپايان بايد محل رابوسيله اسپري ضدعفوني كرد. يكي ازمؤثرترين ودرعين حال بهداشتي ترين روشهاي حذف شاخ درسنين پايين استفاده ازخمير شاخ سوز ميباشد.به منظور اخذ بهترين نتيجه درنظر گرفتن نكات زير الزامي است.گوساله بايستي درموقع مصرف خمير كاملا سالم وشاداب باشد.بهترين سن گوساله بين 5 تا 7روزگي است.يعني درست زمانيكه برآمدگي شاخ ها قابل لمس باشند.ابتدا موهاي روي قسمت برآمده رابا قيچي كوتاه نموده وسپس آنرا بالايه اي ازخمير به اندازه يك 2 ريالي وبه ضخامت 1 تا 2ميلي متر محكم بپوشانيد.اين عمل را،حتي الامكان درمكاني خ

نك ودورازباد وباران انجام داده وگوساله رابه طور انفرادي ببنديد كه امكان ماليده شدن خمير به اطراف ويا ديگر گوساله ها كم شود.مدت نيم الي يك ساعت گوساله راتحت مراقبت قرار داده وسپس وي رارها كنيد،توجه داشته باشيد كه خمير به دستها ماليده نشود وداخل چشم گوساله نشود،دراين صورت ميتوانيد باسركه محل مورد نظر را شستشو دهيد.

اسهال گوساله ها:

هركس دركار گاوداري تجربه داشته باشد،به خوبي مي

داند كه مهمترين بيماري گوساله ها دردوران شيرخواري چيست.بله،اسهال.درماه اول زندگي گوساله وبخصوص دردوهفته اول آن اسهال بسيار شايع بوده وتلفات زيادي راايجاد مي كند.تقريبا ازهر ده گوساله اي كه درسه هفته اول زندگي تلف ميشوند،هفت راس آنها به خاطراسهال مي ميرند.اسهال،گوساله رادر عرض چند روز تلف ميكند وحتي بعضي اوقات درعرض 12ساعت گوساله ازبين مي رود.بايد توجه داشته باشيم كه هرچه تعداد گوساله ها بيشتر وجاي آنها كوچكتر باشد،اسهال بيشتررخ مي دهد.

بنابراين يك گاودار بايد بداند چگونه گوساله رابخصوص درماه اول زندگي ازخطر اسهال حفظ كند واگر اسهال ايجاد شد،چطوربه گوساله كمك كند.اسهال بااينكه خيلي خطرناك است،اما اگر زود براي درمان دست بكار شويم،مي توان با كارهاي خيلي ساده گوساله رانجات داد.

اسهال به علل مختلفي رخ مي دهد.مهمترين اين علل،ميكروبها هستند.مي دانيد كه ميكروبها موجودات خيلي خيلي كوچكي هستند كه حتي باچشم هم نمي شود آنها راديد.اين موجودات درهرجا كه فكرش رابكنيد،وجود دارند.درخاك،آب،داخل بدن ماوخيلي جاهاي ديگر.بسياري ازاين ميكروبها وقتي وارد بدن گوساله بشوند،موجب اسهال ميشوند.مي دانيد ميكروبهااز چه راهي وارد بدن گوساله مي شوند؟بيشتر اوقات از راه بند ناف گوساله از راه بستر وجايگاه آلوده-به مدفوع گوساله ها وگاوهاي بيمار-پستان كثيف گاو درزمان شير خوردن،محل زايمان كثيف گاو درموقع تولد،ولوازم كثيف مانند سطل،چكمه ولباس دامدار،ممكن است آلوده شود دستكاري گاو وگوساله درموقع زايمان بادستان ضدعفوني نشده وخوب ضدعفوني نكردن بند ناف نيز ممكن است گوساله ها رامبتلا به اسهال كند.براي جلوگيري ازورود ميكروبها به بدن دام بايد به تميزي وبهداشت محل زندگي گوساله توجه كنيم.