بخشی از مقاله
چکیده
رشد سریع جمعیت و کمبود منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک و کمبود منابع آب های زیرزمینی در مناطق کوهستانی، شناسایی یک منبع جایگزین آب را ضروری ساخته است. با توجه به گسترده بودن اثرات خشکسالی و کم آبی این پدیده علاوه بر جوامع انسانی، منابع طبیعی و تمامی موجوداتی که به نحوی با آن در ارتباطند را نیز در معرض خطر نابودی قرار میدهد. یکی از عوامل محدود کننده تولید دام در مرتع، کمیت و کیفیت آب مورد استفاده دام میباشد. در این مقاله به بررسی تامین نیاز آبی دام در مناطق کوهستانی بهوسیله ذخیرهسازی آب حاصل از شبنم پرداخته شده و نتایج نشان میدهد که در مناطق کوهستانی که منبع آبی مطمئنی برای دام وجود ندارد آب حاصل از شبنم به دلیل کیفیت مطلوب و از نظر کمیت آب و پراکنش نیز به دلیل جمع آوری آسان نسبت به روشهای دیگر تامین آب شرب دام برتری دارد.
واژههای کلیدی: خشکسالی، دام، شبنم، کمیت، کیفیت، مرتع، مه.
الف- مقدمه
مبحث کم آبی و تامین آب مورد نیاز در اکثر مناطق خشک و نیمه خشک معضل بزرگی به شمار میرود و امروزه کشورهای مختلف جهان از آخرین فناوریهای علمی و عملی موجود برای حل مشکل کم آبی در مناطق خشک و نیمه خشک کمک میگیرند. یکی از راههای تامین بخشی از آب مورد نیاز دام استفاده از منابع آب غیر مرسوم نظیر استحصال آب از رطوبت موجود در هوا میباشد. مقدار حجم آب موجود در اتمسفر - به شکل رطوبت - بالغ بر 1400 میلیارد متر مکعب برآورد شده است - علیزاده، - 1385استفاده بهینه از منابع آبی موجود و نیز تلاش در جهت دستیابی به منابع آبی جدید دو راه حل عمده برای رفع نسبی مشکل کم آبی معرفی شدهاند.
نزولات جوی به طور طبیعی منبع منحصر به فرد تامین آب زیرزمینی در نظر گرفته میشود مه دائمی نه تنها آب تولید میکند بلکه شرایط رطوبت نسبی بالاتر را نیز فراهم میکند که باعث محدود شدن تبخیر از سطح خاک و تعرق از پوشش گیاهی میشود. موضوع حائز اهمیت در نواحی کوهستانی این است که حتی در غیاب پوشش گیاهی، مه کوهها را در بر گرفته و یک منبع آبی باالقوه فراهم میکند - مزرعه فراهانی و همکاران، بیتا - .به هر حال تعریفی از مه را میتوان اینگونه بیان کرد: مه حاصل تراکم و سرد شدن هوای مرطوب و گرم است که به نقطه شبنم رسیده و ذرات بخار آب موجود در آن به صورت متراکم در آمده و به صورت ابری که به آن مه گفته میشود.
به طور معمول مناطق مورد استفاده از این نسیم مناطق کوهستانی و بیابانی میباشند. در رابطه با جمع آوری آب از مه و شبنم در دهه گذشته تحقیقات ارزشمندی در نقاط مختلف جهان صورت گرفته که غالبا همراه با نتایج بسیار موفقیت آمیز بوده و از این روش به عنوان یک منبع جدید و ارزشمند تامین آب یاد شده است. از جمله میتوان به تحقیقات - شمناتر و کرسدا، 1994 - ، - شمناتر و همکاران، - 2004 و - میلنا و همکاران، - 2005 اشاره کرد - دستورانی، . - 1387 همچنین در دوران باستان در برخی مناطق خشک و نیمه خشک بشر برای تامین آب مورد نیاز خود از جمع آوری آب مه استفاده میکرده است.
برای مثال بومیان فلسطین در اطراف تاکستانهای خود دیوارهای کندویی دایره ای شکل میساختند که این دیوارها موجب استحصال شبنم و مه را در تاکستان فراهم میکرد. در آتاکاما و برخی از بیابانها تودههای سنگی ترتیب داده شده بود که مه پس از تراکم و تبدیل به آب به پایین سرازیر میشد. در جزایر قناری آب جمعآوری شده از شاخ و برگ درختان برای سالها تنها منبع آب برای انسانها و حیوانات به شمار میرفت. چندین جمع کننده قدیمی ساخت دست بشر مثل تودههای سنگ در اکراین، حوضچههای جمع کننده شبنم در جنوب انگلستان و توده سنگهای آتشفشانی لانزاروت از جزایر اسپانیا از بناهای مورد استفاده برای استحصال مه و شبنم بوده است.
ب- مواد و روشها
به طور طبیعی مه در سطح اقیانوسها تشکیل میشود. مههای تولید شده از تاثیر گرمای تابشی خورشید نیز در نواحی کم ارتفاع به وجود میآیند که فاقد مقدار آب مایع یا سرعتهای کافی باد برای جمع آوری آب زیاد هستند. بنابراین موضوع استحصال آب به نواحی مرتفع با مه ناشی از حرکت ابرها بر روی زمین محدود خواهد شد. استحصال آب از مه به عنوان یک منبع جدید آب، موضوعی است که باید نیاز به آن ثابت شود، در مناطقی که سایر منابع آبی موجود، چون آبهای سطحی، چاهها و آب حاصل از بارندگی نمیتواند پاسخگوی نیازها باشد و یا جایی که یک خط لوله برای مصرارف شرب دام غیر ممکن یا پر هزینه میباشد میتوان از این منبع آب استفاده کنیم و میتواند توجیه اقتصادی داشته باشد.
هزینه استحصال آب از مه نسبت به سایر روشهای تامین آب نسبتا کمتر است همچنین تکنولوژی ساده و قابل دسترس استحصال آب با کیفیت خوب و پایداری منبع آب برای سالهای متمادی، عوامل مورد توجه قرار گرفتن این فن آوریجدید بوده است - . - www.shayanrezaei.rozblog.comعواملی از جمله سرعت باد، طول مدت ابرناکی، و میزان رطوبت نسبی از جمله عوامل تاثیر گذار در میزان آب جمع آوری شده از شبنم ذکر شدهاند. نکته قابل ذکر در این رابطه این است که جمع آوری شبنم اساسا در فصل گرم و خشک تابستان که نیاز به آب بیشتر است امکان پذیر بوده است و مقدار آب تولیدی بستگی به سطح جمع کننده و کار امد بودن جمع کننده در شکار قطرات آب موجود در مه و سرعت باد است.
یک جمع کننده آب مه به صورت ساده عبارت است از یک تور با منافذ ریز و وسایلی که آنرا در یک قائم پا بر جا نگه میدارند، جنس تور مخصوص بوده است - دستورانی، . - 1387 در امریکا و استرالیا از روشهای جمع آوری آب اغلب به منظور تامین آب جهت استفادههای خانگی و نیز برای شرب دامها استفاده گردیده است و در نتیجه تحقیقات نیز عمدتا روی افزایش ضریب رواناب و تولید آب بیشتر از سطوح زمین فراهم شده برای این منظور جهت گیری شده است - دستورانی، . - 1387
