بخشی از مقاله
چکیده
امروزه به اثبات رسیده است که دستیابی به کشاورزي پایدار نیازمند بکارگیري روشهاي سنتی به عنوان جایگزینهاي محلی در دسترس و یا مکمل روشهاي نوین میباشد. با توجه به اینکه تلفیق و استفاده از دانش سنتی در کنار دانش بومی نیازمند بررسی علمی این روشها و تطبیق دادن آنها با واقعیتها است، پژوهش حاضر به منظور بررسی نظر متخصصان دامپزشکی در مورد پایداري روشهاي سنتی مدیریت بهداشت و درمان دام در بخش آسارا، صورت گرفت. طبق نتایج، از 44 روش مورد بررسی، پایداري حدود 80 درصد در حد متوسط و بیشتر ارزیابی شد. روشهاي پایدار شناخته شده میتواند در جهت ارتفاي پایداري کشاورزي منطقه مورد استفاده قرار گیرد.
کلمات کلیدي: دانش بومی - سنتی - ، مدیریت بهداشت و درمان دام، کشاورزي پایدار، بخش آسارا
مقدمه
کشاورزان کشورهاي درحال توسعه از دانش هوشمندانه کشاورزي ومنبع طبیعی برخوردارند.[13] تجارب نشان دادهاست که دانش بومی زمینهاي مساعدي را براي توسعه فراهم می آورد[6] بطوري که، تلاشهاي توسعهاي بدون توجه به دانش بومی، نظامهاي دانش محلی و محیطزیست منطقه، معمولاً در دستیابی به اهداف مورد نظر با شکست مواجه شدهاست.[12] توسعهي پایدار توسعهاي است که نیازهاي اساسی نسل کنونی را برآورده کند بدون آنکه توانایی نسل آینده را در رسیدن به نیازهایشان به خطر بیاندازد.[4] براساس پارادایمهاي جدید توسعهي روستایی، به منظور حل مشکلات روستایی، ابتدا باید به راه حلهاي بومی رجوع کرد.[2]
زیرا دانش بومی، پایهاي براي استراتژيهاي حل مساله در جوامع محلی، به خصوص جوامع فقیر فراهم آوردهاست و به عنوان منبعی در فرایند توسعه بکار گرفته میشود.[14] در واقع، یکی از دلایل شکستهاي برنامههاي کشاورزي ایران و بسیاري از کشورهاي آسیایی، آفریقایی و آمریکاي لاتین در چند دههي گذشته را می توان بی توجهی و جهل مرکب نسبت به تجربیات چند هزارسالهاي دانست که درست از متن و بطن شرایط اقلیمی و فرهنگی این کشورها برخاسته و پادزهر بسیاري از مشکلات کشاورزي این کشورها را در خود نهفتهاست. در حال حاضر، تلاش بر آن است که دانش بومی به عنوان یک منبع ملی که میتواند در جهت افزایش بهرهوري، مشارکت و شیوههاي پایداري کشاورزي مهم باشد، مورد توجه قرار گیرد.
چون کشاورزان در قالب چنین دانشی داراي راهبردهاي انعکاسی هستند که بدان-ها اجازه میدهد از خطرپذیري و عدم اطمینان در مورد نهادهها، محصول و بازاریابی اجتناب کنند، شناخت و درك این خطرپذیريها و نیز راههاي اجتناب از آنها میتواند قدم اول و مهم مشارکت و همکاري موثر بین کشاورزان و متخصصان در راستاي پایداري کشاورزي باشد.[3] پایداري دانش بومی به تبادل وگسترش بکارگیري آن وابسته است.[14] بنابراین، به منظور دستیابی به یک نظام کشاورزي پایدار، باید تجربهها و دانش گذشتگان را در نظر گرفت و در کنار پیشرفتهاي جدید و علمی، به دانش بومی توجه خاص مبذول داشت.
زیرا این دانش در طول زمان در جامعه تکامل یافته و به صورت شفاهی با هدف تضمین بقا و پیشرفت جوامع، از یک نسل به نسل دیگرمنتقل شده است .[7] یکی از مهمترین زمینههاي کاربرد دانش بومی در کشاورزي، نقش آن در سلامت دام به صورت روشهاي سنتی مدیریت بهداشت و درمان دام و یا همان دامپزشکی قومی و یا دامپزشکی انسان شناسانه است که اشاره به مطالعاتی جامع و بین رشتهاي از دانش سنتی، مهارتها، روشها، شیوهها و اعتقادات عامیانه مردم در مورد سلامت، مراقبت، پرورش و تولید سالم دام دارد.[9] این دانش اطلاعاتی در مورد بیماريها و شیوه درمان و پیشگیري، مدیریت واستراتژيهاي تغذیه بدست میدهد.[8]
اما به منظور استفاده صحیح از این روشهاي سنتی توجه به این نکته ضروریست که به دلیل تغییرات فاحشی که در چند دههي اخیر در روستاهاي کشور رخ داده است، زمینهي استفاده از این دانش به همان صورت که در گذشته مورد استفاده بود، وجود ندارد و نمیتواند کارآمد باشد زیرا، در این صورت مستندسازي و گردآوري روشهاي بومی توسط پژوهشگران علاقهمند، ارزشمند است اما، صرفا یک فعالیت مردم شناسانه به شمار خواهد رفت و جنبهي موزهاي به خود خواهد گرفت. در نتیجه تلاش آنان مورد استفادهي پژوهشگران دیگر قرار میگیرد و براي توسعهي پایدار کشورهاي صنعتی مفید واقع خواهد شد اما، براي توسعهي پایدار در کشورهاي در حال توسعه، کاربرد گستردهاي نخواهد یافت.
در این کشورها، دانش بومی وقتی ارزشمند خواهد بود و کاربرد توسعهاي خواهد یافت که دانشهاي محلی درست مانند سیستمهاي دانش رسمی، مستند، تفکیک و ارزیابی و علمی شود و در آرشیوهاي ملی و ناحیهاي و بین المللی طبقهبندي گردد.[1] بنابراین، در این پژوهش که به دلیل غناي دانش بومی دامداري در بخش آساراي شهرستان کرج در این منطقه صورت گرفت، سعی شد تا در حد ممکن با نگاهی علمی به روش-هاي سنتی مدیریت بهداشت و درمان دامها توجه شود و میزان علمی بودن و نیز پایداري هر یک از این روشها از نظر متخصصان مورد ارزیابی قرار گیرد.
.2منطقه مورد مطالعه
بخش آسارا واقع در قسمت شمالی شهرستان کرج، در استان البرز میباشد. این بخش شامل دو دهستان و یک شهر با جمعیت حدود 25 هزار نفر بومی و 12 هزار نفر غیر بومی و مساحت این بخش در حدود 2500 کیلومتر مربع و آب و هواي منطقه کوهستانی، با زمستانهاي سخت و طاقت فرسا و تابستانی معتدل میباشد. از نظر دامداري، این بخش داراي 4 واحد مرغداري به ظرفیت 30000 قطعه با تولید 153 تن گوشت سفید، 73 واحد تولیدي گوسفند و بز با ظرفیت 3730 راس - داشتی 3190 راس و پرواري 540 راس با میزان تولید شیر 48 تن و میزان تولید گوشت 130 تن - . 26 واحد گاوداري سنتی با تعداد 437 راس 11 - واحد شیري با 112 راس و 15 واحد گوشتی با 325 راس، با میزان تولید شیر 255 تن و میزان تولید گوشت 141 تن - می باشد. مساحت مراتع بخش 100 هزار هکتار می باشد که 70 هزار هکتار آن مراتع قشلاقی و 30 هزار هکتار ان مراتع ییلاقی است[10]
.3روش پژوهش
در پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصیفی پیمایشی، میزان پایداري هر یک از روشهاي سنتی بهداشت و درمان دام شناسایی شده در بخش اسارا، واقع در شهرستان کرج[10] در غالب 44 گویه، از نظر اعتبار علمی و سازگاري با کشاورزي پایدار توسط بیست نفر از متخصصان دامپزشکی مورد بررسی قرار گرفت. متخصصان مورد نظر به روش نمونه گیري گلوله-ي برفی تا زمان رسیدن به اطلاعات مکفی، از میان دامپزشکان خبره استان البرز انتخاب شدند و از آنان خواسته شد که باتوجه به ابعاد سه گانهي پایداري کشاورزي - اقتصادي، اجتماعی، زیست محیطی - ، نظر خود را نسبت به میزان تطابق این روشهاي سنتی با روشهاي کشاورزي پایدار در غالب امتیازدهی در دامنه اعداد صفر - ناپایداري کامل - تا 10 - پایداري کامل - ، بیان دارند. سپس، نسبت به دسته بندي این روشها به صورت صفر تا 2 پایداري خیلی کم، 2/1 تا 4 کم، 4/1 تا 6 متوسط، 6/1 تا 8 زیاد و 8/1 تا 10 خیلی زیاد، اقدام شد. نتایج این بررسیها در قسمت یافتههاي پژوهش ذکر شده است.
.4یافتههاي پژوهش
در سنجش میزان پایداري روشهاي سنتی گردآوري شده در زمینهي مدیریت بهداشت و درمان،. از میان 44 روش سنتی بررسی شده، 3 روش 6/82 - درصد - داراي پایداري در حد خیلی زیاد، 21 روش - - 47/73 داراي پایداري در حد زیاد، 11 روش - 25 درصد - داراي پایداري در حد متوسط، 5 روش - - 11/36 داراي پایداري در حد کم و 4 روش - - 9/09 داراي پایداري در حد خیلی کم ارزیابی شد. به عبارت دیگر، پایداري حدود 80 درصد از روشها بیش از حد متوسط و بیش از نیمی از روشها در حد زیاد و خیلی زیاد پایدار میباشد.همچنین، میانگین پایداري کل روشهاي سنتی بهداشت و درمان دام منطقه 5/81 بدست آمد. از میان روشهاي مورد بررسی، سه روش " پاشیدن آهک به کف جایگاه نگه داري مرغ و خروس به منظورحفظ بهداشت "، " ضد عفونی جایگاه تغذیه دام با مخلوط نمک و آهک "و" استعمال ترکیب سرکه و قرهقروت جهت رفع زخم دهان دام " داراي بیشترین میزان پایداري شناخته شدند. . میزان تایید علمی و نیز سطح پایداري هریک روشهاي سنتی گردآوري شده در زمینهي مدیریت بهداشت و درمان دام از دید متخصصان به ترتیب از خیلی زیاد تا خیلی کم، درجدول شماره یک ذکر شده است.
