بخشی از مقاله
چکیده
تأمین بهداشت و سلامت دام و نیز اقدامات پیشگیرانه بابت جلوگیری از انتقال بیماری مشترک بین انسان و دام در این حوزه از دغدغههای اساسی سازمان دامپزشکی کشور در راستای اعا ده اهداف حاکمیتی خویش و ارتقای سلامت جامعه میباشد . لذا پایش و مراقبت وضعیت بهداشتی، مدیریت یکپارچه و رصد روندهای کنترلی - پیشگیرانه نقش به سزایی در مدیریت و حاکمیت بهداشتی و مهار بیماریها دارد. که سیستم اطلاعات جغرافیایی میتواند کمک شایانی در خصوص مدیریت بیماریها نماید.
در طراحی این سامانه بانک اطلاعات واحدهای دامی تهیه گردید و پارامترهای اپیدمیولوژی نظیر عامل میزبان و جمعیت در طراحی فرمهایی اطلاعاتی لحاظ شد . جداول اطلاعاتی همچون بیماریها، نمونهها، مراکز تشخیصی، مراکز درمانی، مراکز دولتی، خصوصیات درمانگاهی پاراکلینیکی بیماری، واکسنها در حیطه پیشگیری، کنترل و مبارزه در طراحی سامانه مد نظر قرار گرفته شده است.
نمایش وضعیت کلی بیماری ها و اقدامات مرتبط در سطوح شهرستان، استان و کشور، دسترسی برخط از منابع مختلف دولتی و خصوصی دامپزشکی، توانایی اعمال سیاستهای بهداشتی حاکمیتی، تولید گزارشات آماری جهت تصمیمگیری مدیران و کارشناسان، تصمیمگیری آگاهانه بر اساس دادههای بروز افق روشنی پیش روی تصمیم سازان حوزه بهداشت و مراقبت بیماریها قرار داده است. تولید گزارشات آماری، توانمندی سازمانی در راستای اعمال سیاست های حاکمیت بهداشتی و بهبود و تصحیح اقدامات کلان را افزایش داده که نهایتا منتج به شکلگیری راهبردهای بهداشتی در سیاستهای سلامت محور سازمان دامپزشکی میگردد.
مقدمه
پرورش و نگهد اری دام در کشور قدمتی دیرینه دارد و بر پایه سرشماری سال 1393 مرکز آمار ایران در 1164 هزار بهرهبرداری پرورش دهنده دام سبک جمعا 31421 هزار رأس گوسفند و 12333 هزار رأس بز نگهداری میشود همچنین 696 هزار از بهرهبرداریهای کشاورزی کشور دارای فعالیت پرورش گاو و گوساله هستند که تعداد گاو و گوساله در این بهرهبرداریها 4232 هزار رأس میباشد
جمعیت دامی کشور همواره در معرض آفات و امراض دامی بوده و ممکن است پدیده بیماری در هر منطقه و در هر نوع دامی به وقوع پیوندد. عوارض ناشی از وقوع بیماری ها، همهگیریها3 و یا بروز بیماریهای نوظهور4 و غیر بومی5 ضرورت در اختیار داشتن سیستم دیدهبانی به روز جهت به حداقل رساندن مخاطرات و امکان مقابله و به کارگیری نیروهای واکنش سریع و همچنین استفاده از توانمندی نیروهای معین را به بهترین وجه امکانپذیر میسازد. از طرفی با نیم نگاهی به مبحث ایمنی زیستی، بیماری های مشترک بین دام و انسان و حاکمیت سلامت، یکی از بارزترین ابزارها به منظور مدیریت اطلاعات و دانش، بهرهگیری از سامانههای اطلاعرسانی و سیستم های اطلاعات جغرافیایی جهت پایش وضعیت و اقدامات - مداخلات - در راستای تصمیمگیری درست و به موقع است
سیستم اطلاعات جغرافیائی به عنوان سامانهای جهت گردآوری، ذخیرهسازی، یکپارچهسازی، دسترسی، نمایش دادهها در زمان و مکان، جهت مدیریت، نظارت ابزار قدرتمند ی را در اختیار قرار میدهد که امکان مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس وابستگی مکانی را فراهم میسازد
بهرهگیری از سامانه های اطلاعات جغرافیایی به منظور مطالعات همهگیر شناسی مرسوم شده است و از آنجا که قرابت جغرافیایی و مکانی، عامل تأثیرگذاری در تعیین خطر درگیری دامهای یک گله میباشد، بنابراین بستر سامانههای مذکور در راستای پایش بیماریها میتواند موجب بهبود سیاستهای کنترلی با دقت مکانی بالا شود
در کشور ما نظر به اهمیت کنترل بیماریها بر اساس تحلیلهای مکانی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی، طراحی و پیادهسازی بانک اطلاعات بیماری های دامی در آبان سال 1386 آغاز گردید. در این سامانه اطلاعات به صورت دستهبندی شده از شهرستان به استان و پس از جمعبندی به ستاد مرکز ارسال میگردید.
در سال 1392 با توجه پیشرفت های زیرساخت مخابراتی و نرمافزاری، سامانه پایش و مراقبت بیماریهای دامی مورد بازنگری و بازطراحی قرار گرفت و ضمن افزایش قابلیتهای سامانه نظیر ارتباط برخط،6 ظرفیت اتصال بین سامانهای و افزایش ضریب امنیتی، توسعه بانک اطلاعاتی جامع دامی، احصا آمار و گزارشات به روز، گسترش و تنوع لایه های اطلاعاتی به منظور ارتقا امکان تحلیل و تفسیر دادههای مکانی و اعمال اقدامات کنترلی برابر سیاستهای حاکمیتی بهداشتی در سامانه لحاظ گردید. اهداف بنیادین طراحی سامانه اطلاعات جغرافیایی سازمان دامپزشکی کشور به شرح زیر میباشد:
گزارش بیماری های اخطارکردنی در کوتاهترین زمان از طریق بستر امن اطلاعاتی شناخت عوامل تهدید کننده سلامت دام مطالعه تغییرات بیماری ها، بررسی فاکتورهای ریسک و پهنهبندی مناطق از منظر خطر بیماری بررسی مستمر همهگیریها و مخاطرات مدیریت اقدامات بهداشتی، قرنطینهای، پیشگیرانه دامپزشکی در راستای اهداف و خط مشی حاکمیت سلامت
با پیادهسازی سامانه پایش و مراقبت بیماری های دامی، داده های مایه کوبی7 واحدهای دامی، رخداد بیماری ها در آنها، دادههای مراقبت فعال،8 ارجاعات آزمایشگاهی و نتایج آزمون های تشخیصی، اقدامات بهداشتی کنترلی نظیر معدومسازی واحدهای درگیر و پایش بیماری های مشترک بین انسان و دام پس از ثبت توسط مراکز تشخیصی درمانی بخش دولتی و خصوصی بلادرنگ و در لحظه و فارغ از محدودیت مکانی قابل رصد و مشاهده است.
با گزارش کانون درگیر بیماری، پس از تأیید توسط کارشناس آموزشدیده، امکان تعریف محدوده قرنطینه9 در سه سطح، زون آلوده، زون قرنطینه و زون مراقبت وجود دارد که متعاقبا توسط واحدهای عملیاتی واکنش سریع اقدامات متناسب نظیر پوشش مایهکوبی، معدومسازی و نمونهبرداری انجام و دادههای عملکردی در سامانه ثبت می شود.
وقوع10 و بروز 11 بیماریها در لحظه12 توسط پیش خوان13 سامانه مستقر در ستاد استان و سازمان مرکزی قابل رصد میباشد تا بر اساس زمان شروع درگیری، نرخ بروز،14 عامل درگیری و سایر شاخص های همهگیرشناسی بر اساس دستورالعمل ه ای بهداشتی کشوری و بین المللی نسبت به تصمیمگیری و اتخاذ راهکارهای مدیریت بحران و کنترل بیماری اقدام متناسب صورت پذیرد.
پیشینه پژوهش
استفاده از این سامانه در حیطه دامپزشکی و حیات وحش در تمام کشورهای پیشرفته دیده میشود، در ایالات متحده در سال 2004 با استفاده از سامانه تحت عنوان "سامانه ملی شناسایی حیوانات" اقدام به شناسایی تمامی دامها و حیوانات نمودهاند.
این سامانه در طی مدت کوتاه ظرف 48 ساعت قابلیت پایش، رهگیری و ردیابی دامها در محدوده ایالات متحده دارا است
