مقاله در مورد تغذیه

بخشی از مقاله

تغذیه

امنیت غذایی:
بانک جهانی در سال 1986 امنیت غذایی را به صورت «دسترسی همه مردم در تمام اوقات به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم» تعریف کرد که این تعریف در کنفرانس رم مورد تاکید قرار گرفت.

این تعریف به سه عنصر «موجود بودن غذا»، «دسترسی به غذا» و «پایداری در دریافت غذا» استوار است. عنصر موجود بودن غذا تنها به میزان مواد غذایی در مرزهای ملی که درگذشته عنصر اصلی امنیت غذایی بود، تکیه ندارد و امروزه شامل تولید (عرضه داخلی) و واردات مواد غذایی مي‌باشد.
مفهوم «دسترسی به غذا» نیز دسترسی فیزیکی و اقتصادی به منابع جهت تامین اقلام غذایی مورد نیاز جامعه است و به معنای «پایداری در دریافت غذا»، ثبات و پایداری دریافت ارزش های غذایی مورد نیاز جامعه مي‌باشد.

وضعیت امنیت غذا و تغذیه در ایران:
در کشور ما سوء تغذیه ناشی از فقر از چهل سال قبل گزارش شده است و علیرغم تلاشها همچنان شیوع نسبتاً وسیع دارد و قبل از اینکه به پیشگیری و کنترل آن بپردازیم بیماریهای متابولیک ناشی از رفاه نیز شتاب زده از راه رسیده اند. البته در بسیاری مواد سوء تغذیه نه به دلیل کمی درآمد بلکه به سبب نداشتن آگاهی از اصول تغذیه است.

به طور کلی داده های موجود سه روند مهم و تعیین کننده در زمینه غذا و بیماریهای متایولیکی را نشان می دهد:
1- افزایش چشم گیر مصرف چربی در جامعه
2- افزایش سریع و چشم گیر مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلب و عروق
3- اضافه وزن و چاقی بخصوص در زنان میانسال

استراتژیهای کلی حاکم بر برنامه امنیت غذا و تغذیه:
1- هماهنگی بین بخشی: تجربه ها نشان داده است که توان مدیریت در سطح استان عامل تضمین کننده در اجرای موفق سیاستهای ملی مي‌باشد و از آنجا که مسئله تامین غذا از مقوله های فرابخشی بوده اغلب ارگانها و وزارتخانه ها به نوعی با آن یا معلولهای پس از آن سر و کار دارند، لذا بدون ایجاد هماهنگی و همگرایی در سیاستها اجرای برنامه های مرتبط با امنیت غذا میسر نخواهد بود.

2- جلب مشارکت مردم: بدیهی است در هر برنامه ریزی دولتی یک سمت آن به طرف مردم و حفظ منافع آنها خواهد بود و الزاماً برنامه هایی موفق تر هستند که نقش مردم را در تمام سیکل برنامه ریزی تا اجرا منظور نموده باشند خصوصاً اگر اجرا برنامه مترادف با تغییر رفتار جامعه باشد.
3- ایجاد دسترسی به غذا با توجه به اینکه دسترسی به غذا از دو بعد اقتصادی و فیزیکی مطرح است، لذا اشتغال‌زایی، افزایش درآمد خانوار، در دسترس قرار دادن مواد غذایی مورد نیاز از طریق کشت و زرع و یا فرآیندهای دیگر، ایجاد دسترسی فرهنگی به غذا به معنای در دسترس قرار دادن غذاهای با ارزش سنتی و متناسب با فرهنگ مردم از راهکارهای موثر ایجاد دسترسی به غذا بوده و طبیعتاً فرابخشی خواهد بود.

4- آموزش: از آنجا که یکی از عوامل اصلی در نامناسب بودن سبد غذایی هر خانوار، توزیع نامناسب آن بین اعضاء خانوار، عدم شناخت گروههای غذایی و نیاز بدن به هر کدام از گروهها و در اولویت قرار دادن بعضی از آنها مي‌باشد، بنابراین نقش آموزش در ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه بسیار ارزشمند خواهد بود.

5- ارتقاء بهداشت جامعه و پیشگیری و مراقبت از بیماریها: به دلیل بیماریهای زمینه ای مانند بیماریهای عفونی، انگلی یا بیماریهای غذد و متابولیک در بروز سوء تغذیه، به نظر می رسد یکی از استراتژیهای مهم ایجاد امنیت غذا و تغذیه پیشگیری و مراقبت اینگونه بیماریها باشد. از طرفی توجه به بیماریهایی که معلول و یا در ارتباط با نوع تغذیه مي‌باشند، نظیر بعضی سرطانها، بیماریهای قلبی و عروقی و غیره نیز در زمره اینگونه بیماریها که بایستی تحت مراقبت و توصیه‌های تغذیه‌ای باشند قرار مي‌گيرد.

6- تحقیقات کاربردی: بدیهی است تحقیقات بعنوان ابزار تعیین وضعیت موجود، شناخت مشکل و تعیین اولویتها، ارزشیایی حین و در خاتمه برنامه جایگاه ویژه ای دارد، لذا بایستی با طراحی یک سیستم منظم و هدفمند ساختار آن تعیین و طراحی شود.
7- نظارت و ارزشیابی: برای یک برنامه هدفمند میان برنامه ای و نهایی، داشتن سیستم نظارت و ارزشیابی توسط تمام بخشهای درگیر اجرای برنامه و نیز داشتن ابزار لازم برای این منظور، کاملاً ضروری و مهم است.

شیوه مصرف صحیح غذا و هرم غذایی:
شرط اصلی سلامت زیستن داشتن تغذیه صحیح است. تغذیه صحیح یعنی رعایت دو اصل تعادل و تنوع در برنامه ریزی غذایی روزانه تعادل به معنی مصرف مقادیر کافی از مواد غذایی و تنوع به معنی انواع مختلف مواد غذایی در 5 گروه اصلی مواد در هرم غذایی مي‌باشد. هرم غذایی از 5 گروه اصلی مواد غذایی تشکیل شده است. هر چه از بالای هرم به سمت پایین نزدیک می شویم حجمی که گروههای غذایی به خود اختصاص می دهند بیشتر شده و باید مقدار مصرف روزانه آنها بیشتر شود. در هر گروه مواد غذایی دارای ارزش غذایی تقریباً یکسان هستند و مي‌توا

1- گروه نان و غلات: این گروه شامل موادی مانند انواع نان، برنج، ماکارونی، گندم و جو است منبع مهم انرژی، آهن، انواع ویتامین های گروه B مي‌باشند. هر واحد سهم از این گروه برابر است با یک برش 30 گرمی از انواع نان به (اندازه یک کف دست از نان سنگک، بربری یا تافتون و در مورد نان لواش چهار کف دست)، نصف لیوان ماکارونی یا برنج خام معادل یک لیوان از شکل پخته آنها، نصف لیوان غلات خام معادل یک لیوان پخته غلات. میزان توصیه شده 11-6 واحد مي‌باشد. هر واحد از این گروه تامین کننده 15 گرم کربوهیدرات، 3 گرم پروتئن و صفر گرم چربی است. بهتر است از نان های حاوی سبوس (نان جو و سنگک) استفاده کرد و برای کامل کردن پروتئین گروه نان و غلات بهتر است آنها را بصورت مخلوط با حبوبات مصرف کرد (عدس پلو، باقلاپلو ...)

2- گروه میوه ها و سبزی ها:
سبزی و میوه های غنی از ویتامین C (مثل سبزی های برگی، گوجه فرنگی، فلفل دلمه‌ای و مرکبات)، سبزی ها و میوه های غنی از ویتامین A شامل سبزی ها و میوه های زرد، نارنجی، قرمز، سبز تیره و سبزی های برگی (مثل اسفناج، هویج، گوجه فرنگی، طالبی، زردآلو، قارچ، پیاز، سیب زمینی، کاهو و ...)در این گروه قرار دارند.
این گروه منبع ویتامین A، ویتامین C و فیبر غذایی هستند. هر واحد از این گروه برابر است با یک عدد میوه متوسط، یک چهارم متوسط، نصف لیوا ن حبه انگور، سه عدد زرد آلود، نصف لیوان آب میوه، یک لیوان کاهو یا سبزی خوردن یا نصف لیوان سبزی پخته یا یک لیوان سبزی خام خرد شده یا یک عدد سیب زمینی متوسط. میزان توصیه شده روزانه 5-3 واحد مي‌باشد. مصرف هر واحد تامین کننده 5 گرم کربوهیدرات و 2 گرم پروتئین است. بهتر است پس از جدا کردن پوست میوه از قرار دادن آن در مجاورت هوا خوداری شود زیرا و
این گروه شامل موادی مانند شیر، ماست، کشک، بستنی و پنیر مي‌باشد ( در بعضی از منابع پنیررا در گروه گوشت قرار می دهند)، این گروه بهترین منبع کلسیم، ویتامین B، پروتئین و ویتامین B مي‌باشند هر واحد از این گروه برابر است بایک یک لیوان شیر، یک لیوان ماست، 60-45 گرم پنیر (دو قوطی کبریت پنیر) یا یک لیوان کشک پاستوریزه یا نصف لیوان بستنی. میزان توصیه شده روزانه 3-2 واحد مي‌باشد. هر واحد تامین کننده 12 گرم کربوهیدرات، 8 گرم پروتئین، 8-5 گرم چربی مي‌باشد.

4- گروه گوشت، حبوبات، مغزها و تخم مرغ.

این گروه شامل موادی مانند: گوشت های قرمز (گوسفند و گوساله)، گوشت های سفید (مرغ، ماهی و پرندگان)، جگر، دل، قلوه، زبان و مغز، تخم مرغ، حبوبات (نخود، لوبیا، عدس، باقلا، لپه و ماش) و مغزها (گردو، بادام، فندق، پسته و انواع تخمه) است كه سرشار از پروتئین، فسفر، ویتامین های B و B، روی، منیزیوم و آهن مي‌باشند. هر واحد از این گروه شامل 60 گرم گوشت و لخم پخته (دو قطعه خورشتی)، دو عدد تخم مرغ، با یک لیوان حبوبات پخته (معادل نصف لیوان حبوبات خام) یا یک لیوان انواع مغزها (گردو، فندق، بادام، پسته و تخمه) بوده میزان توصیه شده آنها روزانه 3-2 واحد مي‌باشد. هر واحد تامین کننده 7 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و صفر گرم کربوهیدرات است.
5- گروه چربی ها، روغن ها و شیرینی ها: چربی ها منبع مهم تامین کننده ویتامین های محلول در چربی هستند. بدلیل اینکه دارای انرژی بالا و مواد مغذی اندکی هستند میزان سهم روزانه برایشان در نظر گرفته نشده است (مصرف با احتیاط). این گروه شامل کره، خامه، مارگارین، انواع روغن ها، مایونز، انواع سس ها، سر شیر و پنیر خامه ای و چیپس مي‌باشند. همینطور انواع آب نبات، شکلات، شیرینی ها، نوشابه های گازدار، مربا، عسل، ژله، شکر و... جزء این گروه هستند. هر واحد از این گروه چربی ها دارای 5 گرم چربی مي‌باشد.
بطور کلی یک رژیم روزانه باید شامل (15-12) درصد پروتئین، (60-50) درصد کربوهیدرات و (30) درصد چربی باشد.

تغذیه در 6 ماه اول زندگی:

تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر، کودک نیاز به مصرف هیچ گونه ماده غذایی و حتی آب ندارد. البته مصرف قطره مولتی ویتامین و یا آ+د ضروری است (از 15 روزگی تا 24 ماهگی روزانه 25 قطره) و در شرایط بیماری مثل اسهال، مصرف دارو و یا ORS اشکالی ندارد.
در 6 ماه اول زندگی شیر مادر به تنهایی برای تغذیه کودک کافی است زیرا:
 با توجه به رشد فزاینده کودک تمام نیازهای غذایی را تامین می‌کند.

 بهترین و کامل ترین غذا، با آلرژی کمتر در مقایسه با شیر مصنوعی است.
 حاوی آنتی بادی های ضد باکتری و ویروسی و تیتر بالای IgA است.
 رشد ویروس اوریون، آنفلونزا، واکسینا (آبله) روتاویروس، ویروس آنسفالیت B ژاپنی توسط ماده ای در شیر مادر مهار می‌شوند.
 ماکروفاژ موجود در شیر انسان (کلستروم و شیر رسیده) باعث سنتز کمپلمان، لیزوزیم و لاکتوفرین می‌شود.
 شیر مادر منبع لاکتوفرین است و اثر مهاری بر رشد E-coli در روده دارد.
 مدفوع شیر خوارانی که با شیر مادر تغذیه مي‌شوندPH کمتری نسبت به مدفوع کودکانی دارد که با شیر گاو تغذیه می‌شوند.
 لیپاز شیر مادر ژیاردیا لامبلیا و آنتاموباهیستولیتیکا را می کشند.
 تغذيه با شير مادر سالانه از مرگ بيش از يک ميليون کودک زير يک سال چلوگيری می‌کند ، از بروز کاهش وزن بدن نوزادان می کاهد.
 آغوز به عنوان اولين واکسن ، کودک را از ابتلا به بيماری ها محافظت می‌کند.
 تغذيه با شير مادر بشدت از احتمال بروز آلرژی ، آسم ، اگزما و غيره می‌کاهد، منجر به ايجاد رابطه عاطفی مستحکم و دو طرفه بین مادر و فرزند می‌شود.
 تکامل بينايي، تکلم و راه افتادن کودکانی که از شير مادر خيلی سريع تر بوده و درجه هوش آنان بالاتر از شير مصنوعی‌خواران است.

 با وجود کم بودن مقدار آهن شير مادر، جذب آن زياد و اجتمال کم خونی کمتر است.
 احتمال ابتلا به بيماری قند و بيماری های قلبی عروقی کمتر است.
پایش کفایت شیر مادر: موارد زیر باید مد نظر قرار گیرد.
 خواب راحت برای 2 تا 4 ساعت بعد از شیر خوردن
 افزایش وزن مطلوب شیر خوار بر اساس منحنی رشد

 دفع ادرار 6 تا 8 بار به صورت کهنه کاملاً خیس در 24 ساعت (در صورتی که شیر خوار به جز شیر مادر مایعات دیگری مصرف نکند.)
 دفع مدفوع 2 تا 5 بار در روز که البته با افزایش سن شیر خوار تعداد دفعات دفع مدفوع کاهش می‌یابد.
 شادابی پوست، هوشیاری و سلامت ظاهری شیرخوار
اگر شیر خواری هر دو پستان را تخلیه کند ولی به خواب نرود یا خوابش بسیار سبک باشد و بعد از چند دقیقه بیدار شود و کمتر ازحد طبیعی وزن بگیرد نشانه کمبود شیر است.
اندازه گیری رشد یکی از بهترین نشانه های پی بردن به کفایت شیر مادر است اگر منحنی رشد شیر خوار بالا رونده باشد و اضافه وزن کافی باشد، نشانگر کافی بودن شیر مادر است.

تغذیه کودک 24-6 ماهه:
بعد از پایان سن 6 ماهگی نیاز غذایی کودک تنها با خوردن شیر مادر تامین نمي‌شودو باید علاوه بر شیر مادر به کودک غذای کمکی داده شود. ولی این بدان معنی نیست که مادر دفعات شیر دهی را کم کند بلکه باید هر زمان کودک تمایل داشت، شیر خود را به او بدهد (حداقل 8 بار در شبانه روز). نیمی از انرژی مورد نیاز کودک در این سنین باید از طریق شیر مادر و باقیمانده آن با دادن غذا به کودک تامین شود. اصولاً شروع غذاهای کمکی قبل از پایان 4 ماهگی به دلیل آماده نبودن

دستگاه گوارش شیر خوار برای پذیرش غذاهایی غیر از شیر، اقدام نادرستی است. تهیه غذا در شرایط غیر بهداشتی، امکان ابتلا به عفونت ها از جمله اسهال را افزایش مي‌دهدو باعث توقف رشد شیر خوار می‌شود. از طرف دیگر، شروع زودرس تغذیه ی تکمیلی سبب کمتر مکیدن پستان مادر شده و باعث کاهش تولید شیر مادر می‌شود.

شروع تغذیه ی تکمیلی دوران بسیار حساسی، برای ایجاد عادات صحیح غذایی و استفاده غذای سفره خانواده است. (نمونه ای از برنامه غذایی شیرخوار از شروع تغذیه تکمیلی تا انتهای سال اول در پایان فصل ضمیمه می باشد.)

شرایط مواد غذایی مناسب:

 نرم و سهل الهضم باشد.
 مواد اولیه آن در دسترس خانواده باشد.
 قیمت آن ارزان و مناسب عادات غذایی خانواده باشد.
 مقوی و مغذی باشد یعنی انرژی، پروتئین ، املاح و ویتامین های ضروری کودک را تامین کند.
برخی از اصول تغذیه تکمیلی:
 مواد غذایی از نظر مقدار و نوع باید به تدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.
 از یک نوع غذای ساده شروع و به تدریج به مخلوطی از چند نوع غذا تغییر یابد.
 از مقدار کم شروع و به تدریج بر مقدار آن افزوده شود.
 بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله لازم است تا شیرخوار به غذای اول عادت کند و بعد غذای جدیدی به او داده شود.
 اضافه کردن یک به یک و فاصله دار مواد غذایی باعث مي‌شود که اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد، شناخته شود. همچنین تحمل شیرخوار به تدریج بیشتر مي‌شودو به دستگاه گوارش او فرصت مي‌دهدتا به غذا عادت کند.
 غذاها در شروع باید نسبتاً رقیق باشند و غلظت آنها کمی بیشتر از شیر باشد و سپس تدریجاً بر غلظت آنها افزوده شود. سفت کردن تدریجی غذاها به یاد گرفتن عمل جویدن کمک می‌کند.
 غذای کمکی را باید با قاشق به شیر خوار داد و از یک قاشق مرباخوری شروع کرد.
 غذای کودک باید تمیز تهیه شود، کاملاً پخته شده باشد و تا حد امکان به اندازه یک وعده تهیه شود.

شروع و نحوه تغذیه تکمیلی:
غلات مانند برنج بهترین ماده غذایی برای شروع تغذیه ی تکمیلی است. چون هضم آنها آسان است. فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که مي‌توان از یک بار در روز به اندازه 1 تا 3 قاشق مرباخوری شروع کرد و به تدریج بر مقدار ان، متناسب با اشتهای کودک افزود. از هفته دوم شروع غذای کمکی مي‌توان علاوه بر فرنی، شیر برنج و حریره بادام نیز به کودک داد.

در هفته سوم مصرف انواع سبزی ها مثل سیب زمینی، هویج، جعفری، گشنیز، کدو سبز، لوبیا سبز و ... برای تغذیه کودک شروع می‌شود. در این هفته علاوه بر فرنی مي‌توان با مخلوط سبزی ها و برنج سوپ تهیه کرد. از هفته چهارم مي‌توان مقدار کمی گوشت به سوپ اضافه کرد. گوشت را باید به قطعات کوچک تقسیم کرد و یا از گوشت چرخ کرده استفاده نمود که باید کاملاً پخته و له شوند. پوره سبزی ها نیز غذای مناسبی برای شیرخوار است. پوره سبزی را مي‌توان با سیب ت در سال اول زندگی، اسفناج و گوجه فرنگی به کودک داده نشود. از ماه هشتم علاوه بر سوپ مي‌توان زرده تخم مرغ را شروع کرد. زرده باید کاملاً آب پز و سفت باشد. ابتدا باید به اندازه یک قاشق چایخوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر له کرد و به شیر خوار داد و مقدار آن را به تدری

ج افزایش داد تا در ظرف 1 هفته به یک زرده کامل تخم مرغ برسد. آن گاه مي‌توان یک روز در میان یک زرده کامل یا هر روز نصف زرده تخم مرغ را به شیر خوار داد. استفاده از سفیده تخم مر غ تا یک سالگی توصیه نمی‌شود. با افزایش سن و پذیرش بیشتر شیر خوار، سوپ و غذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت تر شوند. یعنی باید با اضافه کردن غذاهای سفت تر و کمی قابل جویدن، عمل

تکامل جویدن در شیر خوار تقویت شود. از 8 ماهگی مي‌توان به غذای شیر خوار ماست نیز اضافه نمود. شروع استفاده از حبوبات از 9 ماهگی است به سوپ شیر خوار اضافه می‌شود. مي‌توان از انواع حبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملاً پخته و نرم شده باشد، مانند عدس، ماش و لوبیا و یا حبوبات جوانه زده استفاده کرد. آب میوه آخرین ماده غذایی است که به غذای کودک در سال اول اضافه مي‌شودو حاوی ویتامین و املاح معدنی است. آب میوه را باید در ابتدا به صورت رقیق شده و از 3 قاشق مربا خوری در روز شروع و تدریجاً به مقدار آن افزود.

از پایان 6 ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان 12 ماهگی غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است.لذا تغذیه با شیر مادر به طور مکرر و بر حسب تقاضا و تمایل شیرخوار درتمام شبانه روز و قبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.
از دادن مواد غذایی زیر تا یک سالگی باید اجتناب کرد چون گروهی ایجاد حساسیت نموده برخی باعث خفگی شیرخوار شده و تعدادی نیز مشکلات دیگری به وجود می آورند:
1- مواد غذایی که ممکن است در شیرخوار زیر یک سال ایجاد حساسیت کنند:
* شیر گاو(در تهیه فرنی،جوشاندن شیر مقدار مواد آلرژن موجود در شیر را کمتر می کند).
* سفیده تخم مرغ
*انواع توت،کیوی ،آلبالو و گیلاس وخربزه
*بادام زمینی.
2- مواد غذایی که در دوره شیرخواری مجاز نیست و ممکن است باعث خفگی شیرخوار شود:

• دانه کشمش
• دانه انگور
• ذرت
• تکه های سوسیس
• آجیل
• تکه های سفت و خام سبزی مثل هویج و...
• تکه های گوشت
3- مواد غذایی که ممکن است مشکلات دیگری ایجاد نمایند:
* قهوه/بی قراری میدهد.

*چای پررنگ/بی قراری میدهد
*عسل/باعث مسمومیت می شود(بوتولیسم)
به طورکلی تا یک سالگی : عسل،شیر پاستوریزه،پنیر، سفیده تخم مرغ ،شکلات،میگو،فلفل و ادویه جات،ترشی ها،نمک،نوشابه های رنگی و گازدار،از حبوبات لپه ونخود،از گروه سبزی ها اسفناج و کلم توصیه نمی شود.
مکمل های غذایی کودک
با توجه به آن که نیاز کودک به برخی از ریز مغذیها با شیر مادر یا تغذیه تکمیلی به طور کلی برآورده نمی شود،اضافه نمودن مکمل های غذایی همراه تغذیه با شیر مادر و تغذیه تکمیلی ضروری می باشد.

مکمل آهن:
نیاز کودک به آهن از بدو تولد تا دو سالگی به تدریج کمتر میشودو نیاز به آهن بستگی به مقدار خونی که نوزاد در بدنش می سازد دارد.درسال اول که سرعت رشد بیشتر است بیشترین نیا زآهن نیز وجود دارد.از بدو تولد تا 6 ماهگی نیاز کودک به آهن با استفاده از ذخیره آهن و شیر مادر تامین می شود اما پس از آن شیر مادر تکافوی این نیاز را نمی کند.به همین دلیل کلیه شیرخوارانی که با وزن طبیعی متولد می شوند اعم از اینکه با شیر مادر یا شیر مصنوعی تغذیه شوند نیاز به مصرف آهن به صورت مکمل دارند و
درغیر این صورت دچار کم خونی فقر آهن خواهند شد جدول شماره 5 مقادیر هموگلوبین را جهت تشخیص کم خونی درسنین مختلف نشان می دهد حداکثر نیاز بین 12-6 ماهگی مشاهده می شود .به همین دلیل باید از پایان 6 ماهگی و هم زمان باشروع تغذیه کمکی تا پایان 2 سالگی روزانه به مقدار 15-10 قطره آهن به کودک داده شود.برای کلیه شیرخوارانی که با وزن (کمتر از 5/2 کیلوگرم) متولد می شوند،اعم از این که باشیر مادر یا شیر مصنوعی تغذیه شوند،از هر زمان که وزن آن ها به دو برابر وزن هنگام تولدشان رسید تا پایان 2 سالگی روزانه، 15 قطره آهن به صورت روزانه داده می شود.گفتنی است که این دسته از کودکان به دلیل کمبود ذخایر بدن درمعرض خظر بیشتری برای ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند.

جدول شماره 5- تشخیص کم خونی درسنین مختلف
سن/ جنس هموگلوبین کمتر از(g/dl ) هماتوکریت کمتر از(%)
6 ماهگی تا 5سالگی 11 33
5 تا 11 سالگی 5/11 34

12 تا 13 سال 12 36
زنان غیر حامله بالای 13 سال حامله 12 36
زنان حامله بالای 13 سال 11 33
مردان بالای 13 سال 13 39
چنانچه کودک مبتلا به تالاسمی ماژور باشد نباید از قطره آهن استفاده نمود اما در تالاسمی مینور دادن قطره آهن بلامانع است.

بر اساس نظر کمیته ترویج تغذیه با شیر مادر،استفاده از داروهای ترکیبی مانند قطره مولتی ویتامین آهن دار قبل از 6 ماهگی توصیه نمی شود اما می توان پس از 6 ماهگی و هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی از آن استفاده نمود.شایان گفتن است که مقدار مورد نیاز آهن کودک از 6 ماهگی تا 24 ماهگی باید حدود یک تا دو میلی گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن باشد که کمیته کشوری تغذیه

کودکان یک میلی گرم برای هر کیلوگرم را در این کودکان توصیه نموده است.چرا که معمولا در کشور ما کودکان تا 2 سالگی با شیر مادر تغذیه می شوند و مقداری از آهن توسط شیر مادر و مقداری توسط غذای کمکی تامین می شود.باتوجه به آن که توزین مکرر و تعیین مقدار دقیق وزن و مقدار دقیق آهن مورد نیاز در بسیاری از مراکز و مناطق کشور با مشکلاتی روبرو است و نیز با توجه به ا

ن که متوسط وزن کودکان 6 تا 24 ماهه بین 7 تا 12 کیلوگرم می باشد و مقدار آهن موجود درهرقطره آهن حدود 25/1 میلی گرم باشد،لذا طبق توصیه کمیته کشوری و برای سهولت و قابلیت اجرا و نیز دردسترس بودن یک دستورالعمل سراسری و همگانی،مقدار 10 قطره توصیه شده است.
وضعیت صحیح شیر دادن
برای توفیق در امر شیردهی مادر باید سه نکته را رعایت نماید.اولین مورد مربوط به وضعیت خود مادر است که باید کاملا راحت باشد تا خسته نشود.دوم وضعیت نوزاد است که باید به حد کافی به او نزدیک باشد و بتواند به راحتی پستان را بگیرد و سوم این که نوزاد پستان را به شیوه درست به دهان بگیرد.به نحوی که قسمت قابل توجهی از هاله پستان دردهان او قرار گیرد و در نتیجه نوک پستان کشیده نشود.
1- وضعیت مادر:
مادر در هروضعیتی که احساس می کند راحت است می تواند شیر بدهد.اگر مادر مایل است که ینشیند،نباید به جلو و یا عقب خم شود.بلکه عمود بنشیند که وضعیت پستان ها،برای گرفتن نوزاد در وضع مطلوبی باشد.اگر بر روی صندلی می نشیند.استفاده از صندلی با پشت صاف و عمودی بهتر است تا مادر بتواند به راحتی تکیه کند.گاهی استفاده از یک یا چند بالش برای تکیه دادن ضروری است .در این وضعیت زانوهای مادر باید هم سطح یا کمی بالاتر از ران های او قرار گیرد.
گاهی استفاده از چیزی شبیه چهار پایه ضرورت پیدامی کند.

مادر می تواند روی زمین چهار زانو بنشیند و به دیوار تکیه کند و یا روی تخت و یا روی زمین(رختخواب) دراز بکشد و شیر بدهد به هر حال اگر وضعیت خود مادر و بازوهایش و کودک درست باشد.امر شیردهی درد و خستگی ندارد.لازم به تذکر است که اگر مادر به طرف عقب مایل شود نوک پستان های او هم به عقب و بالاکشیده می شوند..
2- وضعیت نوزاد:
مادر باید نوزاد را به طور کامل به طرف خود چرخانده و نزدیک به خود محکم نگه دارد.به نحوی که دسترسی نوزاد به پستان آسان باشد.کل بدن نوزاد از بالا تا پایین باید حمایت شود و بازوی زیرین نوزاد دورکمر مادر قرار گیرد.دهان نیز باید هم سطح نوک پستان باشد.به نحوی که سوراخ های بینی روبروی نوک پستان و لب پایین موازی لبه پایین هاله پستان قرارگیرد و سر وگردن و پشت نوزاد در یک خط مستقیم قرار گیرد.
3- طریقه پستان گرفتن نوزاد:

مادر چهار انگشت دست خود را زیر پستان و شست را بالای آن نگه می دارد و نوک پستان را به لب های نوزاد می مالد و صبر می کند تا نوزاد دهان خود را در حد یک خمیازه کشیدن بازکند.آن گاه قبل از این که دهان نوزاد بسته شود او را سریع ولی با ملایمت به طرف پستان می آورد(نه پستان را به طرف نوزاد) به نحوی که نوک پستان و هاله آن از قسمت بالای مرکز دهان وارد محوطه دهان نوزاد گردد و وقتی که نوزاد دهان خود را می بندد.قسمت عمده هاله پستان(بیش ار دو و نیم تا سه سانتی متر) را در دهان گرفته باشد به طوری که چیزی از قسمت پایین هاله مشاهده نشود و قسمت اعظم بالای هاله در دهان شیرخوار باشد(باید توجه داشت که اندازه هاله در مادران مختلف متفاوت است).

اگر راه تنفس نوزاد از طریق بینی به واسطه پستان مادر مسدود به نظر رسد،مادر می تواند یا بدن نوزاد را به طرف خود بکشد و یا پستان را بلند کند.ولی به هر حال روی پستان فشار نیاورد.نگه داشتن پستان با دست،بیشتر در روزهای اول لازم است و روزهای بعد الزامی نیست.مادرانی که پستان های بزرگ وسنگین دارند،لازم است در تمام طول شیردهی با نگه داشتن پستان مانع آن شوند که وزن پستان بر روی چانه نوزاد فشار وارد کند.اگر پستان ها کوچک باشد به هیچ وجه ا منتقل نمود و یاموجب تغییر شکل آن گردید و یا با انگشت شست پستان را به طرف داخل فشار داد. ضمن شیردهی بایداز سرو گردن و شانه های نوزاد برروی ساعد و نزدیک آرنج حمایت نمود.به خصوص در روزهای اول باید اطمینان حاصل کند که نوزاد پستان را درست می گیرد.حتی اگر لازم باشد که چند بار هم شیردهی را قطع کند.

02
اگر تمرین و تلاش مادر دردفعات اول تغذیه طولانی شد جای نگرانی نیست.به علاوه باید توجه داشت که مکیدن پستان جز در چند مکیدن اول و آن هم اغلب در روزهای اول نباید دردناک باشباشد که هیچگاه پستان را از دهان شیرخوار بیرون نکشد.چون خلا حاصل از فشار منفی دردهان کودک ممکن است به پستان مادر آسیب واردکند.بلکه بهتر است مادر انگشت خود را(که نباید ناخن هم داشته باشد) از گوشه دهان نوزاد وارد نموده و با فشار آوردن به روی آرواره تحتانی موجب شکستن فشار منفی و بازشدن دهان و خارج شدن پستان گردد.

درگذشته بعضی از مادران پستان خود را بین دو انگشت اشاره و میانی نگه می داشته اند.امروزه این شیوه دیگر توصیه نمی شود زیرا با این روش ممکن است سینوس های شیری به عقب رانده شوند و نوزاد مقدار کافی از هاله را نتواند به دهان بگیرد.فشار انگشتان با مسدود کردن مجاری شیری مانع جریان کامل شیر شوند.

وضعیت در ست شیر خوردن
در جریان یک شیردهی صحیح و موفق دهان شیرخوار به طورکامل باز و چانه او به پستان چسبیده است.بینی باید با پستان تماس داتشه باشد ولی به آن فشار نیاورد.لب بالا بر روی خود پستان قرار دارد نه بر روی ریشه نوک پستان.لب پایین کاملا به خارج چرخیده و قسمت اعظم هاله پستان در دهان شیرخوار قرار دارد

در شروع تغذیه شیرخوار ابتدا چند بار با سرعت بیشتری پستان را می مکد و سپس مکیدن های او قوی تر،عمیق تر و دارای نظم می شود.گاهی پس از هر چند بار مکیدن وقفه کوتاهی ملاحظه می شود.گاهی ممکن است قدرت مکیدن تغییر کند ولی اغلب منظم و قوی و عمیق است.با ادامه تغذیه به تدریج وقفه ها طولانی تر و دوره های مکیدن کوتاه تر شده.قدرت مکیدن و دفعات قورت دادن شیر کمتر می شود د راین زمان نباید به تصور سیربودن شیرخوار، پستان را ازدهان او بیرون کشید بلکه او خود به موقع پستان را رها خواهد کرد بطور معمول بعد از حدود 10 دقیقه مکیدن ها کاهش
می یابد که می تواند نشانه کاهش جریان شیر باشد.همچنین علاقه کودک هم کمتر شده و شروع به چرت زدن می کند.
گاهی نوزاد علاقه زیادی به مکیدن شیر نشان نمی دهد.ممکن است فقط بینی خود را به پستان مادر بمالد یا آنرا چند بار لیس بزند یا فقط چند بار بمکد و رها کند.به هر حال مادر باید اورا نزدیک خود نگه دارد، او را نوازش کند با او صحبت کند و چند قطره شیر در دهانش بچکاند تا نوزاد نسبت به گرفتن پستان علاقمند شود.
نکات قابل توجه در شیردادن:
• مادر قبل از هر نوبت شیردهی و نیز قبل از دوشیدن پستان ها،دست های خود را با آب و صابون بشوید.
• شستن پستان ها با آب حداقل یک بار در وز کار مفیدی است.
• اطراف نوک پستان، غدد مترشحه برای ضد عفونی نوک پستان وجود دارد.لذا نیازی به استفاده از صابون،الکل و غیره وجود ندارد.زیرا موجب خشک شدن و در نتیجه دردناک شدن نوک پستان در زمان مکیدن شیرخوار می گردد.
• هنگام شیر دادن،مادر باید آرام باشد

و در صورتی که شیرخوار گریه می کند.ظرف چند دققیه،ابتدا سعی در حفظ آرامش خود کند،آنگاه شیرخوار رانیز آرام نماید.نباید در حال گریه کردن ،پستان را دهان نوزاد بگذارد.چه زبان کودک در این شرایط رو با بالا است و مانع شیرخوردن خواهد شد.
• بعد از شیر دادن نیازی به شستشوی پستان نیست. توصیه می شود یک قطره شیر روی نوک پستان گذاشته شود تا در معرض هوا خشک شود.