بخشی از مقاله
جنگل ؛ طلای سبز
مقدمه
حفظ ،احیاء ،توسعه و بهره برداری مستمر از منابع طبیعی شعار بنیادی سازمانی ماست.
برای حفظ از منابع طبیعی دو روش اصلی در کار است یکی حفاظت کمی از منابع طبیعی و دوم حفاظت کیفی از منابع طبیعی حفاظت کمی بمنای حفظ سطح و اعیانی موجود در آن ،حفاظت کیفی بمنای سالمسازی اعیانی و عرصه ها احیاء بمنای ترمیم مناطق تخریب یافته با اجرای آخرین
متدهای تدوین شده و توسعه بمنای بالا بردن راندمان در تولید فرآورده های منابع طبیعی با بکار گیری روشهای علمی روز وبالاخره بهره برداری مستمر بعنوان آخرین شعار یعنی برداشت تولید بدون کاهش سرمایه حوادثی که منجر به ایجاد بحران و خسارات فراوان میشوند همواره مورد توجه بشری بوده و بدنبال راهبردی در جهت کاهش صدمات وارده است.
حوادثی مانند زلزله،سیل،طوفان و...... که بعضآ قابل پیش بینی و غیرقابل پیش بینی هستند جزو حوادث غیر مترقبه نامیده میشوند اما حوادث دیگری وجود دارند که به همین شدت در جوامع
انسانی ایجاد بحران ونا امنی نموده مانند بیمارهای واگیر ،آتش سوزی های گسترده و..... آتش سوزی در جنگلها و مراتع از جمله حوادثی است که ذهن همه را بخود متوجه نموده و مورد تشویش افکار عمومی می گردد.
آتش سوزی جنگلها ومراتع قابل پیش بینی وکنترل می باشد.اما عدم برنامه ریزی دقیق و کنترل به موقع باعث گسترش حریق و ایجاد بحران می گردد.
جزو حاضر به آخرین دستاوردهای پیشگیری،کشف و مقابله با حریق در جنگل پرداخته تا بتوان با اجرای متد های تدوین شده از بروز حوادث احتمالی آینده جلوگیری نمود.
جنگلکاری
جنگل کاری در ایران با پیشینه ای دیرینه برگرفته از سنت ایران باستان ریشه در آیین ملی ، مذهبی ، باورها و اعتقادات دینی ، دارد . کشت درختان به منظور تولید چوب و درختان چند منظوره و مثمر از زمان پیدایش تمدن در ایران شروع شده بود . وجود آثار و ابنیه تاریخی و استفاده از چوب آلات ، ستون ها و سرستون های غول پیکر در آن ها ، وجود درختان کهن سال و مقدس در اماکن ملی و مذهبی ، با غات معروف به پردیس ها و هشت بهشت ها و غیره حاکی از آن است که ایرانیان قدیم به کاشت درختانی همچون چنار-تبریزی – سرو – توت – نارون – کاج و امثالهم مبادرت می ورزیدند علاوه بر آن شرایط اقلیمی نامناسب و خشک حاکم بر بیش از 80درصد خاک مملکت و نیازهای مردم به چوب برای ساختمان ، ابزار کشاورزی و سایر موارد آن نیز دلیل دیگری بر این مدعا بوده و کاشت درخت به عنوان بادشکن مقوله دیگری در اين موضوع قلمداد می گردد
فوائد جنگل
جنگل یا طلای سبز یکی از یزرگترین موهبت های الهی مرحمت شده به بندگان خداست که از ابتدای خلقت بشریت همواره وسیله تامین رفاه و آسایش و برآورد حوائج انسان ها بوده و نیز خواهد بود بعبارتی دیگر جنگل منطقه سرسبز و زیبائی است با درختان کوچک و بزرگ و با گیاهان متنوع که در دل خود انواع جانوران ، پرندگان و حشرات را در جای داده و منبع تولید عمده چوب در دنیا و عامل اصلی 4500 نوع فرآورده و محصول صنعتی و مکانیکی و شیمائی و نیمه شیمائی در جهان محسوب میگردد که مهمترین تامین کننده نیازهای بشریت ازاین منبع حیاتی تجدید شونده میباشد.
با اهمیت خاصی که جنگل در ابعاد مختلف اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی در هر جامعه ای داراست می بایست بطریق اصولی و صحیح و منطقی از آن برداشت نمود تا در دراز مدت و بطور مستمر بتوان از کلیه مواهب آن بهرمند شد. فوائد جنگل را میتوان بشرح زیر بیان نمود
1-با عمل فتوسنتز با کمک برگ درختان سبز و نور خورشید ، انیدریک کربنیک هوارا جذب و با کر
بن آن موادآلی تولید و اکسیژن آنرا آزاد مینماید.بدین ترتیب به پاک سازی وسالم سازی هوا کمک می کنند.
براساس بررسی های انجام شده هر هکتار جنگل در طول سال قادر است 5 تن کربن جذب و 12 تا 20 تن اکسیژن تولید نماید .
2-با کنترل آبهای هرز از حرکت سریع آبهای سیل آسا جلوگیری و مانع از فرسایش و فرسودگی خاکها می گردند.
3-با افزایش رطوبت نسبی مانع از تلف شدن آبهای سطح الارض می گردد.
4-با ذخیره کردن و نگهداری آب باران ها، برف ،تنظیم آب چشمه ها و رودخانه ها را عهده داراست. بهمین لحاظ گفته اند که جنگل مادر رودخانه هاست.
5-انواع و اقسام علوفه را جهت تغذیه جانوران اهلی ووحشی تولید وفراهم می آورد.
6-ریشه درختان عمل تثبت خاک ، تاج درختان مانع از برخورد مستقیم نزولات آسمانی به عرصه جنگل و در نتیجه مانع از فرسایش خاک ،تنه درختان مورد استفاده در صنعت ومیوه بعضأ مورد تغذیه واقع میشوند.
7-با کاهش سرعت باد در طوفانهای شدید مانع از خسارات وارده به باغات میوه و اماکن شهری و روستائی وبصورت باد شکن عمل نمایند.
8-حفظ تعادل در طبیعت و محیط زیست از اهم وظایف جنگل است.بدین معنی که در زمستان هوای داخل جنگل گرم و در تابستان خنک تر از محیط اطراف غیر جنگل است
9-به حفظ و حاصلخیزی خاک و تجزیه برگ درختان و تبدیل آن به هوموس که پایه گذار نباتات عالی است کمک می کند.
10-منبع درآمد و تولید کار بخصوص برای روستائیان حاشیه جنگل در فصول بیکاری است.
11-بدلیل داشتن مناظر زیبا ،الهام شاعران ،نویسندگان، هنرمندان و محل مناسب جها جلب سیاحان و توریست هاست.
12-محیطی زیبا با صفا برای تفریح و تفرج و استراحت و تمدد اعصاب وتجدید قوا برای انسانهای خسته از زندگی ماشینی
13-تامین کننده مواد اولیه کارخانجات صنایع کاغذ ،کشتی و هواپیما سازی ،موادشیمایی و صنایع چوب
14-تامین کننده نیازهای چوبی و سوختن مورد نیاز جامعه
15-تامین آب شرب و کشاورزی ،جلوگیری از پر شدن دریاچه و سدها پائین آمدن تولید برق،تولید گیاهان صنعتی و داروئی ،جلوگیری از حرکت شن های روان ،جلوگیری از هجوم آفات و امراض گیاهی به کشاورزی و صدها مزایای دیگر
( تعریف آتش سوزی ) :
یک نوع فعل و انفعال شیمیائی است که برای تولید آن سه عامل مختلف 1) ماده سوختنی 2)حرارت 3) هوا یا اکسیژن ضروری است که بدان مثلث حریق گویند.
بنا براین حرارت + هوا ( اکسیژن) + ماده سوختنی = آتش سوزی
آتش سوزی سطحی
این نوع آتش سوزی در اثر آتش گرفتن علوفه های خشک،شاخه و برگ درختان و مازاد مقطو
عات جنگل حادث می گردد.در این نوع آتش سوزی خسارات بیشماری به نونهالهای جوان وارد و موجب سوختن یقه درختان جوان و آسیب دیدگی کنده های مسن درختان می گردد.خصوصأ در گونه های که ضخامت پوست آنها اندک است (راش) پس از صدمه خوردن پوست درختان بتدریج ارتباط رساندن مواد غذایی به اندههای درخت قطع و پس از ریزش پوست ،تنه اصلی دچار پوسیدگی و فساد و محل رشد انواع قارچها و امراض می گردد.و در صورت تغیرات جوی و وزش بادهای شدید این آتش سوزی به انواع دیگر آتش سوزی تنه ای یا تاجی تبدیل گردیده و خسارت ناشی از آن به مراتب بیشتر خواهد شد.
3-آتش سوزی تنه ای
چنانچه آتش سوری سطحی در جنگل اتفاق افتد که دارای تنه های سرپا خشک سرپا و میان تهی باشد تدریجأ آتش از منافذ تنه درخت به داخل تنه نفوذ و پس از مدت زمانی کوتاه بصورت تنوره کشان ظاهر و پس از قطع از منطقه یقه و برخورد با زمین متلاشی و در شیب های تند به فواصل دور پرتاب و کانون های جدیدی از آتش را در جنگل بوجود می آورند.
4-آتش سوزی تاجی
نوع دیگری از آتش سوزی است که معمولا در جنگلهای سوزنی برگ اتفاق می افتد . وجود مواد رزینی در غالب اینگونه درختان این آتش سوزی را ایجاد و مبارزه با اینگونه آتش سوزی ها را بی اندازه مشکل میسازد.در جنگلهای پهن برگ و بکر بدلیل وجود درختان مقهور و زبون که بصورت خشک و نیمه خشک در اشکوب های میانی جنگل و بصورت پلکان حرارتی عمل هدایت گرما از زمین به تاج درختان را عهده دارند. در صورت وقوه آتش سوزی سطحی و وزش بادهای گرم ،این نوع آتش سوزی بوقوع می پیوندد.
بطور خلاصه در آتش سوزی های زمینی و سطحی به درختانی که ضخامت پوست آن ها زیاد است (بلوط) خسارات ناچیزی وارد می نماید،حال آنکه آتش سوزی تنه ای و تاجی موجب خشک شدن و گاهأ نابودی کامل درختان سرپا را بهمراه دارد.
در اقدامات علیه اتش سوزی توجه به موارد زیر از ضروریات است.
1- شناخت عوامل ایجاد آتش سوزی در جنگل
2- پیش گیری از وقوع حریق احتمالی در جنگل
3- کشف حریق احتمالی در جنگل
4- مبارزه با حریق در جنگل
1- شناخت عوامل ایجاد آتش سوزی در جنگل :
از مهمترین موضوع هر آتش سوزی در جنگل شناخت عوامل و ایجاد انگیزه های جنبی آن است وقتی منشاءو انگیزه آتش سوزی مشخص شد. بالطبع جلوگیری از وقوع آن نیز بسادگی میّسر خواهد بود. در بررسی چند ساله اخیری که در اداره کل تا قبل از سال 1376 با توجه به گزارشات ارسالی از واحدهای تابعه ادارات منابع طبیعی در مورد ایجاد آتش سوزی ها و انگیزه های جنبی آن بعمل آمده بیانگر این واقعیت است که آتش سوزی های منطقه بوسیله عوامل انسانی و در اثر بی مبالاتی و بی توّجهی و گه گاه شیطنت افراد و اشخاص نا آگاه به اهمیت منابع طبیعی صورت پذیرفته است.بدون شک هر منطقه جنگلی که افراد بیشتری در آن یا حاشیه آن سکنی داشته و تعلیف دام در آن انجام میشود بیشتر در معرض خطر آتش سوزی واقع گردیده و میگردند.
عوامل ایجاد حریق در جنگل را می توان به 2 دسته زیر خلاصه کرد.
1-1 ) عوامل عمد ایجاد حریق در جنگل
2-1 ) عوامل غیر عمد ایجاد حریق در جنگل
اساس و پایه مبارزه با آتش سوزی بر این اصل استوار است که مثلث حریق از هم گسسته شود.
کافی است فقط یکی از اضلاع مثلث معدوم گردد. در این صورت آتش سوزی سرکوب خواهد شد.
آتش افروخته توسط سه عامل تشعشع ، جابجائی ( حرکت توده های گرم هوا ) و هدایت به اطراف پخش شده و گسترش پیدا می کند.
بهترین زمان سوخت جنگل ساعت 10 صبح تا 6 بعداز ظهر همان روز است .چون در طول ساعات یاد شده هوا گرم و رطوبت موجود در هوا و موادسوختنی به حداقل رسیده که مبارزه با آتش سوزی و مهار نمودن آنرا بسیار مشکل کرده است.
در عوض بهترین زمان مبارزه با حریق جنگل از 6 غروب تا 10 صبح فرداست. چون در طول ساعات یاد شده هوا سرد ، رطوبت موجود در هوا و مواد سوختنی به حداکثر رسیده و مبارزه با آتش سوزی را آسان می کند . ناگفته نماند که مبارزه با آتش سوزی در شب مشکلات عدیده ای را در پی دارد.
انواع حریق در جنگل
براساس این موضوع که حریق در کدام قسمت از مواد سوختن شروع و در حال پیش رفتن است به انواع زیر تقسیم کرده اند.
1-آتش سوزی زمینی یا عمقی
2-آتش سوزی سطحی
3-آتش سوزی تنه ای
4-آتش سوزی تاجی
1-آتش سوزی زمینی یا عمقی
این نوع آتش سوزی فاقد دود و شعله و در داخل خاک و زمینهائی که دارای رگه های ذغال سنگ یا تورب (ذغال سنگ ناخالص) یا توده های نباتی متراکم متشکل از چمن های خشک، ریشه های خشک درختان، برگهای خشک تجزیه نشده اتفاق میافتد . پیشرفت حریق در این آتش سوزی بسیار کند است و گاها از طریق ریشه و کنده درختان به خارج زمین هدایت و نوع دیگری از آتش سوزی ها را بوجود می آورد
گيلان، سرزمين طلاي سبز از ديدگان بسياري دور مانده است ((۱
گيلان سرزمين طلاي سبز از ديدگان بسياري از دوستداران تاريخ و طبيعت به دور مانده است.
بارانهاي مه‌پاش نقره‌اي ، شاليزارهاي سبز برنج با بويي بسيار مطبوع كه از خيس هوا تراوش مي‌شود، سواحل دريا، جنگلهاي پر شاخسار سبز با درختاني كه‌ابرهاي سبز مخملين از خزه آنها را در برگرفته طبيعتي است كه تقريبا در همه جاي گيلان به چشم مي‌خورد.
اين استان طبيعت و گردشگري با بيش از ۱۴هزار كيلومتر مربع مساحت داراي جاذبه‌هاي تاريخي و طبيعي كم نظيري چون جنگلهاي انبوه، شاليزارهاي وسيع ، زيستگاههاي پرندگان، آبگيرها، رودها، سواحل چشم نواز درياي خزر،پاركهايي وسيع و انواع گياهان زيبا و كم ياب است.
پنجم تا ۱۱مهرماه به عنوان هفته جهانگردي نامگذاري شده و به همين مناسبت جاذبه‌هاي اندكي از بضاعت بسيار گيلان در زمينه گردشگري براي معرفي به گردشگران اين خطه سبز در نظر گرفته شده‌است.
گونه‌هاي مقاوم جنگلي "ارس" شاهرود، طلاي سبز زيست بوم ايران
گونه‌هاي جنگلي درختان ارس -اورس- واقع درمناطق شمالي شاهرود(جنوب گرگان) و در دامنه‌هاي جنوبي البرز شرقي از معدود سوزني‌برگهاي طبيعي باارزش زيست بوم جنگلي مناطق كوهستاني ايران است.
وضعيت اين گونه‌هاي مقاوم جنگلي كه به "طلاي سبز" البرز جنوب شرقي معروف است
، به‌رغم وجود دام در اين عرصه‌ها بهبود يافته‌است.
جنگلهاي ارس شاهرود با ۱۳۰هزار هكتار مساحت در ارتفاع يك هزار و ۷۰۰ تا سه هزار و ۲۰۰متري مناطق شمالي شهرستان شاهرود واقع شده و گونه‌هاي متعدد گياهان آن از جنبه‌هاي مختلف صنعتي، حفاظتي و حمايتي بسيار باارزش است.
گونه‌هاي ارس چنان مقاومند كه در آنها بندرت مي‌توان پايه‌اي يافت كه به دليل ضعف فيزيولوژيك يا آفت زدگي در سنين جواني يا ميانسالي خشكيده باشند.
ارس‌زارهاي شاهرود علاوه بر چشم‌اندازهاي زيبا، يك مجموعه طبيعي قابل مطالعه براي پژوهشگران و دانشجويان منابع طبيعي محسوب مي‌شوند.
گونه‌هاي درختي ارس با بيش از ۳۰متر بلندي و بيش از دو هزار سال عمر، در برابر شرايط سخت آب و هوايي مقاومند و مي‌توانند خشكي تابستان و دوره طولاني زمستان را حتي در سرماي بيش از ۴۰درجه زير صفر سپري كنند و شاداب و سر سبز بمانند.
پايداري اين گياهان مقاوم در شرايط سخت تا جايي است كه هيچگونه گياه ديگري تاب سازگاري را در آن نداشته و اين درختان حيات خود را به هر ترتيب و حتي با تغييرات مورفولوژي حفظ كرده و حتي نسبت به تنشهاي محيطي بسيار مقاوم هستند.
براي تكثير،احيا و جلوگيري از تخريب اين گونه‌هاي كمياب جنگلي در دو دهه گذشته نخستين طرح جامع منابع طبيعي ارس در سطح ۱۸هزار هكتاراز اين جنگلها به‌اجرا درآمد و بخشي از اين جنگلها توسط سازمان جنگلها به عنوان "ذخيره‌گاه درختان ارس" تحت مراقبت و نگهداري قرار گرفته است.
كارشناسان منابع طبيعي معتقدند در صورت قطع و تخريب اين درختان ارزشمند حيات جانوري حيواناتي از قبيل پلنگ، خرس، كل و بز، قوچ و ميش و پرندگان شكاري در معرض انقراض قرار خواهد گرفت.
رييس اداره منابع طبيعي شاهرود مي‌گويد: جنگلهاي چهارباغ نمونه‌اي از جنگلهاي ارس منتخب ايران است كه در آن درختاني با قطر ۱/۵متر به چشم مي‌خورد و در آن ذخيره‌گاهي به وسعت ۶۰۰هكتار پرتراكم به‌طور كامل محصور و تحت مراقبت و نگهداري ويژه قرار گرفته است.
