بخشی از مقاله
حاكميّت خدا بر انسان و حاكميّت انسان بر سرنوشت خويش
إنْ يَنْصُرْكُم اللّهُ فَلا غالِبَ لَكُمْ وَ إنْ يَخْذُلْكُم فَمَنْ ذََالَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِه وَ عَلَي اللهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ.
سوره آل عمران(آيه 169)
تكيه بر تقوا و دانش در طريقت كافري است
راهرو گر صد هنر دارد توكل بايدش
«حافظ»
(2)
نام و نام خانوادگي دانشجو: اعظم خوشنام.
شماره دانشجويي:8327310824.
نام استاد : جناب آقاي رحيمي.
عنوان موضوع مورد تحقيق:
رابطه حاكميّت خدا بر انسان و حاكميّت انسان بر سرنوشت خويش.
منابع:
1ـ انسان و سرنوشت. تأليف استاد شهيد مرتظّي مطهري.
2ـ معارف اسلامي. تأليف: امير ديواني و محمّد سعيدي مهر.
3ـ بنيان حكومت در اسلام. تأليف: سيّد كاظم حائري.
4ـ ولايت فقيه (حكومت اسلامي). تأليف :حضرت امام خميني (قدس سرّه).
5ـ خلافت الانسان و شهادت الانبياء. تأليف: سيّد محمّد باقر صدر.
6ـ بايسته هاي حقوق اساسي. تأليف: دكتر ابوالفضل قاضي (شريعت پناهي).
7ـ سايت اينترنتي :http://www.google.com.
(3)
عنوان .......................................................................................................................... صفحه
پيشگفتار: ................................................................................................................ 7
گفتار اول:
تعريف حاكميّت و انواع آن ..................................................................................... 14
حاكميّت مطلق ......................................................................................................... 14
حاكميّت مردم .......................................................................................................... 14
حاكميّت ملي ............................................................................................................ 15
حاكميّت تكويني ...................................................................................................... 15
حاكميّت تشريعي ................................................................................................... 16
حاكميّت تئوكراتيك و دمكراتيك ........................................................................ 16
گفتار دوم .
منشأ حاكميت در حقوق ايران ............................................................................ 24
حاكميت الهي
........................................................................................................ 24
حاكميت ملي ........................................................................................................... 28
رابطه ولايت فقيه با حقوق و ازادي هاي فردي ............................................... 31
طرق و روش هاي سلامت نظام با رهبري ولي فقيه ..................................... 31
مقايسه جمهوري اسلامي ايران با نظام هاي دمكراسي مطلق ..................... 33
(4)
گفتار سوم.
انسان شناسي ............................................................................................................. 36
ارتباط انسان شناسي با خدا شناسي ..................................................................... 37
انسان و اختيار ............................................................................................................ 38
جبر ................................................................................................................................. 40
قران و اختيار انسان .................................................................................................... 41
حاكميّت مطلقه خدا بر انسان .................................................................................. 42
امر و نهي الهي ............................................................................................................ 46
آزادي ديگران .............................................................................................................. 46
نتيجه گيري ................................................................................................................ 48
منابع ............................................................................................................................... 50
(5)
تقديم به پدر و مادري
كه دوستشان دارم.
پيشگفتار:
بر مبناي جهان بيني توحيدي، از آن جا كه خداوند مالك تمام هستي است « لِهِخد مَا فِيِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الأرْضِ» سر رشته و اختيار هستي نيز به دست اوست « فالله هو الوالي».
و شخص مؤمن كه براي خداوند چنين منزلتي قائل است، همواره او را ولي و اختيار دارخود مي داند « أنتَ وَليّ فِي الدُنّيا و الاخِرَه » كسي كه اين حقيقت را كه غير از او هيچ ولي و صاحب اختياري وجود ندارد، درك كرده باشد، خود را در سايه سار ولايت او قرار مي دهد و خداوند نيز ولايت خاص خويش را از او دريغ نمي كند« الله وَلي الّذينَ آمَنوا يُخرِجهم مِنَ الظُّلُماتِ الَي النُّورِ » چنين كسي اين حقيقت را دريافته است كه خداوند بهترين مولا است « نِعْمَ الْمَوْلَي » و اگر او را به ولايت خود برگزيند، از هر مولايي ديگري، بي نياز است.
كسي كه به اين بينش توحيدي دست يابد ، از شخصيت ممتاز و روح مقتدري بر خورد
ار خواهد بود.
در مقابل، كسي كه ولايت خداوند را در عمل نپذيرفته و از مسير حق خارج شده است، بي پناه خواهد ماند و فرمان برداري از غيرخداوند به هر شكل و اندازه كه باشد نقض ولايت خداوندي است؛
نشانه پذيرش ولايت خداوند در عرصه فردي تن در دادن به احكام اوست و در صحنه اجتماع نيز، دل نبستن به غير قانون الهي است.
مبناي هر گونه تصميمي در جامعه مؤمنان بايد خدا و احكام او باشدو بايد هرگونه اختلاف با رجوع به دين خدا حل و فصل شود.
اجراي قانون در مورد ديگران نوعي دخالت در حيطه اختيار آنان است . از اين رو به صرف اينكه قانون بر گرفته از دستورات ديني است كافي نيست تا هر كس بتواند آن را در مورد ديگران به اجرا درآورد. (7)
هيچ انسان و هيچ دستگاهي نمي تواند حكمي را بر ديگران جاري كند مگر آنكه ثابت شود از چنين حقي برخوردار است. دستگاهي واجد چنين صلاحيتي است كه مشروعيت داشته باشد. بر مبناي جهان بيني توحيدي ـ همانطور كه پيش تر گذشت ـ حق حاكميت و ولايت در انحصار خدا است و كسي كه در مصدر حكومت قرار مي گيرد، به واقع در ولايت خدا دخالت كرده است. بنابراين اعمال ولايت نيز در انحصار كسي خواهد بود كه مجوز چنين تصرف و ولايتي را از سوي خداوند داشته باشد.
مفهوم « حق الهي حاكميت» اين است كه دخالت در امور ديگران ، از اختيارات انحصاري خالق و مدبّر و ولي حقيقي انسان ها است. خداوند اين ولايت را از طريق اذني كه به فرد يا گروه خاصي مي دهد، اعمال مي كند؛
نه آنكه خود به جامعه انسان ها درآيد و بر آنان حكم راند. امام خميني(قدس سره) در كتاب مكاسب محرمه، مي فرمايند:
« ولايت به حكم عقل، مخصوص ذات باري است، تنها اوست كه حاكميت بالذات دارد، حاكميتي كه مستند به جعل ديگران نيست و اصالتاً حق دارد براي انسانها و اداره امورشان تدبير كنند ... ديگران تنها با جعل و نصب او مي توانند متصدي امر ولايت گردند».
بنابراين حاكميت ذاتاً و اصالتاً حق خداوند است و از اين رو نظرياتي كه اين حق را به انسان ها مي دهند، بر خلاف منطق توحيدي قلمداد مي شوند.
انسان ها، به هيچ روي داراي حق ذاتي براي حاكميت نيستند، كه آن را از طريق قرار داد اجتماع
يا رضايت به ديگري واگذارند.آنان اگر حقي داشته باشند، حقي است كه خداوند به ايشان عطاء فرموده است. (8)
خداوند اگر چه داراي حق حاكميت و تصميم گيري براي همگان است، انسان ها را مجبور يه پذيرش ولايت خود نكرده است. از اين رو، حق حاكميت خدا با آزادي انسان ها منافات ندارد. زيرا انسان ها در پذيرفتن ولايت خداوند بر خود ، مختارند؛ همچنان كه راه گمراهي به روي ايشان گشوده است.
پس معلوم شد كه حاكم اصلي خداوند است؛ اما او مي تواند حاكميت و ولايت را براي ديگران نيز اعتبتر كند؛ با اين تفاوت كه ولايت او اصلي و ذاتي است و ولايت ديگران تبعي.
بررسي بهترين شيوه هاي حكومت و شناخت اصولي كه بشريّت را به ساحل نيكبختي و سعادت
مي رساند و پايان هرگونه ظلم و ستم را ندا ميدهد، يكي از مهمترين مباحثي است ك
ه دانشمندان و انديشمندان را به تحقيق و كاوش واداشته است.
صاحبنظراني كه پيرامون اين مسئله به كندوكاو پرداخته اند، به جز آنانكه به آئين اسلام پايبند بوده و به اين مكتب رهائي بخش گرويده اند، همه از دو عنصر اساسي كه بزرگترين نقش را در پي ريزي حكومت ايفاء مي نمايند، غفلت ورزيده اند. اين دو عنصر اساسي عبارتند از :
1ـ سعادت در سراي ابدي و زندگي عالم باز پسين.
2ـ كسب خشنودي پروردگار بزرگ.
حقيقت اين است كه هر چه زمان پيش ميرود، بشر بر يك نكته دقيق آگاهي مي يابد و براستي باورمي كند كه تنها راه سعادت انسان در زندگي دنيا آنست كه حكومت را در دنيا بر اساس قوانيني پي ريزي نمايد كه مبتني بر وحي خداوندي است؛ خداوندي كه بر همه نيازهاي بشر واقف است و همه راه هاي رستگاري وي را مي داند.
در شرايطي كه حال دنيا اينگونه است، بدون ترديد سعادت اخروي و تحصيل رضاي خالق بستگي تام به اطاعت از قوانين ديني خواهد داشت. (9)
امروز، ما جهان را مي نگريم كه در دنياي خروشان ستم و درد غوطه ور است و هر آن خطر نابودي و نيستي، آن را تهديد مي كند. شگفتا كه پيشتازان انديشه بشري پيوسته طرح هاي جديد عرضه
مي كنند و بر نامه هاي گوناگون براي حكومت ارائه مي دهند كه همه تجربيّات تاريخي را در بر دارد.
اما اين برنامه ها اندكي سود نمي بخشد و در شرائطي كه همه وسايل آسودگي و رفاه،در اثر رشد تكنولوژي و صنعت، امكان آسايش بشر را فراهم آورده اند، هر روز سختي ها فزوني مي يابد و بشريّت در گرداب هلاكت اسير مي گردد.
آري، اين تلاش هاي بي ثمر، هرگز نمي تواند بشريت را از سر گشتگي و آشفتگي كنوني نجات بخشد. اما چه توان كرد كه نياز شديد انسان امروز به فضائي آكنده از مهر و عطوفت و راهيابي به سوي آرمان هاي خدائي، امري است انكار ناپذيز. در زمان ما نظام هاي: سياسي، اجتماعي و اقتصادي و ... بر جهان حكومت مي كنند ،كه هر يك با ديگري سر نا سازگاري داشته و در راه مبازره با ديگري قد بر افراشته اند.
از يك سو دموكراسي با اعتقاد به رشد بي قيد و شرط سرمايه، مدعي آزادي مطلق هر فرد انسان در انجام خواسته هايش مي باشد و حكومت هاي متكّي بر نظام سرمايه داري ، خود را بنيانگذار آزادي و اعطاي حقوق انساني بطور كامل مي دانند.
از سوي ديگر نظام سوسياليستي ماركسيسم فرياد مي زند كه آزادي و دمو كراسي فقط در راه رشد و پويائي حزب سوسياليستي حاكم، بكار گرفته مي شود و هرگز نمي توان در سراسر جامعه و در همه ابعاد آن به همه طبقات اجتماعي، آزادي عطا كرد؛ چرا كه از ديدگاه اين نظام بايد « ديكتاتوري ـ پرو لتاريا» محقق شود.
(10)
در برابر اين دو نظام ــ كه هر دو بر خاسته از انديشه هاي ناتوان و نارس بشري مي باشند ــ آئين جهاني اسلام را داريم. اسلام نه با نظام سر مايه داري هم نوا است و نه با نظام سوسياليسم همراهي مي كند؛ بلكه خود بنيانگذار شيوه اي نو در برابر همه شيوه هاي ساخته دست بشر است.
اسلام فرياد مي زند:(( آقائي و حاكميّت فقط از جانب خداوند تفويض مي گردد، خداوندي كه مالك حقيقي جهان و قانونگذار حقيقي و منحصر به فرد عالم مي باشد.))
از ديد گاه اسلام، رسول خدا ( صلي الله عليه وآله) علاوه بر آنكه آورنده پيام ها
ي الهي به شمارمي رود، پيشواي امّت و سر پرست مسلمانان مي باشد و نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيار تر است.
البته گروهي از دانشمندان و نويسندگان عامّه معتقد اند كه از جانب خداي يكتا « نظام شورا» به عنوان روش حكومت تعيين شده است. آنان در اين زمينه به آيات قرآن، روايات رسيده از رسول مكّرم اسلام و روش صحابه آن حضرت استناد كرده اند.
ولي آنچه كه مسلّم است اين است كه، قرآن مالكيّت همه اشياء را از آن خدا دانس
ته و تنها يك مالكيّت حقيقي و اصيل را در جهان پذيرفته و آن مالكيّت خدا است و ديگر مالكيّت ها يا قراردادي است، مانند مالكيّت انسان نسبت به اموالش، يا مالكيّت اصلي كه از آن خدا است و از سوي او به افراد بخشيده شده و لذا خداوند نسبت به آن سزاوارتراست. مانند: مالكيّت انسان بر بدن خود.
ولله ملك السموات و الارض و مالكيّت وفرمانروايي آسمانها و زمين از
والله علي كل شي قدير آن خدا است وخدا بر همه چيز توانا مي باشد.
(11)
قرآن خدا را ولي مطلق معرفي مي كند و ولايت ديگران را در صورتيكه از سوي او باشد مجاز مي شمارد. اما بايد به اين نكته هم توجه داشته باشيم كه انسان در گزينش راه خود و انجام خواسته هايش از آزادي كامل بر خوردار است. اين آزادي مبتني بر خصوصيات تكويني اوست كه خواستن و نا خواستن و انجام دادن و انجام ندادن در وي به وديعت نهاده شده است.
تحقيقي كه اينك پيش روي خواننده محترم قرار دارد، بررسي رابطه حاكميّت خدا بر انسان و حاكميّت انسان بر سرنوشت خويش است كه در سه گفتار ارائه خواهد شد:
گفتار اول ــ حاكميّت خدا بر انسان
گفتار دوم ــ منشأ حاكميت در حقوق اسلام
گفتار سوم ــ حاكميّت انسان بر سرنوشت خويش
ازخداوند قادرِ مَنّان خواستارم كه اين اقدام ناچيز را از من بپذيرد و آنرا كوششي در راه رضاي خويش محسوب فرمايد.
من الله التوفيق و عليه التكلان و اليه انيب
اعظم خوشنام
(12)
گفتار اول:
حاكميّت خدا بر جهان و انسان
(13)
حاكميّت خدا بر انسان و جهان.
تعريف حاكميّت و انواع آن:
حاكميّت عبارت است از قدرت برتر فرماندهي يا امكان اعمال اراده اي فوق اراده هاي ديگر. هنگامي كه گفته مي شود فلان دولت حاكم است يعني در حوزه اقتدارش داراي نيروي است خود جوش كه از نيروي ديگري بر نمي خيزد و قدرت ديگري برابر با آن وجود ندارد. در مقابل اعمال اراده و اجراي اقتدارش مانعي را نمي پزيرد و از هيچ قدرت ديگري تبعيت نمي كند .هر گونه صلاحيتي ناشي از اوست، لكن صلاحيت هاي او في نفسه است.
در خصوص منشأ حاكميّت و مبناي مشروعيت آن نظرات بسيار متنوع و متفاوتي وجود دارد. از جمله نظريه تئوكراتيك و دمكراتيك كه تو ضيحات لازمه در مورد آنها داده خواهد شد. اما به طور كلي تقسيم بندي كه مي تواند نظريات غالب را شامل گردد عبارت است از:
1ـ حاكميت الهي 2ـ حاكميت فردي 3ـ حاكميت مردم 4ـ حاكميت ملّي
البته برخي ديگر از حقوقدانان صور حاكميّت را به سه نوع تقسيم نموده اند:
الف ـ حاكميّت مطلق ب ـ حاكميّت مردم ج ـ حاكميّت ملي
حاكميت مطلق :
كه بر اساس آن حكومت در اختيار فردي به نام پادشاه قرار دارد. و معمولاً اين امر را ناشي از ابتكارات فردي و يا مشيّت الهي مي دانند.
حاكميّت مردم :
بر مبناي اين نظر ريشه حاكميّت با خواست مردم و حكومت مردم بر مردم شكل پذير است .
(14)
بر اين اساس دمكراسي سر چشمه قدرت مي باشد و مردم جمع افراد تشكيل دهنده جامعه ملي باشند. و حاكم يعني حاصل جمع افراد اجتماع. بنابر اين هر يك از افراد بخشي از اين قدرت را در اختيار دارند.
حاكميّت ملي:
ملت به عنوان شخصيت حقوقي مستقل از افراد محسوب مي گردد . ملت در واقع حاصل جمع جبري افراد جامعه و يا مردم نيست، بلكه شخصيت حقوقي مستقلي است كه به شخص يا گروه و يا كليتي غير ملي قابل انتقال نيست.
همانگونه كه مي دانيم تقسيم بندي در علوم نظري اصولاً براي تبيين و تفهيم مطلوبتر مطالب است و خود في نفسه موضوعيت ندارد . ولي نكته مهم در آن، اينست كه همه موارد ومطالب را در بر داشته ارتباط منطقي را دنبال نمايد. نظر به آنكه در تشريح قانون اساسي ايران نكته مهم و بارز كه زير بناي قانون را تشكيل مي دهد،
