بخشی از مقاله
ديه و نحوه محاسبه آن
مقدمه:
يکي از مسايل مهمي که مراجعه کنندگان به مراجع قضايي باآن مواجه اند،نحوه محاسبه ديه است. معمولا ًدر دادگاه ها ديه بر مبناي شتر يا در صدي از ديه کامل محاسبه مي شود وبه همان شکل در راي قاضي آورده مي شود.پرواضح است که در اين حالت دو طرف دعوا به مقدار ريالي ديه نمي توانند پي ببرند وناچار در مقام پرس وجو دراين مورد بر مي آيند. از طرف ديگر در هنگام
محاسبه ديه،اصطلاحاتي مانند آرش، داميه،هاشمه و.... درآراي صادره به چشم مي خورد که طبعا ً بسياري از شهروندان با آنها آشنانيستند.براي اطلاع خوانندگان گرامي،به خصوص اشخاصي که به دستگاه قضايي مراجعه مي کنند،دراين مختصر به نحوه محاسبه ديه مي پردازيم.
ديه وآرش:
ديه:مالي است که مجرم به خاطر ارتکاب به جرمي که منجر به آسيب بدني يا مرگ ديگري مي شود،به شخص او يا صاحب خون (ورثه اش)مي پردازد.در شرع مقدس براي بيشتر اعضاي بدن ديهدر نظر گرفته شده است.
آرش:اگر در مورد عضوي ديه معين نشده باشد،قاضي با در نظر گرفتن ديه کامل انسان ونوع وکيفيت آسيب،مطابق نظر کارشناس ميزان آن را معين مي کندکه در اصطلاح به آن آرش گفته مي شود.براي مثال اعضايي مثل گوش،چشم،دست،يا و.... ديه معين دارند وعضوي مانند طحال فاقد
ديه معين است. همان طور که گفتيم ،دادگاه ها معمولا ً برمبناي شتر يا در صدي از ديه کامل يک انسان ديه را محاسبه مي کنند وهر سال وزارت دادگستري نيز نرخ ريالي ديه کامل را تعيين واعلام مي کند.براي مثال ديه کامل يک انسان يعني صد نفر شتر در سال1383معادل با220 ميليون ريالاعلام شده است(يعني هر شتر معادل دو ميليون و200 هزار ريال).
ديه جراحت هاي وارده به سر وصورت:
1- خراش پوست سر وصورت بدون آنکه خون جاري شود:يک نفر شتر يا دو ميليون و200 هزار ريال(حارصه)
2- خراشي که از پوست بگذرد ومقدار اندکي وارد گوشت شود وهمراه با جريان خون باشد(چه کم باشد يا زياد):دو نفر شتر يا چهار ميليون و400هزار ريال
3- زخمي که موجب بريدگي عميق گوشت شود ولي
به پوست نازک روي استخوان نرسد:سه نفر شتر يا شش ميليون و600 هزار ريال(متلاحمه)
4- زخمي که ازگوشت عبور کند وبه پوست نازک روي استخوان برسد:چهار نفر شتر يا هشت ميليون و800هزارريال.
5- جراحتي که از گوشت عبور کند وپوست نازک روي استخوان راکنار زده واستخوان راآشکار کند:پنج نفر يا11 ميليون ريال(موضحه).
اگر اين جراحت هاي پنج گانه در جايي غير از سر وصورت وارد شود،از دو حال خارج نيست:
الف) عضوي که اين جراحت برآن واردشده داراي ديه معين باشد مثل دست:در اين حالت بايد نسبت ديه آن را به ديه کامل سنجيده آنگاه به تعدادهمان نسبت ديه را تعيين کرد.براي مثال ديه دست نصف ديه کامل است. بنابراين اگر جراحت بند اول(حارصه)در دست وارد شود،ديه آن به اندازه نيم نفرشتر يا يک ميليون و100 هزار ريال خواهد شد.
ب)عضو فاقد معين باشد مثل شکم:در اينجا بايد آرش نوسط دادگاه تعيين شود.
ساير صدمات وارده به سر وصورت:
1- عملي که موجب شکستن استخوان شود،حتي اگر زخمي در بر نداشته باشد:10نفر شتر يا 22ميليون ريال.
2- جراحتي که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان ميسر نباشد:15نفر شتر يا33 ميليون ريال(منقله).
3- زخمي که به کيسه مغز برسد:33نفر شتر يا 2ميليون .600 هزار ريال(مامومه).
4- جراحتي که کيسه مغز را پاره کند:علاوه بر33 نفر شتر يا 72 ميليون و600هزار ريال،آرش نيز به آن اضافه مي شود(دامغه).
ديه جراحاتي که به درون بدن انسان وارد مي شود:
1- جراحتي که با وسيله هر وسيله اعم از سلاح گرم وسرد يا از هر جهت به شکم،سينه،پشت يا پهلو انسان وارد شود:33نفر شتر يا72 ميليون .600هزار ريال(جائفه).
2- چنانچه وسيله مزبور از يک طرف بدن واردواز طرف ديگر بيرون آمده باشد:66 نفر شتر يا 145 ميليون و200 هزار ريال.
ديه جراحتي که در اعضاي انسان فرو مي رود:
اگر نيزه يا گلوله وامثال آن در دست يا پاي انسان فرو رود،چنانچه مصدوم مرد باشد ديه آن 10 نفر شتر يا 22 ميليون ريال واگر زن باشد بايدآرش تعيين وپرداخت شود.
صدماتي که موجب تغيير رنگ پوست يا تورم مي شوند:
1- سياه شدن صورت بدون زخم وشکستگي:شش دهم نفر شتر يا يک ميليون و220هزار ريال.
2- کبود شدن صورت:سه دهم نفر شتر يا 660 هزار ريال.
3- سرخ شدن صورت:يک پنج دهم نفر شتر يا 330 هزار ريال.
اگر سياه يا کبود يا سرخ در ساير اعضاي بدن واقع شود،مبالغ بالا نصف خواهد شد. اگرضربه موجب تغيير رنگ پوست سر شود يا اگر موجب تورم گردد، بايدآرش تعيين وپرداخت شود.
اگر ضربه اي موجب تورم وتغيير رنگ (در غير سر)مثلا ً در صورت يا پا و......شود علاوه بر ديه مقدر وگفتهشده در بالا آرش نيز بايد تعيين وپرداخت شود.
ديه شکستگي دست وپا
1- اگر صدمه موجب شکستگياستخوان دست يا پا شود ودرمان موجب بهبودي کامل گردد:هشت نفر شتر يا17ميليون و600هزار ريال (فرقي بين دست وپاي چپ وراست نيست).
2- اگر صدمه موجب شکستگي استخوان دست يا پا شده ولي درمان موثر واقع نشود وبهبودي کامل حاصل نگردد:10 نفر شتر يا 22 ميليون ريال(فرق بين دست وپاي چپ وراست نيست).
بايد توجه داشت که گاه صدمه موجب مي شود که دو قسمت مختلف از دست يا ي شکسته شود که دراين حالت براي هر يک از جراحات،ديه جداگانه اي مطابق موارد بالا تعيين مي شود. مثلا ًاگر استخوان ساق وران پاي چپ شکسته شود،دو ديه تعيين مي شود که حسب اينکه درمان کامل باشد يا نه،16 يا 20 نفر شتر خواهدبود يا اينکه استخوان درشت ني ونازک وني پاي چپ شکسته شود که در اينجا نيز حسب مورد 20 يا 16 نفر شتر تعيين مي شود.
همچنين اگر در حادثه اي استخوان وران پاي چپ ورانپاي راست هر دو شکسته شود،در اينجا نيز حسب مورد 20 يا 16 نفر شتر تعيين خواهدشد.
ديه شکستگي گردن
1- اگر صدمه موجب شود که گردن کج شود:100نفر شتر يا 220 ميليون ريال.
2- اگر صدمه موجب کج شدن گردن شود ولي اثر آن از بين برود،فقط آرش تعيين وپرداخت مي شود.
ديه شکستگي ستون فقرات
1- شکستن ستون فقرات چنانچه معالجه موثر واقع شود:10 نفر شتر يا 22ميليون ريال.
2- شکستن ستون فقرات به نحوي که درمان موثر واقع نشود يا بعد از درمان به صورت کمان وخميدگي در آيد يا مصدوم بدون عصا قادر به راه رفتن نباشد يا توانايي جنسي او از بين برود يا مبتلابه ريزش ادرار شود ياباعث خميدگي پشت شود يا قدرت نشستن ياراه رفتن از او سلب شود:100 نفر شتر يا 220 ميليون ريال.
3- اگر شکستن ستون فقرات باعث فلج شدن هر دو پا شود،علاوه بر ديه کامل،به خاطر فلج شدن از ناحيه دو پا،66 نفر شتر نيز منظور خواهد شد.
ديه قطع نخاع
1- قطع تمام نخاع ديه کامل دارد(100 نفر شتر)وقطع بعضي قسمت هابه نسبت مساحت آن خواهدبود.
2- اگر قطع نخاع موجب عيب در عضو ديگر شود،چنانچه آن عضو داراي ديه معين باشد بر ديه کامل قطع نخاع اضافه مي شود واگر آن عضو فاقد ديه معين باشد،ارش بر ديه کامل اضافه مي شود.
ديه شکستن دنبالچه يا استخوان نشيمن گاه
1- شکستن استخوان دنبالچه که سبب شود مصدوم قادر به ضبط مدفوع نباشد،ديه کامل دارد(100 نفر شتر).
2- اگر شکستن استخوان دنبالچه منجر به ضايعه بالا نشده ولي مصدوم قادر به ضبط باد نباشد،آرش تعيين وپرداخت خواهدشد.
3- اگر ضربه اي به مصدوم وارد شود که او قادر به ضبط ادرار يا مدفوع نباشد،ديه کامل دارد(100 نفر شتر).
ديه دنده ها
1- ديه هر يک از دنده هايي که در پهلو چپ واقع شده اند ومحيط به قلب هستند:5/2نفر شتر يا پنج ميليون هزار ريال.
2- ديه سايردنده ها:يک نفر شتر يا دو ميليون و200 هزار ريال.
ديه شکستن استخوان زير گردن يا تر قوه
1- شکستن مجموع دو استخوان ترقوه که درمان نشود يا با عيب درمان شود:صد نفر شتر يا 220 ميليون ريال(هرکدام 50نفر شتر).
2- شکستن مجموع دو استخوان تر قوه کهبدون عيب درمان شود:هشت نفريا 17 ميليون و 600 هزار ريال(هر کدام چهار نفر شتر).
ديه مو
1- از بينبردن موي سر يا صورت مرد به نحوي که ديگر نرويد:صد نفر شتر يا 220 ميليون ريال.
2- از بين بردن موي سر مرد به نحوي که دوباره برويد:تعيين وپرداخت آرش.
3- از بين بردن موي صورت مرد به نحوي که دوباره برويد:33نفر شتر يل72 ميليون و600 هزارريال.
4- از بين بردن موي سر زن به نحوي که ديگر نرويد:50 شتر يا 110 ميليون ريال.
5- از بين بردن موي سر زن به نحوي که دوباره برويد:ديه آن معادل مهرالمثل است در اين حالت اگر مهرالمثل زن بيش از ديه کامل باشد،فقط به ميزان ديه کامل خسارت پرداخت خواهد شد.
6- از بين بردن هر ابرودرصورتي که ديگر نرويد:25 نفر شتر يا 55ميليونريال.
7- ازبين بردن هر ابرو در صورتي که دوباره برويد:تعيين وپرداخت آرش.
8- ازبين بردن موهاي پلک،خواه دوباره برويد يا نرويد:تعيين وپرداخت آرش.
ديه بيني وبويايي
1- ازبين بردن تمام بيني:100نفر شتريا 220 ميليون ريال.
2- فاسد کردن بيني از طريقشکستن يا سوزاندن و... اگر درمان نشود:100 نفر شتر يا 220 ميليون ريال.
3- فاسد کردن بيني از طريق شکستن يا سوزاندن و....اگر درمان شود:10 نفر شتر يا 220 ميليون ريال.
4- از بين بردن هر يک از سوراخ هاي بيني:33نفر شتر يا 72 ميليون و600 هزار ريال.
5- از بين بردن نوک بيني که محل چکيدن خون است:50 نفر شتر يا 110 ميليون ريال.
6- از بين بردن حس بويايي هر مجراي بيني:50 نفر شتر يا 110 ميليون ريال.
7- اگردر اثر بريدن بيني يا صدمه ديگري حس بويايي ازبين برود،علاوه بر ديه حس بويايي،ديه آن صدمه نيزمحاسبه خواهد شد.
ديه گوش وشنوايي
1- از بين بردن هر گوش:50نفر شتر يا 110 ميليونريال.
2- از بين بردن نرمه گوش:يک سوم 50 نفر شتر يا 110 ميليون ريال.
3- پاره کردن گوش:يک سوم 50 نفر شتر يا 110 ميليون ريال.
4- ازبين بردن حس شنوايي هر گوش:50 نفر شتريا 110 ميليون ريال.
5- اگر با بريدن دو گوش حس شنوايي از بين نرود:200 نفر شتر يا 440 ميليون ريال.
6- اگر با بريدن يک گوش حس شنوايي از بين برود:150 نفر شتريا 330 ميليون ريال.
7- اگر با صدمه به عضو ديگرحس شنوايي از بين برود،هم ديه شنوايي وهم ديهآن عضو محاسبه مي شود.
ديه لب
1- ازبين بردن هر لب:50 نفر شتر يا 110 ميليون ريال.
2- صدمه اي که موجب سست شدن لب ها شود:66 نفر شتر يا 145 ميليون و200 هزار ريال.
3- شکافتن يک لب يا هر دو لب که موجب نمايان شدن دندان ها شود ودرمان نگردد:33نفر شتريا 72 ميليون و600 هزار ريال.
4- شکافتن يک لب يا هر دولب که موجب نمايان شدن دندانها شود ودرمان گردد:10 نفرشتر يا 22ميليون ريال.
ديه زبان وگويايي وحس چشايي
1- از بين بردن تمام زبان يا لال کردن انسان سالم:100نفرشتر يا 220 ميليون ريال.
2- بريدن تمام زبان لال:33نفرشتر يا 72 ميليون و600 هزار ريال.
3- از بين بردن صورت شخصبه طوري که نتواند به طور کامل صدايش را آشکار کندو نيز از بين بردن گويايي:صد نفر شتر يا 220 ميليون ريال.
4- از بين بردن حس چشايي موجب ارش است.اگر با بريدن زبان حس چشايي از بين برود،فقط ديه زبان پرداخت ميشود واگر با وارد شدن صدمه ديگري حس چشايي از بين برود،هم ارش حس چشايي هم ديه آن صدمه محاسبه مي شود.
ديه دندان
1- ازبين بردن تمام دندان ها:100 نفرشتر يا 220 ميليون ريال(مجموع 28 دندان).
2- ازبين بردن دندان هاي جلو:60 نفر شتر يا 132 ميليون ريال(هر کدام پنج نفر شتر).
3- ازبين بردن دندان هاي عقب:40 نفرشتر يا 88 ميليون ريال(هر کدام دو ونيم نفر شتر).
4- شکستن دنداني که نمايان است(حتي با حفظ ريشه دندان)،ديه کامل آن دندان را دارد.
ديه فک
1- ازبين بردن هر فک:50 نفر شتر يا 110 ميليون ريال.
2- ديه فک مستقل از دندان محاسبه مي شود.
3- اگر صدمه موجب نقص فک شود مثلا ًموجب دشواري در عمل جويدن گردد،آرش تعيين وپرداخت خواهد شد.
ديه عقل
1- هر صدمه اي که موجب زوال عقل شود:100نفرشتريا 220 ميليون ريال.
2- هر صدمه اي که موجب نقصان عقل شود:تعيين وپرداخت آرش.
ديه زوال منافع
1- صدمه اي که موجب ازبين رفتن انزال يا قدرت توليد مثل وبارداري يا لذت مقاربت شود:تعيين وپرداخت آرش.
2- صدمه اي که موجب ازبين رفتن توان مقاربت به طور کامل شود:100 نفرشتريا 220 ميلون ريال.
3- صدمه اي که موجب زوال يا نقص بعضي از منافع مانند خوابيدن شود:تعيين وپرداخت آرش.
4- قطع آلت زنانه يا مردانه:50 يا 100نفرشتر.
5- صدمه اي که موجب ريزش ادرار گردد(اگر تا پايان يک روز دوام داشته باشد):100نفرشتريا220 ميليون ريال.اگر تا نصف روز دوام داشته باشد:66نفرشتريا145ميليون و200 هزارريال واگر دوام آن تا هنگام برآمدن روز باشد:33نفرشتريا 12 ميليون و600 هزار ريال.
چند نکته درمورد ديه:
1- ديه فلج کردن هر عضو ک داراي ديه معيين است،مثل دست ،پا و...دوسوم ديه همان عضو.
2- قطع کردن عضوي که داراي ديه معيين است وفلج مي باشد:يک سوم ديه همان عضو.
3- مهلت پرداخت ديه از زمان وقوع جرمعبارت است از:در جرايم عمدي ظرف يک سال،درجرايم شبه عمدي ظرف دو سال ودر خطاي محض ظرف سه سال.درجرايم عمد وشبه عمد پرداخت ديه،خود مرتکب است.
4- عاقله:يعني بستگان مرد،نسبي پدري ومادري ياپدري به ترتيب طبقات ارث به نحوي که همه اشخاصي که در زمان فوت مي توانند ارث ببرند،به صورت مساوي عهده دار پرداخت ديه هستند.
سوال:عاقله چگونه ودر چه زماني مسوول پرداخت ديه به جاي مجرم اصلي است؟
جواب:1- قاتل يا وارد کننده صدمه به ديگري نابالغ يا ديوانه باشد.2- قتل يا صدمه،خطاي محض باشد. يعني مرتکب نهقصد کشتن يا آسيب زدن به ديگري را داشته باشد نه قصد عمل واقع شده بر او را مانند آنکه شخصي به قصد شکار حيواني رها کند ولي آن تير به يک انسان برخورد کند.
3- اگر قتل خطاي محض با اقرار قاتل يا خودداري او از اداي سوگند يا قسامه ثابت شود،پرداخت ديه بر عهده خودش مي باشد.
4- ديه آسيب هاي بدني حارصه،داميه،متلاحمه وسمحاق تحت هر شرايطي بر عهده خود مرتکب مي باشد وعاقله مسووليتي ندارد.
