بخشی از مقاله
سونامي چيست
سونامي، واژه‌اي ژاپني به معناي موج در بندر مي‌باشد. اغلب چنين واژه‌اي توصيفي است براي پديده‌هاي مشاهده شده‌كه در ارتباط با امواج ساحلي يا امواج لرزه‌اي دريا هستند. به كاربردن هر دوي اين واژه‌ها دلايل گمراه‌كننده‌اي از لحاظ مكانيسم تشكيل آنها را به همراه دارد.
اغلب، در امريكاي جنوبي واژه maremoto به كار مي‌رود. در صورتي كه كاربرد كلمه سونامي به وسيله دانشمندان و اكثر كشورهاي حوضه اقيانوس آرام مورد قبول‌تر و رايج‌تر است. براي TWS ها سونامي ها به سه دسته محلي – منطقه اي ( ناحيه اي ) و عرض اقيانوس آرام تقسيم بندي مي شوند، و به وسيله اين واژه ها گستردگي و دامنه پتانسيل تخريب نسبت به مركز سونامي توصيف مي شود. به طور معمول، سوناميهاي محلي در ارتباط با نوع خاصي از سونامي هستند كه
پيدايش آن به موجب زمين لرزه‌هاي زيردريايي و يا انفجار آتشفشان است. به عنوان مثال سونامي هولناك محلي 9 جولاي 1958 در خليج Lituya ( آلاسكا )، كه ارتفاع امواج از 485 متر تجاوز كرد، اما ميزان تخريب منطقه محدودي را در بر مي گرفت. سونامي هاي منطقه اي متداول تر هستند. تخريب اين نوع سونامي نيز ممكن است در حد محلي باشد، چرا كه انرژي آزاد شده براي ايجاد يك سونامي به وسعت عرض اقيانوس آرام كافي نمي باشد و يا اينكه به دليل ژئومورفولوژي مركز سونامي پتانسيل تخريب آن را محدود مي‌كند.
سوناميهاي عرض اقيانوس آرام كم رواج ترين هستند. اما پتانسيل تخريب بالاي آنها تنها به دليل بزرگي و وسعت خود آنها نيست، بلكه با عبور از عرض حوضه اقيانوس آرام بسياري از مناطق ساحلي در معرض امواج مخرب قرار مي گيرند. به عنوان مثال سونامي 22 مي 1960 گسترش تلفات و تخريب در عرض اقيانوس آرام از شيلي تا هاوايي – ژاپن و فيليپين را در بر مي گرفت
.
سونامي سيستمي از امواج ثقلي است كه در دريا به موجب يك آشفتگي بزرگ مقياس در سطح آب دريا در يك محدوده (بازه ) زماني كوتاه رخ مي دهد .در ادامه براي اينكه سطح دريا به حالت تعادل ( هم ترازي) به موجب يكسري حركات آونگي برسد، امواجي شكل مي گيرند كه به سمت خارج مركز سونامي انتشار مي يابند. يك سونامي مي تواند: توسط فوران آتشفشان زير دريايي – با جابجايي رسوب‌هاي زيردريايي – به واسطه زمين‌لرزه‌هاي ساحلي به سوي يك خليج يا بندرگاه
– به وسيله برخورد شهاب سنگ و يا جابجايي قائم پوسته زمين در امتداد يك زون شكستگي كه در زير و يا مرز بستر اقيانوس است – ايجاد شود. مورد اخير متداول‌ترين علت تشكيل سونامي ها مي باشد. نخستين علت تشكيل سونامي ها ( ذكر شده در بالا) قادر به گسترش درعرض يك حوضه اقيانوسي است.
همچنين، گسستگي پوسته زمين مي‌تواند يك زمين لرزه اصلي ايجاد كند و توسط دستگاههاي لرزه‌اي در سطح دنيا ثبت و اندازه‌گيري شود. در هر حال اين بدان معني نمي‌باشد كه تمام زمين‌لرزه‌هاي ساحلي ويا نزديك به ساحل باعث ايجاد سونامي مي شوند.
هم‌اكنون، به جز توجه به وقوع و مركز كانوني زمين لرزه و سپس پي بردن به دريافت امواج خاص سونامي در شبكه ايستگاه‌هاي ساحلي، هيچ روش كاربردي‌اي براي بررسي سونامي ايجاد شده، وجود ندارد.
زماني كه زمين‌لرزه‌اي اتفاق مي‌افتد، انرژي آزاد شده در زمين، در سطح وسيعي از شدت و سرعت، گسترش (انتشار) مي‌يابد. ممكن است اگرچه حركات قابل تشخيص براي بيننده به منطقه‌اي كه زمينلرزه در آنجا رخ داده است محدود شود، فازهاي امواج لرزه‌اي كوچك گوناگوني در سطح زمين منتشر مي شوند كه به وسيله لرزه‌سنج‌ها ثبت مي شوند. سپس يك لرزه نگار، تصويري از حركت زمين در آن ايستگاه را ترسيم مي كند.
براي يك سيستم هشداردهنده سونامي، 3 موج اصلي لرزه اي مورد بررسي قرار مي گيرند.
نخستين موج : موج p ، كه يك موج فشارشي است و در درون زمين با سرعت هاي مختلف حدود 8 كيلومتر در
ثانيه نزديك مرز پوسته – گوشته تا 5.13 كيلومتر در ثانيه در مرز گوشته – هسته حركت مي‌كند.
بنابراين اين نخستين فاز لرزه‌اي است كه به وسيله هر ايستگاه لرزه اي ثبت مي‌شود و نخستين نشانه‌اي است كه فاصله محل وقوع زمين لرزه را نشان مي‌دهد. محل زمين لرزه را مي توان به وسيله به دست آوردن بهترين هم پوشاني از طرح ها (الگو‌هاي) موج p دريافت شده در چندين ايستگاه و مقايسه آنها با جدول استاندارد زمان رسيدن موج p براي فاصله ها و عمق هاي كانوني مختلف، بررسي كردو يا اينكه در مواردي كه زمين لرزه ها محلي هستند و درون و يا نزديك به محدوده يك شبكه نسبتا كوچك لرزه‌اي رخ مي‌دهند، با زمان‌هاي رسيدن محاسبه شده براساس يك مدل سرعت لرزه‌اي محلي پوسته مقايسه شوند.
دومين موج لرزه اي موج S است. اين موج به صورت يك موج برشي در درون زمين حركت مي كند و تقريبا همان مسير موج p را ادامه مي دهد اما با سرعتي پايين تر كه اين سرعت در مرز پوسته – گوشته حدود 6-7 كيلومتر در ثانيه و نزديك هسته تقريبا 8 كيلومتر در ثانيه است.
اين فازهاي امواج لرزه اي به عنوان امواج پيكري طبقه بندي مي شوند كه اين عنوان ناشي از انتشار آنها در درون زمين است.
امواج پيكري علاوه بر فراهم آوردن تشخيص مكان زمينلرزه، در ارزيابي اندازه يك زمين لرزه به خصوص زماني كه كانون زمين لرزه در اعماق زمين است مفيد هستند.
سومين دسته فازهاي لرزه‌اي با عنوان امواج سطحي بيان مي‌شوند؛ كه نتيجه گسترش جابجايي‌هاي زمين در طول سطح زمين هستند. اين امواج در يك ايستگاه لرزه‌اي به صورت امواج سطحي محلي و منطقه اي مشاهده مي شوند و اساس اندازه گيري وسعت زمين لرزه در مقياس ريشتر هستند. اين مقياس يك مقياس لگاريتمي است كه به‌وسيله CHARLES RICHTER ابداع شد و در نوسانات ثبت شده بر روي يك لرزه نگار و فاصله نسبت به مركز كانوني براي تعيين اندازه آن،
متناسب با زمينلرزه خاصي كه در ايستگاه‌هاي مختلف اندازه‌گيري شده است، به كار مي رود. BENO GUTENBERG مقياس ريشتر را گسترش داد تا امواج سطحي و دوردست ) LOVE – RALEIGH ( را نيز در برگيرد. اين يك مقياس لگاريتمي بر پايه 10 است.
انرژي واقعي آزاد شده براي هر درجه در مقياس ريشتر ضريبي از 32 است. بنابراين انرژي آزاد شده توسط يك زمين لرزه با وسعت 7 ،32 برابر انرژي آزاد شده به‌وسيله زمين‌لرزه‌اي با وسعت 6 است و انرژي آزاد شده توسط زمين لرزه 8 ريشتري بيش از 1000 برابر زمين لرزه 6 ريشتري است.
سونامي‌ها نسبت به منطقه‌اي كه در آنجا ايجاد شده‌اند، به سوي خارج در تمام جهات حركت مي‌كنند و گسترش انرژي اصلي معمولا نسبت به زون گسلش زمين لرزه است.
سرعت آنها بستگي به عمق آب دارد، بنابراين سرعت امواج هنگام عبور ازكف اقيانوسي كه عمق هاي گوناگوني دارد بالا وپايين مي آيد. در اقيانوس هاي باز و عميق، سونامي‌ها با سرعتي در حدود 1000-500 كيلومتر در ساعت ( 600-300 مايل در ساعت ) حركت مي‌كنند. فاصله بين دو راس متوالي مي تواند بيش از 650-500 كيلومتر باشد (400-300 مايل). در حالي كه در اقيانوس هاي باز ارتفاع امواج به بيش از 60-30 سانتي متر نمي‌رسد (2-1 فوت) و امواج به آرامي حركت مي‌كنند. گوناگوني( اختلاف) در انتشار سونامي زماني ايجاد مي شود كه ضربه انتشار در يك جهت قوي تر از جهات ديگر باشد كه اين خود به دليل جهت يافتگي و ابعاد منطقه پيدايش است و در آنجا اشكال توپوگرافي منطقه اي نشاندهنده شكل موج ميباشند. سونامي‌ها موج‌گونه‌هايي هستند كه از داخل آب از سطح دريا به سوي كف اقيانوس انتشار مي‌يابند. اين خصوصيت نشان دهنده انتقال ميزان بالاي انرژي به وسيله سونامي‌ها است.
امواج متوالي سونامي در درياهاي عميق طول بزرگي دارند و چنين ارتفاع كمي باعث مي شود كه نتوان آنها را از سطح يك هواپيما ويا يك كشتي تشخيص داد. امواجي كه مي‌گذرند داراي يك برآمدگي ( پشته ) ملايم هستند و به سطح آب فرود مي آيند. در جريان سونامي 1946 هاوايي، كشتي‌هايي كه در ساحل بودند امواج هولناكي را كه در ساحل مي‌شكنند، مشاهده كردند؛اما در آنجا هيچ گونه تغييري در سطح آب دريا گزارش نشد.
با رسيدن به آب‌هاي كم عمق سرعت موج پيش‌رونده كاهش مي يابد وبه دنبال آن طول موج كاهش يافته و ارتفاع آن به مقدار زيادي بالا مي‌رود. شكل خطوط ساحل، شكل بستر اقيانوس و مشخصات امواج پيش‌رونده نقش مهمي در ميزان تخريب سونامي ها در امتداد سواحل بازي مي‌كنند.
در حال حاضر مطالعه سونامي‌ها تنها در نزديكي سواحل جايي كه اثرات آن قابل مشاهده است امكان‌پذير است. معمولا نخستين نشانه قابل مشاهده يك سونامي به ساحل كاهش آب دريك فرورفتگي باريك مي باشد و بنابراين مشاهده هرگونه نوساني در آّب دريا را بايد به عنوان هشداري براي نزديك شدن امواج در نظر گرفت. بالا رفتن سطح آب دريا همچنين مي تواند نخستين نشانه باشد.گزارش‌هاي به دست آمده از سونامي، 22 مي 1960 شيلي نشاندهنده بالا رفتن سطح آب دريا به عنوان نخستين نشانه اين سونامي است.
قدرت و اثرات مخرب سونامي ها را نمي توان برآورد كرد. در بعضي جاها قسمت هاي جلويي و پيش‌رونده امواج مخرب ترين بخش موج هستند. در آب هاي كم عمق خليج ها و بندر ها، در چنين شرايطي حداكثر فعاليت موج بسيار ديرتراز رسيدن نخستين موج است.
سونامي يك موج نيست بلكه دسته‌اي از امواج است. زمان سپري شده بين خط الراس توالي امواج معمولا 10 تا 45 دقيقه است. ممكن است گسترش تخريب، ساعت‌ها و يا چندين روز ادامه داشته باشد تا دريا به حالت عادي خود برگردد.
در طول دوره 101 ساله از سال 1900 تا 2001 حدود 796 سونامي در اقيانوس آرام توسط آزمايشگاه NOVOSIBRISK به ثبت رسيده است. 117 رويداد از اين سونامي ها باعث خرابي و خسارت تنها در نزديك منشا رخداد شدند و حداقل 9 سونامي عامل خرابي هاي گسترده در سطح اقيانوس آرام بودند. بيشترين تعداد سونامي در يك سال مربوط به سال 1938 مي شود كه 19 سونامي رخ داد، اما تمام آنها كوچك بوده و خسارات و ويراني نداشتند و هيچ سالي در اين دوره نبوده كه سونامي در آن رخ نداده باشد.
17 درصد كل سونامي ها در ژاپن و يا نزديك به آن رخ مي دهند. گسترش سونامي‌ها در بخش هاي ديگر دنيا به شرح زير است:
آمريكاي جنوبي 15 درصد- جزاير گينه نو 13درصد- اندونزي 11 درصد- جزاير Kuril وكامچاتكا10 درصد، مكزيك و آمريكاي مركزي 10 درصد، نيوزيلند و تونگا 7 درصد، آلاسكا، ساحل غربي كانادا و ايالات متحده 7 درصد و هاوايي 3 درصد.
وسعت سونامي:
اشكال ساحلي و دور از ساحل مي توانند بزرگي و شدت برخورد امواج سونامي را ارزيابي كنند.
ريف ها - خليج ها - مصب رودخانه ها - اشكال زير دريا و شيب ساحل همه براي توصيف سونامي كه خط ساحلي را مورد حمله قرار داده است مفيد اند. هنگامي كه سونامي به ساحل مي رسد و به سمت خشكي حركت مي كند، سطح آب مي تواند چندين متر بالا رود. در موارد گسترده‌تر: سطح آب بيش از 15 متر ( 50 فوت) براي سونامي‌هايي كه از مركز فاصله دارند و بيش از 30 متر
( 100 فوت ) براي امواج سونامي تشكيل شده نزديك به كانون زمين لرزه، بالا مي رود.
ممكن است اولين موج رسيده، بزرگترين موج از امواج نباشد. ممكن است در يك مركز ساحلي، هيچ اثري از خسارت امواج ديده نشود. در حالي كه در يك مركز ساحلي ديگر نزديك به آنجا امواج مخرب و هولناك‌اند. سيل مي تواند در خشكي تا 300 متر ( 1000فوت) گسترش يابد و باعث شود بخش عظيمي از خشكي به وسيله آب و آوارها پوشيده شود. از آنجايي كه دانشمندان نمي‌توانند زمان دقيق زمين لرزه را پيشگويي كنند، در نتيجه به طور دقيق نمي توانند زمان ايجاد يك سونامي را تخمين بزنند. اگرچه، با نگاهي به سوناميهاي تاريخي گذشته، دانشمندان مي دانند كه سونامي‌ها اغلب در چه مناطقي تشكيل مي شوند. اندازه‌گيري‌هاي ارتفاع سونامي گذشته در پيشگويي سونامي آينده و محدوده‌هاي مسيل در مكان هاي خاص و مراكز ساحلي مفيد و
كاربردي هستند. تحقيق‌هاي درباره سوناميهاي تاريخي مي‌توانند براي بررسي تكرار وقوع سونامي ها مفيد باشند.
در طول هر يك از 5 قرن گذشته، 3 تا 4 سونامي به وسعت عرض اقيانوس آرام به وقوع پيوسته است كه اغلب آنها در سواحل شيلي ايجاد شده اند.
ميزان سرعت سونامي:
در جايي كه اقيانوس بيش از 6000 متر عمق دارد: امواج سونامي با سرعت يك هواپيماي جت ( بيش از 800 كيلومتر در ساعت )
( تقريبا 500 مايل در ساعت ) حركت مي كنند. در كمتر از يك روز، اين امواج مي توانند از يك س
وي اقيانوس آرام به آن سوي اقيانوس مهاجرت كنند. اين سرعت بالاي سونامي بيانگر اين نكته مهم است كه بايد به محض ايجاد سونامي آگاه و هوشيار بود. دانشمندان مي توانند زمان رسيدن سونامي به مكانهاي مختلف را به وسيله مشخصات مركز زمين لرزه اي كه موجب ايجاد سونامي شده و همچنين مشخصات بستر دريا در طول مسير اين مكان ها، پيشگويي كنند. سونامي ها در آب هاي ساحلي كم عمق تر، جايي كه ارتفاع امواج آنها به طور ناگهاني افزايش مي يابند آهس
ته تر حركت مي كنند.
در طي تحقيقات بعدي در زمينه سونامي، ميزان طغيان آب و بالا آمدن سطح آب اندازه گيري شد تا اثرات سونامي را توصيف كند. طغيان حداكثر فاصله افقي در خشكي است كه يك سونامي مي تواند در برگيرد. بالا آمدن آب حداكثر ارتفاع عمودي از ميانگين ارتفاع سطح دريا است كه دريا در طي يك سونامي با آن مواجه مي‌شود. ارتفاع حقيقي امواج سونامي مي تواند به‌وسيله نشانه‌هاي تلاطم امواج در سطح تراز دريا و يا توسط دستگاههاي ساحلي اندازه‌گيري شود.
زمين لرزه هاي سونامي :
زمين لرزه دوم سپتامبر 1992 ( بزرگي2/7) تنها توسط ساكنان در طول ساحل نيكاراگوا احساس شد. 20 تا 70 دقيقه پس از وقوع زمين لرزه يك سونامي با ارتفاع امواج 4 متر ( 13 فوت) از سطح عادي دريا در بيشتر مناطق با ساحل نيكاراگوا برخورد كرد و در بعضي قسمت ها حداكثر ارتفاع امواج به 7 تا 10 متر( 35 فوت ) مي رسيد. امواج، ساكنان مناطق ساحلي را غافلگير كرد و باعث خسارت هاي بسياري به اموال آنها شد. اين سونامي در نتيجه يك "زمين لرزه سونامي" به وجود آمده بود (زمين لرزه سونامي: زمين لرزه اي است كه يك سونامي عظيم نسبت به بزرگاي زمينلرزه ايجاد مي كند). زمين لرزه هاي سونامي به وسيله عمق كانوني بسيار كم عمق، جابه جايي
گسل بيش از چندين متر و سطوح گسل بسيار كوچكتر از يك زمين لرزه عادي، مشخص مي شوند. اين زمين لرزه ها همچنين زمين لرزه هاي آرام و آهسته اي است همراه با لغزش در طول گسل در زير بستر دريا كه بسيار آهسته تر از لغزش در زمين لرزه هاي عادي به نظر مي آيد
.
تنها روش شناخته شده براي تشخيص سريع زمين لرزه سونامي، برآورد شاخصي به نام همان لرزه اي است كه براي امواج لرزه اي با دوره تناوب بسيار طولاني استفاده مي شود .
دو سونامي مخرب و ويرانگر كه نتيجه زمين لرزه سونامي بودند، در سال هاي اخير در جاوا- اندونزي ( 1994) و پرو ( 1996) رخ داده است.
سونامي هاي پيشين
پديده سونامي، بيشتر اوقات در اقيانوس آرام روي مي دهد، اما يك پديده جهاني است كه ممكن است هر جا كه پيكرهاي عظيم آب باشد، حتي در درياچه ها روي دهد.گاهي اوقات به دنبال هر رويداد سونامي، بزرگ ترين بسامد آن در مقاله مربوط به آن شرح داده مي شود كه ما مي خواهيم در زير به نمونه هايي از آنها اشاره مي‌كنيم.
سال پيش از ميلاد و قبل از آن
در شمال اقيانوس آتلانتيك، Storegga Slides حركات عمده ناگهاني، خشكي ها را به زير آب برد .
سال پيش از ميلاد مسيح – سانتوريني جزيره يونان
در سال هاي بين 1650 و 1650 پيش از ميلاد مسيح ( كه هنوز مورد بحث است)، جزيره آتشفشاني يوناني سانتوريني فوران كرد و باعث رخداد پديده سونامي به ارتفاع 100 تا 150 متر شد كه ساحل شمالي جزيره يوناني كرت " Crete" 70 كيلومتر (45 مايل) آنطرف تر را ويران كرد و باعث از بين رفتن تمدن باستاني عصر مفرغ جزيره كرت در امتداد ساحل شمالي آن شد .
ليسبون، پرتغال - 1755
دهها هزار نفر پرتغالي كه از زمينلرزه مهيب 1755 ليسبون، جان سالم به‌در برده بودند با سونامي كه سي دقيقه پس از آن رخ داد، كشته شدند زيرا بسياري از اهالي شهر كه اين نواحي را از آتش سوزي و ريزش مخروبه هاي پس‌لرزه‌ها ايمن مي دانستند، به اسكله ها گريخته بودند. پيش از برخورد ديوار عظيم آب به اسكله، آب دريا عقب‌نشيني كرد و با شكسته شدن كشتي ها محموله
هاي دريايي خسارت ديد. زمينلرزه، سونامي و آتش سوزي متعاقب آن، بيش از يك سوم مردم ليسبون از جمعيت 275 هزار نفري را پيش از وقوع زمينلرزه كشت. نوشته‌هاي تاريخي اكتشافات سياحتي " Vasco da Gama" و "Christopher Columbus" نشان مي دهد كه ساختمان هاي بيشماري تخريب و نابود شد( كه شامل ساختمان هايي با معماري ويژه ثروتمندان قرن شانزدهم پرتغالي ها معروف به " Manueline architecture" است).
پيش از برخورد ديوار آب به ساحل، بسياري از حيوانات خطر را حس كردند و به ارتفاعات گريختند و نخستين ملاك از وقوع چنين پديده اي در اروپا، زمينلرزه ليسبون است ؛ اين پديده در زمينلرزه سال 2004 ميلادي اقيانوس هند در سريلانكا نيز ثبت شده است . بعضي از دانشمندان فكر مي كنند كه ممكن است حيوانات داراي يك حس مادون سرعت سير صوت امواج " Rayleigh " زمينلرزه باشند كه از دقايق و يا ساعت ها پيش از برخورد سونامي به ساحل آن را حس مي كنند.
آتشفشان انفجاري كراكاتوآ - 1883
جزيره آتشفشاني كراكاتوآ در اندونزي با ويراني شديد سال 1883 ميلادي فعال شد، با انفجار حجره ماگمايي، زير زمين تا اندازه اي خالي شد؛ به طوري كه زمين هاي روي آن و بستر دريا به داخل آن سقوط كرد. امواج عظيم سونامي از محل انفجار به وجود آمد كه ارتفاع بعضي از آنها، به بيش از 40 متر از سطح آب هاي آزاد مي رسيد. امواج سونامي در سراسر اقيانوس هند، اقيانوس آرام، سواحل باختري امريكا، جنوب امريكا و حتي تا كانال انگليس ديده شد. بر روي سواحل جاوا و سوماترا سيلاب دريا، مايل ها پيش رفت و سبب تلفات زيادي شد.
سونامي اقيانوس آرام – 1946
در سونامي زمينلرزه جزيره آلوتين " Aleutian" تنها 165 نفر در هاوائي و آلاسكا كشته شدند كه ناشي از ايجاد سامانه هشدار دهنده در سال 1949 ميلادي در كشورهاي نواحي اقيانوس آرام بود.
سونامي شيلي – 1960
زمينلرزه عظيم شيلي بزرگاي 5/9 مهيب ترين زمين‌لرزه‌اي است كه تا كنون به ثبت رسيده است. ساحل جنوب مركزي شيلي يكي از مخرب ترين سونامي هاي قرن بيستم را ايجاد كرد. اين سونامي در سراسراقيانوس آرام، با امواجي به بلنداي بيش از 25 متر گسترش يافت. هنگامي كه سونامي به ”اوناگاوا“ ژاپن برخورد كرد، تقريبا 22 ساعت پس از وقوع آن زمينلرزه بود كه بلنداي امواج آن بيش از 3 متر بود. شماري از مردم با اين زمينلرزه و سونامي متعاقب آن كشته شدند كه رقم آن بين 490 تا 2290 نفر برآورد مي‌شود.
سونامي ” گود فرايدي“ -1964
پس از زمينلرزه گود فرايدي با بزرگاي 2/9 ، سونامي (متعاقب آن) به آلاسكا، انگلستان، كلمبيا، كاليفرنيا و شهرهاي سواحل شمال باختري اقيانوس آرام برخورد كرد و 122 نفر كشته شدند. اين سونامي بيش از 6 متر بلندا داشت و 11 نفر در ”كرسنت سيتي“ كاليفرنيا در فاصله دور از ساحل كشته شدند.
زمينلرزه سال 2004 اقيانوس هند با بزرگاي 9.0 سوناميهاي مهلكي را در تاريخ 26 دسامبر 2004 موجب شد كه بيش از 280 هزار نفر (بيش از 220 هزار نفر تنها در اندونزي) كشته شدند و اين مهلك ترين سونامي ثبت شد. در ت اريخ است. در اين حادثه مردم بسياري در گستره وسيعي، از محل نزديك به زمينلرزه در اندونزي، تايلند و شمال باختري سواحل مالزي تا هزاران كيلومتر دورتر در بنگلادش، هند، سريلانكا، مالديو و حتي نقاطي دورتر تا سومالي، كنيا و تانزانيا در خاور افريقا كشته شدند. بر خلاف اقيانوس آرام، هيچ پوشش هشدار دهنده در اقيانوس هند نصب نشده است. از سال 1883 ميلادي (آتشفشان «كراكاتوآ») كه 36 هزار نفر جان باختند، رويدادهاي بزرگ سونامي در اين قسمت از دنيا ملاحظه نشده بود.
ديگر سونامي هاي تاريخي
ديگر ر ويداد هاي سونامي، شامل موارد زير است:
20 ژانويه ، 1606/1607: در امتداد ساحل كانال «بريستول» (از متون معتبر)، هزاران نفر غرق شدند، خانه ها و روستاهاي بسياري نابود شد و كشتزارها و دام هاي بسياري با سيلاب ازبين رفت كه ممكن است در پي يك رويداد سونامي باشد. عامل اين سيلاب هنوز به لحاظ هواشناسي و بيشينه وقوع جزر مد، مورد بحث است.
26 ژانويه ،1700: زمينلرزه «كاسكاديا» ( با برآورد بزرگاي 9.0 ) سبب پيدايش سونامي عظيمي در سراسر شمال باختري اقيانوس آرام و« آوا»ي ژاپن شد.
كشف سونامي
كشف سونامي در ژرفاي اقيانوس
در سال 1995 ميلادي ”اداره كل بين المللي اقيانوس و هوا شناسي“ (NOAA) ، ”سامانه ارزيابي و گزارش سونامي در ژرفاي اقيانوس“ (DART) را توسعه داد و تا سال 2001 ميلادي آرايش شش ايستگاه در اقيانوس آرام گسترش يافت.
در آغاز سال 2005 ميلادي در نتيجه افزايش آگاهي و سونامي ناشي از زمينلرزه اقيانوس هند در سال 2004 ميلادي، اجراي بيش از 32 طرح از شناورهاي DART تا اواسط سال 2007 ميلادي مطرح شد؛ درحالي كه سونامي‌ها هنوز از ساحل دور هستند، اين ايستگاه ها اطلاعات دقيقي در باره آن ها ارائه مي دهند. هر ايستگاه شامل يك نگارنده فشار در كف بستر دريا مي باشد (در عمقي در حدود 6 هزار متر) كه مسير يك سونامي را رديابي و اطلاعات آن را با امواج صوتي”سونار“ (sonar) به شناور سطحي مخابره مي كند. آن‌گاه شناور سطحي، اين اطلاعات را به كمك ”مركز هشدار دهنده سونامي اقيانوس آرام“ (PTWC) به سامانه ماهواره اي GOES مخابره راديويي مي كند. نگارنده فشار كف بستر دريا در صورتي كه شناور سطحي هر سال تعويض شود، براي دو سال دوام دارد. اين سامانه براي پيش بيني و هشدار سونامي در اقيانوس آرام خيلي بهبود يافته است.
در طول سونامي اقيانوس هند در سال 2004 ميلادي، داده هاي رادار چهار ماهواره، بلنداي امواج سونامي را دو ساعت پس از وقوع زمينلرزه، بيشينه 60 سانتي متر (دو فوت) ثبت كرده‌اند. اين مشاهدات براي نخستين بار در الگو سازي اصولي و ظريف سونامي كمك كرد.
بايد توجه داشت كه مشاهدات ماهواره اي سونامي اقيانوس هند، تاثير بسزايي در اعلان خطر آن نداشت، چون پردازش اين داده ها حداقل پنج ساعت طول مي كشيد و فرصتي براي پالايش داده هاي ماهواره ايي، در آن زمان نبود. به هر حال در آينده ممكن است ، مشاهدات فضايي در سامانه هاي هشدار دهنده سونامي نقش اساسي داشته باشند.
بايد در نظر داشت كه هيچ سامانه اي نمي‌تواند ما را در برابر س
ونامي‌هاي ناگهاني و قريب الوقوع حمايت كند. سونامي ويرانگري در پي زمينلرزه 12 جولاي 1993 در ساحل ”هوكايدو“ ژاپن روي داد و صد ها نفر مفقود الاثر و مجروح شدند. اين سونامي سه تا پنج دقيقه پس از زمينلرزه به ساحل اصابت كرد و بيشتر قرباني ها از بازمانده‌هاي زمينلرزه بودند كه به ارتفاعات و محل هاي امن مي گريختند.
سامانه هشدار دهنده سونامي مي تواند در افزايش پتانسيل مقابله با انهدام ناگهاني موثر باشد. براي مثال اگر زمينلرزه بسيار بزرگي (با بزرگاي 0/9 ) در پهنه فرورانش، در ساحل باختري ايالت متحده روي دهد، براي مثال، مردم ژاپن پيش از رسيدن سونامي به ساحل كشورشان، ( با دريافت هشدارهاي احتمالي از سامانه هاي هشدار دهنده هاوايي و ديگر نقاط)، براي تخليه نواحي آسيب پذير احتمالي بيش از 12 ساعت وقت دارند
فاجعة سونامي 26 دسامبر 2004
به گزارش سازمان زمين شناسي آمريكا (USGS) در سعات 00 و 58 دقيقه و 49/80 ثانيه (به وقت جهاني) برابر با ساعت 4 و 28 دقيقه و 49/80 ثانيه (به وقت ايران) زمين لرزه اي به بزرگاي گشتاوري Mw=9 در 225 كيلومتري جنوب، جنوب خاوري بانداآچه ايالت سوماتراي اندوزي به وقوع پيوست. اين زمين لرزه پنجمين زمين لرزه بزرگ جهان از سال 1900 ميلادي تا كنون و بزرگترين زمين لرزه از سال 1964 ميلادي (زمين لرزه آلاسكا) مي باشد (جدول 1). مختصات رو مركز اين زمين لرزه 3/24 درجه عرض شمالي و 95/82 درجه طول خاوري مي باشد. عمق اين زمين لرزه حدود 10 كيلومتر گزارش شده است. در اثر اين زمين لرزه امواج سهمگين (سونامي) در 8 كشور جنوب و جنوب خاوري آسيا بيش از 160 هزار نفر (تا زمان تهيه اين گزارش)÷ را كشت و خسارات فراواني به سواحل اين كشورها وارد آورد. تا كنون بيش از 130 پسلرزه به بزرگاي M=4/4-7/5 در منطقه روي داده است (شكل1و2).
-2لرزه زمينساخت منطقه
ناحيه اندونزي يكي از فعالتذرين نواحي لرزه خيز جهاني مي باشد. اين ناحيه متشكل از جزايري قوسي در ناحيه اي با ويژگي هاي خاص تكنونيكي چون زونهاي فرورانش و جزاير آتشفشاني مي باشد. در اين ناحيه صفحات متعددي همچون صفحه اوراسيا، صفحه استراليا و صفحه اقيانوس آرام با يكديگر تلاقي كرده و زمينلرزه هاي مهيبي همچون رويداد اخير را بوجود مي آورند.
-3 سابقه لرزه خيزي منطقه
منطقه اندونزي و نواحي مجاور آن در طول سالهاي گذشته نيز شاهد وقوع زمينلرزه هاي بزرگي بوده است. از جمله اين موارد مي توان به زمينلرزه سال 1992 ناحيه فلورس با بزرگي 7/5، زمينلرزه سال 2000 آيريان جايا با بزرگي 8/1، زمينلرزه سال 2000 سوماترا با بزرگي 7/4 و زمينلرزه سال 2003 هالماهرا با بزرگي 7/0 اشاره كرد.
متأسفانه دانش بشري تنها براي حوضه اقيانوس كبير هشدار دهنده تاسيس نموده است و اين يكي از كم توجهي هائي است كه در حوضه اقيانوس هند را زير پوشش دستگاههاي اخطار دهنده قرار نداده است. سوناميهاي واقع شده در جهان تا كنون در جدول (2) آمده است.
