بخشی از مقاله
مدیریت بحران و مشارکت مردم در زلزله و سونامی ژاپن
خلاصه:
زلزله ای که با قدرت 8/9 دهم ریشتر در روز جمعه 11 مارس 2011 در ژاپن بوقوع پیوست و سونامی بزرگی که به تبع آن ایجاد شد یکی از نادرترین زلزله های قرن اخیر بحساب می آید. مقدار انرژی آزاد شده آن بین 17000 تا 24000 بمب اتم گزارش شده است ، مردم ژاپن پس از جنگ جهانی دوم بزرگترین حادثه را تجربه کردند ، این زلزله و سونامی توانست پس از چند دقیقه ساختمانها را در وسعت زیادی ویران کند و بر روی آب شناور سازد و مردم زیادی را به کام مرگ فرو برد و بازماندگان را در شوک خیره کننده ای غرق و مبهوت کند. سرویسهای پاسخ گو و آموزش دیده جهت مقابله به حادثه آماده شدند اما وسعت حادثه به حدی بود که برای هیچ چیز آن آماده نبودند، خطر ناشی از تخریب نیروگاههای هسته ای و احتمال انتشار مواد رادیواکتیو هراس انگیزتر از هر چیزی گزارش می شد، اما مردم در کمال آرامش و خونسردی به مبارزه با زلزله و سونامی و مشکلات هسته ای پرداختند مردم و دولت پشتیبان بسیار محکمی برای یکدیگر شدند تا بتوانند بر مشکلات فائق آیند.
در این مقاله سعی نگارنده بر آن است که با نگاهی علمی به چرخه مدیریت بحران در فازهای قبل ، حین و بعد از زلزله و سونامی ژاپن تجربیات گرانبهایی را که میتوان از این حادثه به دست آورد و به صورت بومی در کشورهای حادثه خیز از جمله ایران اسلامی به کاربست را بازگو کند.
کلمات کلیدی: ژاپن،زلزله،سونامی،مشارکت،مدیریت بحران
مقدمه:
حوادث و سوانح بالاخص زلزله در بیشتر نقاط جهان بسیار اتفاق میافتد و هر فرد یا گروهی برداشت خاصی از آن دارد. بعضی ، حوادث یا بلایا را تقدیر و قضا و بعضی ابتلا و آزمایش و بعضی دیگر به گفته احادیث و روایات آن را ارتقاء درجه اولیاء و نیکان میدانند. که در این میان کشور ما ایران و مردم آن از این قاعده مستثنا نیستند، به هر حال با هر نگرش و برای هر جامعه ای وقوع حوادث و بلایای طبیعی امری است حتمی ، پس نگاه به حوادث با دید عبرت آموزی و کسب تجربه برای همگان خارج از انتفاء نیست. لذا نگارنده با مطالعه برروی حوادث گذشته وحال برخی کشورها و راههای مقابله با آنها نکات قابل توجه ای از زلزله و سونامی مارس 2011 ژاپن به دست آورده است که میتواند در شناخت حوادث کشور و مقابله بهینه و اثر بخش با آنها به نحو مطلوبی مورد استفاده قرارگیرد.
بحث:
زلزله 11 مارس ژاپن 9 ریشتر قدرت داشت و در ساعت 14:46 دقیقه به وقت محلی 05:46) دقیقه به وقت گرینویچ)، در 120 کیلومتری سـاحل شـمال شرقی و در عمق 20 کیلومتری رخ داد. وقوع این زلزله باعث شد سونامی به طول 10 متر ایجاد شود و به خرابی های عظیمی منجر گـردد. منطقـه وسـیع ساحلی زیرآب رفت و تمامی روستاهای منطقه با سیل ویران شد . دولت ژاپن بلافاصله پس از وقوع فاجعـه و بحـران، یـک تـیم واکـنش اضـطراری بـه ریاست نائوتو کان نخست وزیر تشکیل داد و هزاران سرباز را برای عملیات نجات بسیج کرد. بیش از 300 هواپیمـا و 40 کشـتی امـر نجـات قـایق هـا و ترابری هوایی را بر عهده داشتند. تداوم پس لرزه ها و سونامی مانع بزرگی بر سر راه عملیات نجات ایجاد می کرد. از زمان وقوع اولین زمین لرزه اصلی در روز اول، حداقل 79 پس لرزه در منظقه رخ داد که قدرت 16 فقره آن بیش از شش ریشتر و در یک مورد به 7/1 ریشتر نیز رسید.مناطق نزدیک شهر ساحلی سندایی در استان میاجی با یک میلیون نفر جمعیت و در 300 کیلومتری شمال شرق توکیو، بیش از سایر مناطق صدمه دیدند و تحت تأثیر سونامی قرار گرفتند. دولت اعلام کرد، 1231 ساختمان ویران و 4000ساختمان دیگر نیز صدمه دیده است. تقریباً 1450 جاده، هشت خط ریلـی و 22 دهنـه پـل آسیب دیده و یا اینکه با آب برده شده اند. براساس گزارش ها یک سد مخصوص امور آبداری شکسته و خانه ها در فوکوشیما زیر آب رفته اند.بیش از 4 میلیون خانه در روز اول حادثه فاقد برق بودند.زلزله در ژاپن همچنین باعث ایجاد هشدار سونامی در محدوده اقیانوس آرام شد کـه تـایوان، انـدونزی، روسیه، فیلیپین، جزایر اقیانوس آرام، و مناطق بسیار دورتر نظیر هاوایی، مکزیک و کلمبیا را در بر گرفت، سیل ناشی از امواج دریا به بیمارستان بـرام در ویواک به شدت آسیب رساند و به اجبار پنجاه بیمار تخلیه شدند.
دبیر کل سازمان ملل متحد از صمیم قلب همدردی خود را ابراز و اظهار داشت، ژاپن یکی از سخاوتمندترین و بزرگترین کشورهای نیکوکار در جهـان است که اکنون به کمک جهانیان نیاز دارد. وی مدعی شد، سازمان ملل متحد در کنار مردم ژاپن خواهد ایستاد و هر کاری از دستش ساخته باشد، برای کمک انجام خواهد داد.دولت ژاپن پیشنهاد کمک استرالیا، ایالت متحده، کره جنوبی، نیوزلند، آلمان، سنگاپور و مکزیـک را همـان دقـایق اول حادثـه پذیرفت.دولت ژاپن از نیروهای نظامی آمریکایی مستقر در ژاپن تقاضای عملیات امدادی کرد. ارتش آمریکا نیز چندین کشتی برای ارائه کمـک هـای اضطراری به ژاپن اعزام کرده و ناو یو اس اس رونالد به عنوان سکوی فرود بالگردها مورد استفاده قرار گرفت.
نکات مهم و اولویت های اصلی در روز دوم حادثه:
عملیات گسترده و بزرگ واکنش پاسخ به بحران در مورد سه فاجعه پی در پی می بایست اجرامی شد، این سه فاجعه عبارت بودند از: زلزله، سـونامی و خطرات انتشار مواد رادیواکتیو هسته ای.ژاپن در وضعیت هشدار بالای هسته ای قرارگرفت و کارشناسان فنی به سرعت در حـال فعالیـت بـرای خنـک کردن دو رآکتور هسته ای بودند.عملیات نجات توسط کشتی ها، هواپیماها و بالگرد ها اجرمی شد، اما بسیاری از مناطق سونامی زده در دسترس نبودند.
در حدود 380000 نفر از مردم مناطق زلزله زده و سونامی زده تخلیه شده و در 2050 مرکز تخلیه اسکان داده شده اند .براسـاس گـزارش سـازمان بـین المللی انرژی اتمی، 210000 نفر از مردم ساکن در 20 کیلومتری نیروگاه هسته ای فوکوشیما نیز از منطقه تخلیه شده اند .در روز 13 مارس انفجاری در واحد شماره 1 نیروگاه رخ داد،سازمان صلیب سرخ با 62 تیم به ارائه کمک ها پرداخته و 178 تیم پزشکی در منطقه مستقر شدند، البته عملیات جستجو و نجات با موانعی مثل پس لرزه، هشدارهای سونامی و آتش سوزی مواجه بود. غذا ، آب آشامیدنی، پتو، سوخت و اقلام دارویی از مهمتـرین نیازهـا در روزهای اول بشمار می رفت که بخش خصوصی و دولتی ژاپن به سرعت در حال تهیه و ارسال آن به مناطق آسیب دیده شدند .براساس گزارش دولت، 2 میلیون و 600 هزار خانواده بدون برق و قریب به 3 میلیون و 200 هزار نفر از مردم بدون گاز و 1 میلیون و 400 هزار نفر از مردم بدون آب آشامیدنی شب را سپری کردند که این مسئله با نزدیک شدن فصل سرما و کاهش درجه دما به یک درجه سانتی گراد در شب بسیار حیاتی بود.
تیم 66 نفره جستجو و نجات ژاپن که برای کمک به زلزله دو هفته قبل به نیوزلنـد رفتـه بـود نیـز در 12 مـارس بـه کشـور بازگشـت. همچنـین، سـازمان ارتباطات بدون مرز تیمی برای ارزیابی خرابی خطوط مخابرات و ارائه کمک های مخابراتی و ارتباطی اضطراری در 13 مارس وارد ژاپن شدند. تیم های واکنش و پاسخ های اضطراری پزشکی با 12 نفر کادر پزشکی از اتریش در 14 مارس وارد شـد. تیمـی از متخصصـان محـیط زیسـت و آب آشـامیدنی وابسته به تیم واکنش های اضطراری سوئیس و یک تیم سه نفر از جمعیت هلال احمـر ترکیـه نیـز در 12 مـارس وارد ژاپـن شدند.سـازمان انـرژی اتمـی آمریکا، دو تن از کارشناسان این سازمان را به منظور بررسی اوضاع زیست محیطی در 12 مارس در ژاپن مستقر کرد.سازمان هواشناسی سازمان ملل نیـز اعلام نمود ماهواره هواشناسی این سازمان در اختیار ژاپن قرار گرفت. تیمهای جستجو و نجات خارجی در مناطق حادثه دیده به ترتیب زیر مستقر شدند.
دفتر نخست وزیر اعلام کرد از روز 14 مارس ریزش غذا با چتر از هواپیما و بالگرد در مناطق صعب العبور آغاز شده است.در همین زمان، انفجار دومی در رآکتور شماره 3 نیروگاه هسته ای داییجی فوکوشیما که با وقوع زلزله ی 11 مارس دچار خسارت شـده بـود بـه وقـوع پیوسـت.دولت اعـلام کـرده 177503 نفر از مردم ساکن در محدوده تشعشعات هسته ای نیروگاه شماره 1 بر طبـق اقـدامات مراقبتـی از محـل تخلیـه شـده انـد.32426 نفـر سـاکن در محدوده 10 کیلومتری نیروگاه شماره 2 نیز تخلیه شده اند.در جنوب ژاپن، آتش فشان شینومه دا پس از دو هفته خاموشی به علت وجود فشار در روز 13 مارس فوران نمود که البته خسارتی ایجاد نکرد. آتش فشان فوق در روز 26 ژانویه پس از 50 سال خاموشی فوران کرده بود که این مسئله به تخلیه 1500 نفر منجر شد.
نکات مهم/ اولویت های اصلی 15 مارس
انفجار سوم در نیروگاه شماره 4 فوکوشیما رخ دادو موجب آتش سوزی و انفجار هیدروژنی گردید.تشعشعات نیروگاه هسـته ای در منطقـه بـه سـطح خطرناکی رسید عملیات امدادی وارد روز پنجم خود شد ولی هنوز برخی مناطق غیرقابل دسترس بودند.نخسـت وزیـر ژاپـن امـروز دسـتور داد تمرکـز فعالیت نیروهای امدادی از جستجو و نجات به ارائه کمک های بشر دوستانه در مناطق بحران زده تغییر کند و اقلام ضروری به مناطق آسیب دیده ارسال گردد.براساس گزارش سازمان ایمنی صنایع و نیروگاه های هسته ای، در مدت سه ساعت میزان تشعشعات نیروگاه به 163 برابـر زمـان عـادی رسـید. در
نیروگاه شماره 3 نیز میزان تشعشعات 400 برابر حد مجاز خود رسید. دولت ژاپن دستور داد تا منطقه پرواز ممنوع در شـعاع 30 کیلـومتری منطقـه مـورد بحث اجرا شود و نخست وزیر نیز اعلام کرد مردم در این منطقه (شعاع 30 کیلومتری نیروگاه) در خانه بمانند، زیرا احتمال نشت مواد رادیواکتیو بسـیار زیاد است.یک تیم متخصص در بیمارستان صلیب سرخ در ناگازاکی به حالت آماده در آمد تا در صورت لزوم به پذیرش بیماران بپردازد. دولت آمریکا نیز بودجه 35 میلیون دلاری تحت عنوان" عملیات دوستی در ژاپن" تصویب کرد.کشورهای مغولستان و سری لانکا نیز 1 میلیون دلار بـرای کمـک بـه دولت ژاپن اختصاص دادند.از تمام سازمان های امدادی اعم از اعطا کنندگان و دریافت کنندگان تقاضا شد اطلاعات مربوط به کمـک هـای نقـدی یـا جنسی را با ایمیل .fts@un.org به اطلاع برسانند.
در روز 16 مارس مردم ساکن در مناطق سونامی زده و زلزله زده در شمال شرق ژاپن با یک بحران دیگر مواجه شده اند. برف ، باران و هوای فوق العاده سرد.صبح روز شانزدهم یک انفجار دیگر در نیروگاه هسته ای فوکوشیما داییجی رخ داد که این امر به قطع فعالیت ها و تخلیه کارکنان نیروگاه انجامید و به تبع آن سطح تشعشعات افزایش یافت. وزارت کشاورزی، جنگل داری و ماهی گیری ژاپن در همکاری با بخش خصوصی نسـبت بـه ارسـال مـواد غذایی و آب آشامیدنی اقدام می نمود. این وزارت خانه همچنین خواستار معافیت مالیاتی مغازه ها و سوپرمارکت های مناطق بحران زده شد تـا آنهـا بـه کار خود در این مناطق ادامه دهند و اقلام ضروری را به مردم بحران زده برسانند.پلیس ژاپن مراکز خاص تلفنی تاسیس کرد که از طریق آنها برای یافتن گمشدگان اقدام می شد. شرکت تلفن و تلگراف ژاپن نیز بخش خدمات اضطراری پیام را راه اندازی نمـود تـا مـردم بتواننـد پیـام هـای خـود را در آن بگذارند.اداره مهاجرت ژاپن نیز اطلاعات مهم را از طریق رادیو به کسانی می دادکه قبلاً به ژاپن وارد شده ولی با زبان ژاپنی ناآشنا بودند. این اطلاعات محل های توزیع غذا، کمک های پزشکی و اسکان را شامل می شد.
روز هفتم زلزله سازمان هواشناسی گزارش کرد که بزرگترین امواج سونامی از 11 مارس تا کنون به وقوع پیوست که در میکاوا، میاجی 15 متر بلندی داشت و دو برابر امواج بلند قبلی بود.یکی از نگرانی های عمده وضعیت سال خوردگان بود. یک چهارم جمعیت ژاپن بالای 65 سال سن داشتند و 29 نفر از آنها در مراکز تخلیه به دلیل نقل و انتقال و فقدان امکانات پزشکی فوت نمودند.استفاده از پزشکان خارجی بدون مجوز وزارت بهداشت ژاپن غیرقانونی بود، ولی این وزارت خانه به مقامات محلی در استان های ایواته، میاجی و فوکوشیما اعلام کرد به دلیل عمق فاجعه و بی سابقه بودن آن بکار گیری پزشکان خارجی اشکال ندارد.سونامی تخریب عظیمی به وجود آورد و در حدود 400 کیلومتر مربع را در چهار استان با خود برد.در حدود 190 کیلومتر از 300 کیلومتر دیوار دریایی در ایواته، میاجی و فوکوشیما با زلزله و سونامی تخریب شد.در روز 21 مارس بیش از % 90 از خطوط ارتباطی مرمت و برقرار شد.در حدود % 90 از بزرگراه های کشور که توسط سونامی و زلزله تخریب شده بود بر روی مردم باز شد. شرکت های اتوبوس رانی نیز کار خود را آغاز کردند . ممنوعیت تردد در راه ها برطرف شدو این راه ها دیگرفقط مخصوص خودروهای امدادی نبودند ، بنابراین کامیون ها، اتوبوس ها و تاکسی ها از 22 مارس می توانستند در آنها تردد کنند.
در یکی از آمارگیری ها از تلفات مشخص شد که 19 درصد حادثه دیدگان بالای 60 سال ، 22 درصد بالای 70 سال و 23 درصد بالای 80 سال سن داشتند. این آمارها نشان داد که این بحران بیشترین آسیب را به سال خوردگان وارد کرد، احتمالاً چون آنها نمی توانستند به لحاظ فیزیکی به سرعت عکس العمل نشان دهند. دولت ایستگاه های ارائه خدمات در مراکز تخلیه و جاهای دیگر مناطق آسیب دیده را برای ارائه سوخت برپا کرد.نیروهای نظامی در 10 تا 20 مرکز اقدام به توزیع گالنهای 20 لیتری سوخت می کردند. این سوختها به صورت رایگان توزیع می شدتقریباً. 670000 جلد کتاب درسی در مقطع دبستان و دبیرستان که آماده به ارسال به مناطق بود به دلیل وقوع سونامی تخریب و بلا استفاده شد. چاپ مجدد این کتاب ها در دستور کار قرار گرفت، اما متأسفانه تا شروع سال تحصیلی آماده نشدند، زیرا بسیاری از شرکت های چاپ نیز صدمه دیده بودند.
