مقاله در مورد طرح های کاهش آلودگی هوا

بخشی از مقاله

طرح های کاهش آلودگی هوا
هوای تهران، آلوده به سیاست
جامعه > شهری - شهرداری و شورای‌شهر تهران معتقدند طرح جامع کاهش آلودگی هوا هرچه سریع‌تر باید به اجرا گذاشته شود،امامسئولان شورای‌عالی‌ ترافیک برای تصویب این طرح 6 ماه زمان می‌خواهند
مهدی افروزمنش: آلودگی هوای تهران به حدی رسیده است که نایب رییس شورای شهر تهران از آن به عنوان یک بحران اجتماعی نام می برد.

همزمان شهرداری تهران نیز پیشنهاد کرده است مدارس برخی از مناطق پایتخت به دلیل شدت آلودگی شود و یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی هم این شرایط را ناشی از ناتوانی سیستم‌های مدیریتی برای کنترل ترافیک و عدم امکانات لازم برای تردد شهروندان از طریق وسایل حمل و نقل عمومی عنوان کرده است.
در همین حال کارشناسان شرکت کنترل کیفیت آلودگی هوا با استناد به آخرین اطلاعیه سازمان هواشناسی مبنی بر ادامه پایداری جوی از ادامه شرایط اضطرار در تهران خبر داده و حتی اعلام کرده اند این وضعیت روز سه شنبه به بالاترین سطح ممکن خواهد رسید.

مرکز مدیریت حوادث و فوریت های پزشکی کشور هم از افزایش 8 درصدی ماموریت‌‏های خود برای نجات بیماران تنفسی و 5 درصدی برای رسیدگی به بیماران قلبی خبر داده است. میزان این ماموریت ها نسبت به سال گذشته به ترتیب 50 و 64 درصد افزایش یافته است. در مجموع آلودگی هوای تهران در جهشی بی سابقه 300 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. هوای تهران در سال گذشته ۱۵ روز فراتر از حد استاندارد بود اما این رقم در هفت ماه اول امسال به ۴۶ روز رسیده است.
به طور متوسط سالانه نزدیک به ۱۰هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران جان خود را از دست می دهند. با توجه به بحران دو هفته ای اخیر پیش بینی می شود این رقم در سال جاری از این رقم نیز بالاتر برود. بحران اخیر آلودگی هوا در تهران بی سابقه ترین بحران در4 سال گذشته به شمار می آید. در آذرماه سال87 نیز تهران دو هفته بسیار بحرانی را تجربه کرده بود. بنا بر یک روال در ماههای پایانی پاییز و ابتدایی زمستان آلودگی هوا در شهر تهران به شدت افزایش می یابد.

این افزایش آلودگی به دلیل تغییرات جوی و ایجاد پدیده وارونگی هوا به وجود می آید. طبق یک روال سنتی در همین روزها نیز سیل پیشنهادهای اداری و شخصی برای رفع معضل آلودگی هوا روانه رسانه ها و جلسات کارشناسی می شود. در تازه ترین اقدام نیز شهرداری تهران پیشنهاد کرده است مسئولان دولتی با تغییر ساعات کاری به جنگ آلودگی بروند. بر این اساس شهرداری تهران پیشنهاد کرده ساعت شروع به کار کارخانجات و مراکز نظامی، شش و نیم صبح، ادارات دولتی هفت و نیم، دانشگاهها، هشت و نیم و کسبه و بازار نیز بین نه و نیم تا ده صبح باشد.

پیشنهادهایی نیز در زمینه محدودیت تردد خودروهای تک سرنشین، موتورسیکلت و مسافربرها مطرح شده است. دولت هنوز پاسخی به این پیشنهادات نداده است و گفته می شود با توجه به اختلاف میان شهرداری تهران و دولت ایران هیچگاه نیز به این پیشنهادات توجه نخواهد کرد. چندی پیش نایب رییس شورای شهر تهران با بیان اینکه آلودگی هوا سیاسی نیست صراحتا از دخالت مسایل سیاسی در زمینه رفع آلودگی هوا خبرداده بود. این اختلافات به حدی است که حتی مشاور شهردار تهران در اوج بحران آلودگی هوا از کنار گذاشتن طرح جامع آلودگی هوای تهران توسط دولت خبرداده است.
طرح جامع کاهش الودگی
آلودگی هوا در تهران اصولا یک پدیده رایج است. وسایل نقلیه موتوری مهمترین آلوده کننده شهر تهران به شمار می آیند. نزدیک به 4 میلیون خودرو و بیشتر از چهار میلیون موتور سیکلت در تهران تردد می کنند و برخی کارشناسان می گویند خودروها و کارخانجات صنعتی حاشیه تهران عامل ۸۰ درصد آلودگی این شهر هستند.
برای حل این معضل همیشگی در شهر تهران دولت در سال 1379 تصمیم گرفت برنامه ای با عنوان «برنامه جامع آلودگی هوای تهران» را به اجرا در آورد که بر اساس آن باید ظرف مدت 10 سال کیفیت هوای پایتخت به شرایط قابل تنفس و سالم می رسید.
البته این برنامه هیچگاه مطابق برنامه پیش نرفت و حتی گزارش ها نشان می دهد وضعیت هوای تهران در آستانه پایان یافتن این برنامه بدتر از قبل نیز شده است. همزمان گزارش های دیگری حکایت از آن دارد که این برنامه حتی به صورت کامل نیز تدوین نشده و هنوز بندهایی از آن در انتظار تصویب دولت به سر برده و یا به گفته مشاور شهردار تهران «خاک می خورد».

در همین رابطه معاون مدیر کل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان حفاظت از محیط زیست می گوید: برای کاهش آلودگی، طرح جامع کاهش آلودگی هوا با 7 محور در دست بررسی است؛ ولی این مسئله زمان‌بر است و به سرعت مراحل اجرایی آن انجام نمی‌شود. مسعود زندی معتقد است: در طرح جامع آلودگی هوای تهران به دلیل قدیمی‌بودن مطالعات آن باید تجدیدنظر شود.
طرح ناکام خروج خودروهای فرسوده

طرح 8 ساله دولت برای مبارزه با آلودگی هوا در شرایطی 6 سال زمان جهت تدوین و تصویب صرف کرده است که حتی بندهای مصوب وابلاغ شده آن نیز به درستی به اجرا در نیامده است.
در یکی از این بندها با توجه به اثرات زیانبار خودروهای فرسوده در هوای شهر، دولت به جمع آوری این خودروها موظف شده است که البته تاکنون طبق برنامه پیش نرفته است. به اعتقاد بسیاری خروج خودروهای فرسوده کلیدی ترین بخش طرح جامع کاهش آلودگی هوا بوده است که در اجرا به شکست مواجه بوده است. چرا که تعداد خودروهای فرسوده ای که امسال از رده خارج شد تنها ده درصد برنامه را محقق کرده است.
این درحالی است که وسایل نقلیه موتوری مهمترین آلوده کننده شهر تهران به حساب می آیند. در حال حاضر بیش از 2/5 میلیون خودروی بالای 10 سال که بر اساس استانداردهای جهانی فرسوده محسوب می شوند در کشور و بیش از همه در تهران تردد کنند و میزان بنزین مصرفی آنان (بر اساس گزارش سازمان بهینه سازی مصرف سوخت) در هر 100 کیلومتر 17 تا 43 لیتر باشد.
فتح الله امی مدیر طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران در این باره می گوید: بر اساس تحقیقی که از سوی 3 دانشگاه انجام شده، خودروهای تولید قبل از سال 1380فاقد استاندارد زیست محیطی هستند و 20 برابر خودروهای استاندارد، منوکسید کربن تولید می کنند. به گفته امی، تنها یک میلیون و 800 هزار خودرو استاندارد هستند و بقیه فاقد استاندارد هستند و به اندازه 41 میلیون خودرو آلودگی ایجاد می کنند.

او نیز معتقد است به دلایلی برنامه های دولت برای جمع آوری خودروهای فرسوده طبق برنامه پیش نرفته است و طرح گاز سوز کردن خودروها نیز که با هدف کاهش مصرف بنزین و جلوگیری از آلودگی هوا از چند سال پیش پیگیری می شود به کندی پیش می رود.
هنوز اطلاعات زیادی در مورد «دلایل» مورد ادعای مسئولان سابق و فعلی دولت برای عملیاتی نشدن بندهای مصوب طرح جامع کاهش آلودگی هوا منتشر نشده است، اما این کلمه تا به امروز بیشترین مورد استفاده را برای مسئولان داشته است.
در این شرایط سرنوشت بخش های دیگر این طرح همچون مدیریت ترافیک و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی متناسب با نیازهای روز پرمناقشه و به صورت کامل در پرده ای از ابهام است.
قوانین مناسبی داریم
هم اکنون یکی از بزرگترین نمودهای اختلافهای سیاسی میان د

ت و شهرداری در این حوزه قابل مشاهده است. پرداخت نشدن یارانه مترو از سوی دولت، تحویل ندادن اتوبوس های سهم هر شهر به تهران از سوی دولت، مقاومت دولت در برابر مصوبه مجلس برای برداشت شهرداری از حساب ذخیره ارزی به منظور توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی هم اکنون از جمله دلایلی است که شهرداری با استناد به آن دولت را مقصر اصلی آلودگی هوا و ضعف سیستم حمل و نقل عمومی می داند.
از سوی دیگر دولت نیز با اعلام مقاومت شهرداری در قبال پاسخگویی به ناظران دولتی در جهت بررسی سرنوشت یارانه های دولتی شهرداری را به سیاسی کاری متهم می کند. در این میان برخی نیز با اشاره به ضعف قوانین در مبارزه با کاهش آلودگی بیش از تاثیر گذاری اختلافات سیاسی بر حل مسئله بر این موضوع تاکید دارند. حال آنکه در این رابطه مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می گوید: ما قوانین مناسبی در ارتباط با آلودگی هوا داریم. قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، مصوب سال 1374 را داریم؛ در برنامه سوم و چهارم توسعه عملا ذکر شده که دولت مکلف است در طول برنامه آلودگی هوای شهر تهران و دیگر کلانشهرها را به حد استانداردهای بهداشتی برساند. اما عملا دیدیم که اینطور نشد و ما فکر می کنیم که مسئله مدیریت آلودگی هوا، مهم ترین مسئله است و تنها اگر بتوانیم در این ارتباط یک مدیریت متمرکزرا داشته باشیم می توانیم آن را حل کنیم. در غیر این صورت اگر به صورت موضعی و پراکنده راهکارها را اجرا کنیم، توفیق لازم و کامل را نخواهیم داشت.
طرح جامع حمل و نقل
برخی از کارشناسان با اعلام اینکه باید با عبور از طرح مسئله و مشکل به مرحله ارایه راهکار و رفع موانع پا بگذاریم از طرح طرح جامع ترافیک تهران یاد می کند. به اعتقاد افراد نزدیک به شهرداری تهران طرح جامع حمل و نقل و ترافیک در واقع تلاشی به منظور مدیریت ترافیک در این کلانشهر بوده که محصول کار کارشناسی بسیار و زمان طولانی است.
افق هایی که در این طرح دیده شده کاملا با مسائل کاهش آلودگی هوا منطبق است و بحث حمل و نقل عمومی به صورت بسیار قوی و مناسب در این طرح دیده شده است. توجه به مدیریت عرضه و تقاضا یکی از ویژگی های این طرح به شمار می آید.
اما ویژگی دیگر این طرح تشدید اختلاف میان شهرداری و دولت تا مرز درگیری لفظی معاون شهردار و دبیر تبصره 13 در یک نشست تخصصی بوده است. در حالی که شهرداری و شورای شهر معتقدند با توجه به وضعیت ترافیکی و آلودگی شهر این طرح هر چه سریعتر باید به اجرا گذاشته شود مسئولان شورای عالی ترافیک می گویند برای بررسی و تصویب این طرح دست کم به 6 ماه زمان نیاز دارند. مطابق قانون تمامی طرح های جامع ترافیکی پیش از اجرا می بایست به تصویب شورای عالی ترافیک شهرها رسیده باشند. رییس این شورا معاون عمرانی وزیر کشور به شمار

می آید.
با این روند به نظر می رسد که طرح جامع ترافیک شهر تهران به بهانه دیگری برای رودرویی شهرداری و دولت منجر شود. بخش های از این درگیری تا به امروز برای شهروندان علنی شده است. با تحلیل این اتفاقات به سادگی می توان پیش بینی کرد که این طرح نیز به سرنوشت هزاران طرح مشابه از جمله طرح جامع کاهش آلودگی هوا منجر خواهد شد و بالطبع راهکار مبارزه با آلودگی هوا همچنان در بارش باران خلاصه خواهد شد.
بی توجهی دستگاههای اجرایی و حکومتی در دوران های مختلف و ضعف دستگاههای نظارتی در این زمینه، همچنین فقدان سازوکارهای بازدارنده و نبود برنامه های تشویقی برای مشارکت مردم از عوامل بروز بحران های زیست محیطی است. کشور ما در برخی ادوار به ویژه در دولت های هفتم و هشتم توجه به محیط زیست را به صورت جدی تری مطرح و به عنوان یکی از مباحث محوری توسعه مد نظر قرار داد. ولی عدم استمرار این نگاه و فشارهای دستگاههای توسعه ای و اقتصادی مجددا وضعیت نگران کننده ای را به وجود آورده است. بی گمان در این شرایط، حاکمیت و به طور مشخص دولت مسئولیت اصلی را برعهده دارد. همچنین نیازمند نظارت قوای مقننه و قضاییه است.

موضوع ضرورت توجه به محیط زیست در ایران به دهه 50 و نیز بحث آلودگی هوا در شهر تهران به حدود سال 1355 بازمی گردد که مرحوم دکتر تقی ابتکار با تاکید بر ضرورت تصویب قانون و برنامه مقابله با آلودگی هوا، برنامه مشخصی را در این زمینه به شهردار وقت تهران - که در آن زمان جمعیت و تعداد خودرو در تهران بسیار کمتر از امروز بود - ارایه داد. اما از آنجا که مدیران فاقد آینده نگری لازم بودند، با موضوع برخورد جدی صورت نگرفت.
پس از انقلاب اسلامی با انجام مطالعات مختلف، تصویب قوانین مربوطه و نیز قانون برنامه سوم توسعه، بالاخره در سال 1379 از ادغام سه مطالعه جامع در خصوص آلودگی هوا - که با همکاری موسسات بین المللی انجام شده بود- برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران تهیه و به تصویب دولت رسید. این برنامه شامل 7 محور خودروهای نو، خودروهای مستعمل، حمل و نقل همگانی، سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش و اطلاع رسانی بود. هفت شهر بزرگ کشور نیز به طور اختصاصی صاحب برنامه کاهش آلودگی هوا شدند.
براساس پیش بینی های انجام شده در این برنامه، چنانچه همه بندهای آن با همکاری

دستگاههای مسئول به اجرا گذاشته می شد طی یک دوره 10 الی 15 ساله کیفیت هوای شهر تهران به سطح استانداردهای سازمان بهداشت جهانی می رسید. به این منظور کمیته ای برای هماهنگی و رفع اشکال و پایش پیشرفت برنامه تحت عنوان کمیته اجرایی کاهش آلودگی هوا با مسئولیت معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شد که به طور مستمر هر دو هفته یک بار تشکیل جلسه می داد و کلیه دستگاههای مسئول، نماینده ای در آن داشتند. طی بیش از 100 جلسه کمیته اجرایی تا سال 1384 اقدامات مختلفی ذیل محورهای یاد شده انجام گرفت که به اختصار مورد اشاره قرار می گیرد.