بخشی از مقاله
چکیده
بشر امروزی برای کاهش آلودگی هایی که خود عامل تولید آن هاست و برخی آلودگی های طبیعی مانند ریزگردهای آتشفشان ها،از راهکارهای مختلفی بهره می گیرد،استفاده از گیاهان در کاهش آلودگی های هوا و صدا بسیار کارآمد و پرکاربرد است.این مساله در شهرهایی که دارای جمعیت زیادی هستند و از لحاظ آلودگی های هوا و صدا بیشترین درصد را دارند بیشتر به چشم می خورد،وجود پارکها،بوستانها و فضای سبز متعدد در سطح شهر می تواند بیانگر این مساله باشد که درختان تا حد زیادی بر کاهش این آلودگی ها تاثیر دارند.نحوه طراحی منظر و گونه درختان در کاهش آلودگی های هوا و صدا بسیار حائز اهمیت است.
هدف اصلی از این مقاله بررسی چگونگی تاثیر منظرسازی درختان برای کاهش آلودگی های هوا و صدا تا حد امکان در سطح شهرها می باشد.منظرسازی توسط درختان آسانترین، ارزانترین، پاکترین و زیباترین راهحل برای ایجاد یک شهر با هوای تمیز و پاک است.اما مهمترین مساله درباره این موضوع تاثیر درختان از چه راه هایی است که در این مقاله سعی بر آن می شود که تمامی موارد تاثیر گذار درختان در کاهش آلودگی هوا و صدا نامبرده شود.نمونه موردی مورد مطالعه شهرک اکباتان تهران بوده که موقعیت آن به نحوی است که در معرض آلودگی های هوا و صدا می باشد.
کلمات کلیدی :آلودگی هوا و صدا،درختان،فضای سبز،پارکها،شهرک اکباتان
1 مقدمه:
با وقوع انقلاب صنعتی و پدید آمدن وسائل نقلیه،کارخانجات صنعتی،توسعه فعالیت های ساختمانی بیشتر و امثالهم در خارج و داخل شهرها،آلودگی های زیست محیطی و مخربی بوجود آمدند که آلودگی هوا و صدا از مهمترین آن ها می باشد که در بعضی از شهرها به حدی افزایش پیدا می کند که فعالیت های روزمره انسان را مختل می سازد.از طرفی وجود فضای سبز در منظر تا حد بسیار زیادی در کاهش این آلودگی ها کمک می کند مختم به اینکه کارکردهای بسیار دیگری نیز دارد و این نشان دهنده این است که منظرسازی در کاهش این آلودگی ها موثر است.امروزه طراحان منظر و متخصصان محیط زیست بدنبال این هستند تا با هزینه کمتر بتوانند آلودگی های زیست محیطی را کاهش دهند و این در صورتی به بهترین نتیجه خود خواهد رسید که منظرسازی از همه لحاظ مورد بررسی قرار گیرد اعم از انتخاب گونه،طراحی کاشت و اختلاف ارتفاع که همگی در کاهش آلودکی های هوا و صدا تاثیر متقابلی دارند.بیشترین نقش در بین گیاهان مورد استفاده در منظر شهری برای کاهش آلودگی ها درختان هستند،این مساله باعث شده که طراحان منظر و فضای سبز به دنبال این بوده که بیشتر ازدرختانی استفاده کنند که در مقابل این آلودگی ها مقاوم باشند و کمتر مورد آسیب هایی که حاصل از اثرات آلودگی ها بوجود می آیند قرار گیرند.[1]
2 منظرسازی چیست؟
منظرسازی یا به عبارت بهتر »زمین آرایی« عبارت است از کاربرد گیاهان و همچنین تغییر فرم زمین در طراحی به گونه و شکلی که موجبات ارتقای جلوههای دیداری محیط است. از این دیدگاه برخی از مهم ترین معیارهای زمینآرایی در عرصههای شهری به این شرح است: - انسجام فضایی، فضاسازی، نظم و تنوع، تکرار، سازگاری، مردم مداری، حداقل دخالت و تجاوز به شرایط طبیعی، راحتی دسترسی و حرکت و اصول زیباشناسی - [2]
3 تاثیر درختان در مناظر شهری در بهبود شرایط زیست محیطی:
یک هکتار فضای سبز در سال 2500 تا 3000 کیلوگرم اکسیژن تولید می کند که این مقدار به طور متوسط اکسیژن مورد نیاز 10 نفر را طی یک سال تامین می نماید. برخی گیاهان مانند گردو، کاج، اکالیپتوس، افرا و زبان گنجشک موادی را در فضامنتشر می کنند که موجب عدم رشد و مرگ و میر برخی از باکتری ها، قارچ ها و تک سلولی ها می شود. گیاهان از طریق اکسیژنه کردن و رقیق کردن هوا، آلودگی های آن را کنترل می نمایند و همچنین ذرات گرد و غبار را کاهش می دهند و به این خاطر است که می توان آن را ریه های تنفسی شهر نامید، همچنین درختان نقش موثری در جذب سرب هوای آلوده شهرها دارند و می توانند مناطق مسکونی و کانونهای تمرکز انسانی را در برابر آن حفظ کنند.
در شهر پاریس از دو دهه اخیر به این طرف هر ساله 20 تا 30 هزار نفر از جمعیت آن برای فرار از آلودگی هوا از این شهر مهاجرت میکنند. اما شهر های پرجمعیتی همچون تهران،اصفهان و شیراز هر روزه به طور همافقی و همعمودی گسترش مییابند و بر جمعیت آنها، اتومبیلها و در نتیجه بر میزان آلودگی هوا و صوتی آن افزوده میگردد.درختان در جذب ذرات جامد معلق در هوا و نیز ذرات گازی نقش مفید داشته، چون یک فیلتر بیولوژیک عمل میکنند. برگها گرد و غبار و دیگر ذرات معلق را جذب و جابهجا و هوای تنفسی ما را پاک میکنند. درختان همچنین با اصلاح درجه حرارت هوا و ایجاد و یا تغییر جریان باد روی انتشارات آلایندهها تاثیر می گذارند. برخی از بررسی ها تخمین میزند که یک درخت میتواند به طور متوسط حدود 200 کیلوگرم گرد و غبار را در طی یک سال جذب کند.
گرد و غبار در هوای یک خیابان با درخت 3 تا 7 مرتبه کمتر از هوای یک خیابان بدون درخت است. یک تحقیق نشان داده، که مقدار ذرات معلق که توسطیک توده درختان جذب گردیده، از % 9 تا %13 بود و مقدار گرد و غباری که به سطح زمین رسید، در زیر توده درختان از %27 تا %42 کمتر از عرصه بدون درخت میشد. تحقیقات انجام گرفته در شهر شیکاگو نشان داد که مقدار عناصر معلق در هوا که توسط درختان این شهر جذب میشود به حدود 234 تن در سال بالغ می گردد. این ظرفیت نخست تابع سطح کل برگ پوشش درختان نسبت به مساحت عرصهای است که اشغال میکند، سپس به خصوصیات فیزیولوژیکی سطح برگها از جمله پوشیده بودن از کرک یا موم در نزد برخی از گونهها بستگی دارد. [3]
5 درختان،یکی از مهمترین عناصر منظرسازی در کاهش آلودگی ها می باشند:
بیشتر درختان و درختچهها برای تامین سایه و زیبایی در شهر کاشته میشوند، اما درختان و درختچهها فواید و ارزشهای دیگری نیز دارند، که باید در انتخاب آنها توسط کارشناسان به آنها توجه شود. این فواید و ارزشها میتوانند در سه گروه به شرح زیر دستهبندی شوند: زیستمحیطی، اجتماعی - فرهنگی و اقتصادی،اما مهمترین آن می تواند ارزش های زیست محیطی باشد که در صورت نبو درختلن در سطح شهرها بخصوص شهر های پرجمعیت زندگی انسا نها دچار مختل می شود،در این جا ابتدا به تاثیر درختان در کاهش آلودگی های هوا و صدا پرداخته می شود.
6 تاثیر در ختان در کاهش آلودگی صوتی:
فضای سبز به ویژه درختان درکاهش آلودگی صدا بسیار مؤثر است و می تواند در صورت برخورداری از گونه های مناسب و کاشت اصولی تا 12 دسی بل صدا را کاهش دهند این نقش درختان درشهرهای بزرگ و بزرگراهها دارای اهمیت زیادی است . طی تحقیقاتی مشخص نموده اند که گونه های مانند اقاقیا تأثیر بیشتری در کاهش صدا دارند همچنین طی تحقیقات مربوطه به این مسئله رسیدند که ترکیب گونه ای اقاقیا وچنار مؤثرتر از بقیه ترکیب ها در کاهش صدا است.کاهش ردیفهایی از برخی درختان می تواند جلو صداهای آزاردهنده و گوش خراش را تا حدی گرفته و خطر آن را پایین بیاورد، همچنین ترکیبی از درختچه ها و پوشش زمین وقتی که به صورت مجموعه ایی مناسب از گیاهان جاذب صدا در آیند موجب کاهش صدا می شوند. انبوهی از درختان، چرمی بودن برگها و خمش پذیری شاخه ها اجازه می دهد که صداهای ناهنجارجذب درختان شوند.پوشش گیاهی خیلی بهتر و ارزان تر از موانع انسان ساخت، مانند دیوار در کاهش صدا نقش دارند.
آلودگی صدا، نتیجه عبور و مرور اتومبیلها در خیابانها و بزرگراهها و یا از دیگر منابع میتواند توسط درختان کاهش یابد.چنانچه برای کاستن از آلودگی صدا فقط از درختان استفاده شود، لازم است دیوار سبزی به عرض از 10 تا 30 متر ایجاد گردد، تا تاثیر کافی داشته باشد. تخمین زده میشود که کاشت یک نوار درخت به عرض 30 متر و ارتفاع 15 متر آلودگی صدا را به مقدار 6 تا 8 دسیبل کاهش میدهد که معادل یک کاهش 30 تا 40 درصدی است. چنانچه کناره خاکی بزرگراهها به اندازه کافی بلند باشد و با کاشت درختان، درختچهها و چمن پوشیده شود، به یک مانع مناسب در برابر آلودگی صدا تبدیل میگردد.اگر ایجاد کناره خاکی بلند امکانپذیر نباشد، با یک ردیف درختکاری و یک دیوار سازه ای محکم که ارتفاع آن تا زیر تاج درختان برسد، همان مقدار کاهش آلودگی صدا نتیجه خواهد شد.
کاشت درختان پهن برگ بلند، به صورتی پرپشت و انبوه، چنانچه با درختان سوزنی برگ همراه شوند، هدف کاستن از آلودگی صدا را برای تمام سال تامین خواهد کرد.یک دیوار سبز از درختان سوزنی برگ با شاخههای از پایین در ضمن برای پنهان کردن عرصههای زشت منظر و همچنین حفاظت از محیط خصوصی منازل مفید خواهد بود، در حالت اخیر لازم است تا از گونههای با تاج باریک استفاده شود تا مزاحمت برای همسایگان نداشته باشند.[4]استفاده از درختان سوزنی برگ در بین و کناره ی ساختمان ها با تاج باریک برای کاهش آلودگی صوتی ساطع شده از منازل مسکونی و وسایل نقلیه که در شهرک رفت و آمد می کنند.
7 پیشنهادات برای کاهش آلودگی صدا از طریق منظرسازی درختان:
.1بهترین گونه های درختان: افرا، اقاقیا، چنار و سرو شیراز، کاج سیاه و کاج تهران
.2بهترین ترکیب گونه ها: افرا، اقاقیا و چنار یا ترکیب بیشتری از گونه های با برگ پهن تر و یا میزان صمغ بیشتر
.3فاصله فضای سبز به عنوان حایل بین فرستنده صدا و خانه های مسکونی، هر قدر عرض پیاده رو بعد از خط میانی سبز بیشتر باشد اثر کاهش صدا بیشتر است. - بیش از 15 متر -
.4 بهترین شکل زمین: زمین شیب دار بهترین راه برای کاهش آلودگی صوتی در جایی است که درختان در آن ناحیه خزان پذیر هستند زیرا در فصولی که درختان شاخ و برگ خود را از دست می دهند وتاثیر آن ها بر آلودگی ها به صفر خواهد رسید شیب بود زمین می تواند جلوی آلودگی زمین را تا حد زیادی می گیرد و هرچه این شیب بیشتر باشد درصد کاهش بیشتر است.
.5ارتفاع و تراکم درختان: ارتفاع بیشتر برای مقیاس کلان و درختچه های کوتاه برای مقیاس خرد مورد کاربرد است.
