بخشی از مقاله
قند خون و کنترل ان
در خون قندهای مختلف وجود دارند که همه آنها را تحت عنوان کربوهیدراتها مینامند. از این اینها قنداهای کربنی گلوکز را به علت تشکیل بخش اعظم این کربوهیدرات و اینکه همه این کربوهیدراتها در آخر به این قند تبدیل میشوند به عنوان قند خون تعریف میکنند.
مفاهیم کلی
در شرایط طبیعی غلظت گلوکز خون در محدوده باریکی ، معمولا بین 90 - 80 میلیگرم در دسی لیتر هر روز صبح قبل از صرف صبحانه در شخص ناشتا کنترل میشود. این غلظت در حدود ساعت اول بعد از صرف یک وعده غذا به 140 - 120 میلیگرم در دسی لیتر خون افزایش مییابد. اما سیستمهای فیدبکی برای کنترل گلوگز خون غلظت گلوکز را به سرعت (معمولا در ظرف 2 ساعت بعد از آخرین جذب کربوهیدراتها) به حد طبیعی باز میگردانند. بر عکس ، در حالت بیغذایی ، بوسیله گلوکونئوژنز در کبد گلوکز مورد نیاز برای حفظ غلظت گلوکز در حد ناشتا را تامین میکند. این مقادیر برای بیماران دیابتی قدری بالاتر است.
کنترل سطح قند خون
1. کبد به عنوان یک سیستم بافری مهم برای گلوکز خون عمل میکند به این معنی که هنگامی که گلوکز خون به دنبال صرف یک وعده غذا تا غلظت زیادی بالا میرود میزان ترشح انسولین نیز افزایش مییابد و در حدود 3/2 گلوکز جذب شده از روده بلافاصله به گلیکوژن تبدیل شده و در کبد ذخیره میشود. در طی ساعات بعد که غلظت گلوکز خون و نیز در این ترشح انسولین کاهش مییابد، کبد گلیکوژن را تجزیه و به گلوکز تبدیل میکند. این تنظیم در بیماران با اختلالات کبدی تقریبا غیر ممکن است.
2. علاوه بر انسولین ، گلوکاگون نیز در تنظیم مقدار قند خون دخیل است. این هورمون بر عکس انسولین کار میکند. بطوری که با کاهش گلوکز خون ترشح گلوکاگون افزایش مییابد و برعکس انسولین ، موجب تجزیه گلیکوژن و به سطح نرمال رساندن غلظت گلوکز میشود.
3. یک اثر مستقیم کاهش غلظت گلوکز خون تحریک غده هیپوتالاموس و سیستم عصبی سمپاتیک میباشد که موجب ترشح اپی نفرین از غدد فوق کلیوی میگردد. اپی نفرین بر روی کبد اثر کرده و موجب آزاد سازی گلوکز میشود.
4. دو هورمون رشد و کورتیزول نیز در این
تنظیم موثرند چرا که مقدار مصرف را بوسیله قسمت اعظم سلولهای بدن کاهش میدهند و بجای آن ، گلوکز را به چربی تبدیل میکنند.
اهمیت کنترل سطح قند خون
چرا حفظ یک غلظت ثابت گلوکز ، اهمیت دارد در حالی که بیشتر بافتها میتوانند در غیاب گلوکز از چربیها و پروتئینها استفاده کنند؟ پاسخ این است که گلوکز تنها ماده غذایی است که بوسیله مغز ، شبکیه ، اپیتلیوم زایای غدد جنسی استفاده میشود و بنابراین حفظ غلظت گلوکز خون ، ضروری میباشد. به خاطر همین قسمت اعظم گلوکزی که در مرحله بین غذاها از طریق گلوکونئوژنز (ساخت گلوکز از مواد دیگری مثل پروتئینها و چربیها) تشکیل میشود.
اهمیت بالا نرفتن سطح گلوکز خون
• گلوکز مقدار زیادی فشار اسمزی در مایع خارج سلولی اعمال میکند اگر مقدارش افزایش یابد فشار اسمزی خارج سلول هم افزایش مییابد و همین موجب بهم خوردن قدرت ترابری غشای سیتوپلاسمی گردیده و همین خود به نتایج ناخوشایندی چون ادم ، از دست دادن آب سلول و ... میگردد.
• گلوکز زیادی از طریق ادرار دفع میگردد و همراه این مایعات و الکترولیتهای بدن نیز تخلیه میشود.
• افزایش دراز مدت سطح گلوکز خون ، موجب آسیب بسیاری از بافتها و بویژه رگهای خونی آنها میگردد و همین ممکن است به نتایجی چون حمله قلبی ، سکته مغزی ، بیماریهای کلیوی گردد.
دیابت اولین بیماری حاصل سم خوردگی سطح نرمال غلظت گلوکز
دیابت قندی ، یک سندرم اختلال متابولیسم کربوهیدرات ، چربی و پروتئین است که توسط یا فقدان ترشح انسولین یا کاهش حساسیت بافتها به انسولین بوجود میآید. به دو نوع دیده می شود: وابسته به انسولین که بر اثر فقدان انسولین میباشد و غیر وابسته به انسولین ، بر اثر کاهش حساسیت بافتهای هدف به انسولین بوجود میآید. به این دومی ، مقاوم به انسولین هم میگویند.
این بیماری سوخت و ساز گلوکز را در همه انواع سلولها به غیر از سلولهای مغز را دگرگون میکند. از علایم دیابت به موارد مقابل میتوان اشاره کرد: تشنگی بیش از حد ، ادرار کردن زیاد ، خارش بدن ، خستگی ، گزگز دستها و پاها ، کاهش وزن و ایجاد زخمهایی در پاها که به راحتی التیام نمیپذیرند. اما در نوع دوم (مقاوم به انسولین) چاقی دیده میشود و بنابراین اینها نیاز به رژیم غذایی مناسبی دارند.
هیپوگلیسمی یا شوک انسولین
افراد دیابتی که جهت درمان و کنترل بیماری خود از قرصهای پایین آورنده قند استفاده میکنند در بعضی مواقع خونشان بطور غیر عادی کاهش مییابد. این حالت ممکن است در عدم مصرف قرص هم دیده شود. در این حالت مقدار قند خون به پایینتر از 60 میلیگرم نزول میکند. شایعترین علت ، بینظمی در ساعات غذا یا فراموش کردن یکی از نوبتهای غذایی است. چرا که باید بین برنامه غذایی ، انسولین موجود و ورزش تعادل باشد. ممکن است کاهش قند خون به دلیل کاهش وزن باشد چرا که با کاهش وزن ، مقاومت انسولینی هم کاهش و همین موجب کاهش قند خون میگردد.
از علایم کاهش قند خون میتوان به موارد زیر اشاره کرد: گرسنگی ، لرز ، عصبانیت ، تعریق ، سرگیجه ، ضعف ، تحریک پذیری و تپش قلب و در موارد حادتر فریاد کشیدن، چشم ، خواب آلودگی ، سردرگمی ، عدم تعادل در راه رفتن، تاری دید و سر درد. در این مواقع از غذاهای نشاستهای سریعالاثر مثل چند حبه قند ، دو یا سه قاشق مرباخوری شکر ، آب پرتقال (نصف لیوان) ، چند تکه میوه خشک شده ، محلول رقیق قندی و شربتها ، باید استفاده کرد.
نقش هموگلوبین در تعیین سطح خون
گلوکز 6- فسفات و سایر قندها به صورت برگشت پذیری با هموگلوبین واکنش نشان میدهند بنابراین میتوان گفت مقدار ساخت گلبول قرمز و نیز سطح قند خون باهم متناسب است. به خاطر همین ، افراد دیابتی در مقایسه با افراد سالم ، مقدار بالایی از هموگلوبین (از نوع A1c) را دارند. بنابراین اندازهگیری سطح هموگلوبین هر چند هفته یکبار میتواند در تعیین اینکه آیا سطح گلوکز بیماران دیابتی به حد کافی کنترل شده است یا نه؟ بسیار مفید باشد.
مقدار گلوکز و روابط با دیگر ترکیبات بدن
میزان انرژی مورد نیاز در طول 24 ساعت از 1600 کیلوکالری در حالت استراحت تا 6000 کیلوکالری بسته به شدت فعالیت تغییر میکند. و مقدار ذخایر سوختی یک فرد 70 کیلویی ، معادل 1600 کیلوکالری گلیکوژن ، 24000 کیلو کالری از پروتئین ، 35000 کیلو کالری تری اسیل گلیسرول میباشد. بنابراین ، مقدار مواد سوختی این فرد ، نیازهایش را برای 1 الی 3 ماه گرسنگی تامین میکند. اما ذخایر گلوسیدی بدن ، در عرض یک روز به مصرف میرسد.
و سریعا مقدارش افت پیدا کرده و نیاز به تامین مجدد دارد. اسیدهای چرب نمیتوانند به گلوکز تبدیل شوند البته قسمت گلیسرول ساختمان تری اسیل گلیسرولها ، میتواند به گلوکز تبدیل گردد، اما مقدار گلیسرول کم است یک منبع عمده دیگر برای گلوکز ، اسیدهای آمینه است که از تجزیه پروتئینها مشتق میگردد. در طول گرسنگی ، عضله ، بزرگترین منبع اسیدهای آمینه بشمار میرود.
هورمون مادهای است که از سلول ترشحی خارج ، و از طریق خون یا مایع بین سلولی به سلول هدف میرسد و فعالیت آنرا تغییر میدهد
انواع هورمونها
هورمونها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم میشوند :
• هورمونهای پپتیدی : که میتوانند پپتید ساده باشند یا گلیکوپپتید. یک هورمون پپتیدی ساده در بدن انسان مثل انسولین و هورمون گلیکوپپتیدی مثل FSH و LH
• هورمونهای استروئیدی : که از کلسترول منشا میگیرند مثل هورمونهای جنسی (استروژن ، تستسترون)
• هورمونهای آمینی : که فقط از یک اسیدآمینه یکروزین تشکیل یافتهاند که شامل هورمونهای تیروییدی و هورمونهایی میباشند که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح میشوند و عبارتند از دوپامین ، آدرنالین و نورآدرنالین
نحوه حمل و انتقال هورمون در خون
آن دسته از هورمونهایی که در آب محلولند در خون حل شده و آزادانه در خون میگردند. مثلا هورمون انسولین که آزادانه در خون حل شده و انتقال مییابد. ولی هورمونهایی که در آب محلول نیستند، مثل هورمونهای تیروئیدی و استروئیدی به یکی از پروتئینهای خون باند شده و به کمک آن حمل میگردد. در کبد ، پروتئینی ساخته میشود به نام SBG (پروتئین باند شونده به هورمونهای جنسی) که این پروتئین به هورمونهای جنسی چسبیده و آنها را حمل میکند.
این عمل باعث میشود که این هورمونها از طریق کلیه دفع نگردند. زیرا جنس این هورمونهای استروئیدی بوده و فسفولیپیدهای غشای سلولهای کلیه حل شده و به نفرون ریخته شده و به نفرون ریخته شده و از طریق ادرار دفع میگردند. ولی وقتی که یک پروتئین به این هورمونها باند شود، دیگر قادر به عبور از غشای سلولهای کلیه نبوده و دفع نمیگردند. همچنین در اثر باند شدن پروتئین به این هورمونها ، هورمون اثر دراز مدتی میتواند دربدن داشته باشد. البته چسبندگی هورمون به پروتئین کریر خود یک ترکیب ناپایدار است و در مواقع لازم هورمون از پروتئین کریر جدا میشود.
نحوه تاثیر هورمونها
لازمه تاثیر هورمون به سلول هدف وجود گیرنده یا رسپتور در سلول هدف است. این گیرندهها در سلول هدف میتوانند غشایی باشند یا داخل سلولی. هورمونهایی که میتوانند از غشا عبور کنند (هورمونهای تیروییدی و استروییدی) گیرندهشان در داخل سلول است ولی هورمونهای پپتیدی و هورمونهایی که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح میشوند، قادر به عبور از غشای سلول نیستند. در نتیجه گیرنده آنها در غشای سلول قرار دارد.
زمینههای قابل بحث در ترشح هورمون
ریتمهای تنظیمی بیولوژیک
ریتم Ultradian
مثل ریتم تنظیمی هورمون GnRH ، که تنظیم ترشح این هورمون در فواصل زمانی کوتاه (چند دقیقه تا چند ساعت) انجام میگیرد و در حقیقت نبضهای ترشحی وجود دارد. یعنی تنظیم به نحوی است که هورمون دقایقی ترشح میگردد و چند ساعت ترشح نمیشد و ... .
ریتم Circadian
یعنی تنظیم ترشح به صورت شبانهروزی است مثل هورمون رشد که نحوه تنظیم به این ترتیب است که 70% هورمون رشد موقع شب و هنگام استراحت و 30% آن موقع روز ترشح میگردد.
ریتم Infradian
مثل هورمونهای جنسی پرندگان که ریتم ترشحی به صورت سالانه است. در پرندگان با طولانی شدن طول روز مقدار هورمونهای جنسی بالا میرود و حیوان جفتیابی میکند و یا هورمون تیروکسین در انسان که میزان ترشحش در زمستان زیاد و در تابستان کم است.
عوامل موثر در تنظیم ترشح هورمون
سیستم کنترل فیدبکی (Feed back)
در این نوع تنظیم مخصوص کار هورمون بر روی ترشح هورمون اثر میگذارد. مثل هورمون انسولین و اثرش روی قند خون. انسولین قند خون را کم میکند. با کم شدن قند خون ترشح هورمون انسولین کاهش مییابد.
سیستم کنترلی فیدفوروارد (Feed for ward)
عاملی که روی ترشح هورمون اثر میکنند اثرش را به صورت یک طرفه دیکته میکند مثل هورمون تیروکسین و اثر سرما روی آن. با سرد شدن هوا میزان ترشح هورمون تیروکسین افزایش مییابد. ولی سرمای هوا و هورمون تیروکسین با هم حلقه فیزیکی تشکیل نمیدهند.
تنظیم گیرندههای هورمون
اهمیت تنظیم گیرندههای هورمون به همان اندازه تنظیم خود هورمون میباشد. مثلا نوعی بیماری دیابت وجود دارد به نام دیابت غیر وابسته به انسولین که در آن کمبود هورمون انسولین وجود ندارد بلکه کمبود گیرندههای انسولین مطرح است. جنس گیرندهها هم از پروتئین است و گیرندهها هم نیاز به تنظیم دارند. بطوری که اگر در بدن قسمتی وجود داشته باشد که نیاز به هورمون خاص بیشتری دراد آن قسمت گیرندههای هورمونش افزایش مییابد
ورزش
ورزش دستوری لازم الاجرا برای کنترل قند خون به خصوص در بیماران دیابتی می باشد. ۲۰ تا ۳۰ دقیقه تمرین در هر روز برای کنترل قند خون در حد نرمال لازم است. عدم تحرک برای چند روز و تغذیه ناصحیح کافی است تا مقاومت نسبت به انسولین را بدتر کند. برای اینکه هرگز ورزش را فراموش نکنید، تمریناتی را انتخاب کنید که از آن لذت می برید.
دارچین
دارچین می تواند حساسیت انسولین را به طور قابل ملاحظه ای بهبود بخشد. یعنی اینکه بدن نیاز کمتری به هورمون انسولین برای کنترل سطح قند خون خواهد داشت. پس سعی کنید روی چیزی که دوست می دارید ، دارچین بپاشید و صرف کنید.
داروی آلفا لیپوئیک اسیدalpha lipoic acid
اگر اخیرا مبتلا به قند خون بالا شده اید استفاده از این دارو لازم است. این مکمل یک ماده مغذی قند خون است که در اروپا تجویز می شود. پیشنهاد می گردد که این دارو به اندازه ۳۰۰ میلی گرم دوبار در روز مصرف شود.
حذف نوشیدنی های قندی بعد از ورزش
تحقیقات دانشگاه ماساچوست اخیرا کشف کرده است که ورزش سبب بهبود مقاومت نسبت به انسولین می شود . در این حالت ۵۰۰ کالری مصرف می شود . اما متاسفانه مصرف نوشیدنی های قندی بعد از تمرینات ، سبب جایگزین شدن کالری سوخته شده می گردد.
دستگاه اندازه گیری قند خون
این امر به شما کمک می کند که بفهمید تا چه اندازه بعضی از غذاها و نوشیدنی های خاص قند خون را تحت تاثیر قرار می دهد. برای آزمایش بهتر است ۲ ساعت بعد از صرف غذا تست را اجرا کنید. در این حالت قند خون نباید بیشتر از ۱۳۹ میلی گرم در لیتر و کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در لیتر نباشد.
تخم کدو و آفتابگردان
مقدار کمی از این خوراک تاثیری بر قند خون ندارد و در عوض غنی از ماده معدنی منیزیم است که می تواند مانع از مقاومت نسبت به انسولین شود.
تقسیم وعده های غذایی (هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار)
این امر مانع از افت قند خون می شود که خود این مسئله باعث زیاده روی در مصرف قند می شود.
کنترل داروها
مصرف داروی مدر تیازید که برای فشار خون بالا تجویز می شود را می توان با مشورت پزشک به داروی بازدارنده ACE جایگزین کنید. زیرا مطالعه ای نشان داده است که ارتباط موثری در کاهش سطح پتاسیم ناشی از مصرف داروهای مدر و افزایش قند خون وجود دارد
و اما
به طور متوسط هر نفر در ایران ۴۲لیتر نوشابه مصرف مى کند؛ یعنى ایرانیان سالانه بیش از ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون لیتر از مایعى استفاده مى کنند که مضرات متعدد آن به لحاظ علمى ثابت شده است