بخشی از مقاله
بررسی اثر میوه هندوانه ابوجهل [Citrullus colocynthis (L.) Schrad.] بر کاهش قند خون در بیماران دیابتی نوع دوم: کارآزمایی بالینی دو سو کور
چکیده
مقدمه: هندوانه ابوجهل توسط بسیاري از عطاريها به بیماران دیابتی جهت کاهش قند خون تجویز میشود ولی اطلاعات علمی بالینی معتبر در مورد اثر ضد دیابتی و سمیت این گیاه وجود ندارد.
هدف: هدف این طرح بررسی اثر ضددیابتی، عوارض جانبی و سمیت هندوانه ابوجهل روي بیماران دیابتی نوع دوم می باشد.
مواد و روشها: دو گروه 25 نفري بیماران دیابتی نوع دوم به شکل تصادفی به مدت 2 ماه تحت درمان با هندوانه ابوجهل و دارونما قرار گرفتند . گروه اول علاوه بر داروهاي خوراکی معمول خود، 3 عدد کپسول 100 میلیگرمی هندوانه ابوجهل سه بار در روز همراه با غذا و گروه دوم به طور مشابه کپسول دارونما دریافت کردند . بیماران هر دو گروه از نظر میزان مارکرهاي سرولوژیکی از قبیل میزان هموگلوبین گلیکوزیله خون و میزان قند، کلسترول، LDL، HDL، تريگلیسرید، SGOT ،SGPT، BUN، ALK و کراتینین خون در حالت ناشتا قبل و درپایان مطالعه آزمایش شدند.
نتایج: در گروه هندوانه ابوجهل میانگین میزان HbA1C خون به طور معنی داري از 10/4 درصد به 9/0 درصد کاهش یافت. در گروه دارونما میانگین میزان هموگلوبین گلیکوزیله خون قبل و بعد از درمان تغییر معنیداري نداشت . در گروه هندوانه ابوجهل میانگین میزان قند خون ناشتا قبل از درمان 189 میلیگرم در دسیلیتر بود که بعد از 2 ماه درمان این میزان به طور معنیداري به 174 کاهش یافت. در بیماران گروه دارونما میانگین میزان قند خون ناشتا قبل و بعد از درمان تغییر معنی داري نداشت. نتیجهگیري: تجویز مقدار 100 میلیگرم سه بار در روز هندوانه ابوجهل به بیماران دیابتی نوع دوم موجب کاهش میزان HbA1C و قندخون ناشتا در این بیماران شد. تجویز این میزان دوز به مدت 2 ماه به این بیماران بدون هیچگونه عوارض جانبی گوارشی، کبدي و کلیوي بود. جهت اطمینان بیشتر آزمایش این دوز هندوانه ابوجهل بر روي تعداد زیادتري بیمار در مدت طولاتیتر پیشنهاد میشود.
گلواژگان: هندوانه ابوجهل، دیابت، گیاهان دارویی کارآزمایی بالینی
مقدمه
میوه هندوانه ابوجهل1 که به حنظل معروف است داراي خواص مسهلی بسیار قوي است. تجویز دوز بالاي این گیاه دارویی موجب اسهال، دلپیچه دردناك و در دوز بالاتر موجب اسهال خونی در انسان میشود 2]،.[1 در حیوانات آزمایشگاهی دوز بیش از حد و کشنده آن موجب ایست قلبی و مرگ حیوان میشود 6]،5،4،.[3 پوسته میوه این گیاه حاوي ترکیب تلخی به نام کولوسینتین و کولوسینتتین و ترکیبات دیگري شامل فیتواسترولهاي گلیکوزیدي، گام، پکتین، آلبومینوییدها و غیره میباشد 9]،8،.[7 حدود 70 درصد از وزن خشک میوه گیاه را هسته تشکیل میدهد که خواص دارویی ندارد. هندوانه ابوجهل توسط بسیاري از عطاريها در اکثر شهرهاي ایران با دوزهاي متفاوت به بیماران دیابتی جهت کاهش قند خون تجویز میشود ولی اطلاعات علمی بالینی معتبر روي اثر ضددیابتی و دوز سمی این گیاه وجود ندارد. این در حالی است که تعداد محدودي مقاله منتشر شده است و اثر ضددیابتی این گیاه را روي حیوانات آزمایشگاهی گزارش نمودهاند 12]،11،.[10
مواد و روشها
تهیه شکل دارویی هندوانه ابوجهل و دارونما: گیاه هندوانه ابوجهل در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده گیاهان دارویی
جهاددانشگاهی کشت داده و میوه رسیده جمعآوري و خشک گردید. میوه خشک گیاه به صورت پودر درآورده و فرمولاسیون کپسول 100 میلیگرمی از آن انجام شد. کپسولها به صورت بستهبنديهاي 90 عددي تهیه گردید. کپسول دارونما در شکل و رنگ مشابه ولی بدون داروي گیاهی ساخته و در بستهبنديهاي 90 عددي تهیه شد.
روش اجراي طرح: این مطالعه به صورت کارآزمایی بالینی
تصادفی2 به شیوه دو سویه کور3 در مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه تهران و واحد دیابت بیمارستان شریعتی اجرا شد.
تعداد 50 بیمار دیابتی مراجعه کننده به درمانگاه دیابت بیمارستان شریعتی انتخاب و جهت کارآزمایی بالینی به صورت تصادفی در دو گروه 25 نفري دارونما و 25 نفري هندوانه ابوجهل تقسیم شدند. در این مطالعه تنها بیماران دیابتی نوع دوم بر اساس معیارهاي ADA با سن 40- 60 سال داراي قند خون ناشتا کمتر از200 میلیگرم در دسیلیتر و حداقل مدت زمان دو سال ابتلا به دیابت انتخاب شدند .[13] بیمارانی که مبتلا به عفونتهاي جانبی و بیماريهاي قلبی - عروقی و خانمهاي باردار و شیرده وارد طرح نگردیدند.
براي هر بیمار پرسشنامهاي شامل اطلاعات شخصی، داروهاي مصرفی، سایر بیماريها، سابقه خانوادگی بیماريها و ... تکمیل گردید. همچنین به منظور حفظ ملاحظات اخلاقی با توضیح تاثیر و عوارض احتمالی دارو، رضایتنامهاي تنظیم و به امضاي بیماران رسید. به بیماران گروه هندوانه ابوجهل بعد از ورود به مطالعه روزانه 3 عدد کپسول هندوانه ابوجهل 100 میلیگرمی و به گروه دارونما روزي 3 عدد کپسول دارونما تجویز شد. در طول مدت این مطالعه که دو ماه بود، بیماران از نظر عوارض جانبی احتمالی که عمدهترین آنها اسهال بود با پزشک در ارتباط بودند. کپسول و جعبه دارو و دارونما از نظر ظاهر مشابه بوده و با کد مخصوص مشخص و توسط منشی پزشک بدون آگاهی از نوع آنها و براساس جدولی که از پیش طراحی شده به بیماران معرفی شده داده و کد مخصوص در پرونده مریض درج میشد.
بیماران هر دو گروه از نظر میزان هموگلوبین گلیکوزیله و میزان قند، کلسترول، LDL، HDL، تريگلیسرید، SGOT،SGPT، BUN، ALK و Creatinine خون در حالت ناشتا قبل و در پایان مطالعه آزمایش شدند. کلیه آزمایشها با استفاده از کیت استاندارد در آزمایشگاه مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی تهران در بیمارستان شریعتی انجام شد.
آنالیز آماري دادهها
اطلاعات جمعآوري شده و اعداد خام وارد نرمافزار آماري کامپیوتري SPSS شد و سپس میانگین انحراف معیار به دست آمد. براي مقایسه میان متغیرها گروه تحت درمان در مقایسه با گروه کنترل با توجه به نوع توزیع متغیر از آزمونهاي پارامتریک و غیرپارامتریک مناسب استفاده شد. مقادیر قبل و بعد از درمان در هر یک از گروهها با استفاده از آزمونهاي زوج مقایسه شدند و p < 0/05 به عنوان سطح اختلاف معنیدار در نظر گرفته شد.
نتایج
در این مطالعه بیماران مصرفکننده دارو و دارونما از مصرف آن اعلام رضایت نموده و عنوان کردند که مصرف این دارو براي آنها مشکلات گوارشی نداشته است. تعداد 4 نفر از بیماران در گروه هندوانه ابوجهل مبتلا به اسهال خفیف شده که با ادامه درمان این مشکلات رفع شد. در گروه دارونما تعداد 4 بیمار مرد و 21 بیمار زن با میانگین سن 55 سال و در گروه هندوانه ابوجهل تعداد 7 بیمار مرد و 18 بیمار زن با میانگین سن 53 سال وجود داشت.
در این مطالعه میانگین نتایج آزمایشها روز اول و روز بعد از دو ماه تجویز داروي هندوانه ابوجهل و دارونما در هر گروه در جدول شماره 1 خلاصه شده است. هموگلوبین گلیکوزیله: در بیماران گروه هندوانه ابوجهل میزان HbA1C خون قبل از درمان 10/36 - 1/9 درصد بود که بعد از 2 ماه درمان این میزان به 9/0 - 2/4 کاهش یافت.
آنالیز آماري حاکی از آن بود که این کاهش معنیدار است.
در بیماران گروه دارونما میزان HbA1C خون قبل ازدرمان9/1 - 1/9 درصد بود که بعد از 2 ماه درمان این میزان به 9/1 - 1/6 افزایش یافت. آنالیز آماري حاکی از آن بود که این افزایش معنیدار نبوده است.
قند خون ناشتا: در بیماران گروه هندوانه ابوجهل میزان قند خون ناشتا قبل از درمان 189 - 57 میلیگرم در دسیلیتر بود که بعد از 2 ماه درمان این میزان به 174 - 64 کاهش یافت. آنالیز آماري حاکی از آن بود که این کاهش معنیدار است.
در بیماران گروه دارونما میزان قند خون ناشتا قبل از درمان 172 - 44 میلیگرم در دسیلیتر بود که بعد از 2 ماه درمان این
میزان به 177 - 62 افزایش یافت. آنالیز آماري حاکی از آن بود که این افزایش معنیدار نبوده است.
آزمایشهاي بیوشیمیایی: همچنین در هر دو گروه بیماران میزان کلسترول، LDL، HDL، تريگلیسرید، SGOT،SGPT،BUN، ALK و کراتینین خون در حالت ناشتا در پایان مطالعه در مقایسه با شروع مطالعه تغییرات معنیداري نداشتند.
بحث
این مطالعه اولین مطالعهاي است که در آن تاثیر هندوانه ابوجهل که در طب سنتی جهت کاهش قند خون تجویز میشود در درمان بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم که تحت درمان با داروي خوراکی ضددیابت هستند مورد بررسی قرار گرفت. اگر چه اطلاعات علمی بالینی معتبر روي اثر ضددیابتی این گیاه وجود ندارد ولی این گیاه توسط بسیاري از عطاريها به بیماران دیابتی تجویز میشود. تعداد محدودي مقاله اثر ضددیابتی این گیاه روي حیوانات آزمایشگاهی گزارش نمودهاند 12]،11،.[10 هندوانه ابوجهل اثر مسهلی شدید دارد و مصرف دوز بالاي آن در انسان موجب درد شدید گوارشی و اسهال خونی و تجویز دوز بالاي آن در حیوانات موجب مرگ آنان میشود 6]،5،4،.[3 لذا در این طرح علاوه بر بررسی اثر ضددیابتی، عوارض جانبی گوارشی و سمیت آن روي کبد و کلیه نیز بررسی شد. در این تحقیق تجویز هندوانه ابوجهل با دوز 100 میلیگرم سه بار در روز به بیماران دیابتی به طور معنیداري موجب کاهش میزان قند خون ناشتا و غلظت هموگلوبین
