بخشی از مقاله
گياهان زراعي تراريخته
ارائه آمار و ارقام تحليلي از توليد گياهان زراعي تراريخته در جهان
گياهان زراعي تراريخته (ترانسژنيك) از جمله محصولات بيوتكنولوژي نوين هستند كه پيش‌بيني مي‌شود انقلاب عظيمي در كشاورزي به‌وجود آورند. بنابراين كشورهاي مختلفي در جهان نسبت به توسعة كشت اين گياهان اقدام نموده‌‌اند. هدف از اين مقاله بررسي وضعيت كشت جهاني گياهان زراعي تراريخته از سال شروع به توسعة آنها (۱۹۹۶) تا آخرين آمار معتبر منتشر شده (۲۰۰۳) از زواياي مختلف است. اميد است كه اين مطلب مورد توجه مسئولان مختلفي واقع شود كه در رابطه با توسعه و يا عدم توسعة اين گونه گياهان تصميم‌گيري مي‌نمايند:
مقدمه
گياهان زراعي تراريخته، گياهاني شبيه به همتاي طبيعي خود هستند، با اين تفاوت كه با استفاده از دستكاري ژنتيكي، در يك يا چند صفت ويژه نسبت به نوع طبيعي خود برتري دارند. كشت اين گياهان منافعي را براي توليدكنندگان (كشاورزان) و مصرف‌كنندگان در بردارد؛ به‌عنوان مثال، علاوه بر اينكه محصول بيشتري عايد توليدكننده مي شود، مواد شيميايي كمتري (آفت كش يا علف كش) نيز مصرف مي شوند. مصرف كننده نيز مواد غذايي ايمن تري را در نتيجة كاهش استفاده از مواد شيميايي در توليد محصولات كشاورزي، مصرف خواهد كرد. تاكنون محصولات تراريخته در گياهان مختلفي در جهان توليد شده‌اند كه از آن‌جمله مي توان موارد زير را نام برد:
سويا، برنج، ذرت، جو، پنبه، سيب‌زميني، كلزا، سيب‌زميني شيرين، گوجه‌فرنگي، كدو، چغندرقند، پاپايا، سيب، انبه، موز، آناناس و نارگيل.
نقش گياهان زراعي تراريخته در رفع نياز غذايي بشر
گزارش برنامة جهاني غذا در سال 2003 نشان داد كه به تعداد افرادي كه در جهان دچار سوء تغذيه هستند، 25ميليون نفر افزوده شده و از 815ميليون نفر به 840ميليون نفر رسيده است. در چنين شرايطي، نياز به توليد مواد غذايي بيشتر، بيش از پيش احساس مي‌شود و بيوتكنولوژي و به‌خصوص كشت گياهان زراعي تراريخته مي‌تواند از طرق زير در تأمين غذاي ميليون‌ها نفر انسان مؤثر باشد:
- افزايش محصول گياهان زراعي و در نتيجه توليد غذاي بيشتر در جهان؛
- حفظ تنوع زيستي به‌عنوان يك فاكتور مهم در توليد محصول بيشتر؛
- افزايش پايداري محصول در برابر تنش‌هاي زنده و غيرزنده؛
- ايجاد منافع اقتصادي و اجتماعي براي جوامع مختلف و در نتيجه، كاهش فقر در كشورهاي در حال توسعه.
سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته در جهان در سال 2003
در سال 2003، 7,67ميليون هكتار (167ميليون ايكر) از اراضي كشاورزي جهان به زير كشت گياهان زراعي تراريخته رفت كه 3درصد نسبت به سال 2002 بيشتر شد و به حدود 15درصد از كل اراضي زير كشت دنيا رسيد. اين آمار و ارقام، 3ميليون هكتار سوياي تراريخته‌اي را نيز شامل مي‌شود كه براي اولين بار در سال 2003 در كشور برزيل مجوز كشت دريافت كرد. نمودار 1 سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته را از سال 1996 تا 2003 نشان مي‌دهد.
نمودار 1. سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته را از سال 1996 تا 2003 (ميليون هكتار)
آمارها نشان مي‌دهد كه از سال 1996 كه گياهان تراريخته براي اولين‌بار در مقياس وسيع كشت شدند تا سال 2003، سطح زير كشت اين گياهان در جهان مرتباً در حال افزايش بوده است؛ به‌طوري‌كه سطح زير كشت در سال 2003 تا 40 برابر نسبت به سال 1996، افزايش داشته است و از 7,1ميليون هكتار در سال 1996، به 7,67ميليون هكتار در سال 2003 رسيده است. همچنين، تعداد كشورهاي كشت‌كنندة اين گياهان در سال 2003 نسبت به سال 1996، به بيش از دو برابر رسيده است.
وضعيت توزيع گياهان زراعي تراريخته در كشورهاي صنعتي و در حال توسعه
سهم كشورهاي در حال توسعه از كشت گياهان زراعي تراريخته در سال 2003 نسبت به سال 2003 رسيده است (جدول1). يعني يعني در سال 2003، تقريباً يك‌سوم (4,20ميليون هكتار) از كل سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته در جهان (7,67ميليون هكتار) مربوط به كشورهاي در حال توسعه شده است (نمودار 2).
افزايش سهم كشورهاي در حال توسعه در اين رابطه، تا حدي به كشت سوياي تراريخته براي اولين بار در برزيل و همچنين افزايش سطح زير كشت اين گونه گياهان در چين، آرژانتين، آفريقاي جنوبي و هند مربوط است.
نمودار 2. كل سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته در كشورهاي صنعتي و در حال توسعه (ميليون هكتار)
ميزان افزايش سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته در سال‌هاي 2002 تا 2003 در كشورهاي در حال توسعه (4,4 ميليون هكتار) و صنعتي (6,4 ميليون هكتار) تقريباً با هم برابر بود (جدول1)؛ اما درصد رشد در كشورهاي در حال توسعه (28درصد) بيش از دو برابر كشورهاي صنعتي (11درصد) بود.
توزيع گياهان زراعي تراريخته بر اساس كشور
در سال 2003، شش كشور عمدة توليدكنندة محصولات تراريخته (آمريكا، آرژانتين، كانادا، برزيل، چين و آفريقاي جنوبي)، 99درصد از سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته را به خود اختصاص داده‌اند. جدول 2 سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته را در كشورهاي مختلف در سال‌هاي 1996 تا 2003 نشان مي‌دهد.
ملاحظه مي‌شود كه از اين شش كشور پيشرو در زمينه كشت گياهان زراعي تراريخته، چهار كشور در حال توسعه و دو كشور جزء كشورهاي صنعتي هستند (نمودار 3). در اين كشورها، آمريكا با 8,42ميليون هكتار (63درصد) سطح زير كشت، مقام اول را دارد و پس از آن، به‌ترتيب آرژانتين با 9,13ميليون هكتار (21درصد)، كانادا با 4,4ميليون هكتار (6درصد)، برزيل با 3ميليون هكتار (4درصد)، چين با 8,2ميليون هكتار (4درصد) و آفريقاي جنوبي با 4,0 ميليون هكتار (1درصد) در رده‌هاي دوم تا ششم قرار دارند.از اين شش كشور، چين و آفريقاي جنوبي با نرخ رشد 33درصد، بالاترين نرخ رشد سالانه را به‌خود اختصاص داده‌اند. چين در سال 2003، سطح زير كشت پنبة Bt خود را تا 8,2ميليون هكتار افزايش داد كه اين مقدار برابر 58درصد از سطح زير كشت پنبه اين كشور در سال 2003 (8,4ميليون هكتار) است. آفريقاي جنوبي نيز در سال 2003، سطح زير كشت گياهان زراعي تراريختة خود را كه شامل ذرت، سويا و پنبة تراريخته بود، افزايش داد و به 4,0ميليون هكتار رساند كه در مورد ذرت سفيد، ميزان رشد سالانه بيشتر از بقيه محصولات بود؛ به‌طوري‌كه سطح زير كشت اين گياه در اين كشور از 6هزار هكتار در سال 2003 به 84هزار هكتار در سال 2003 افزايش يافت.
سطح زير كشت گياهان تراريخته در كانادا نيز با يك ميليون هكتار افزايش (26 درصد) در سال 2003 نسبت به سال قبل به 4,4ميليون هكتار رسيد. اين يك ميليون هكتار افزايش، مربوط به كشت سه گياهان تراريخته در سال 2003، حدود 3درصد رشد داشته است كه در مورد ذرت Bt، افزايش ميزان سطح زير كشت بيشتر از ساير محصولات بوده است.
نمودار3. كل سطح زير كشت گياهان زراعي تراريخته در سال‌هاي 1996 تا 2003 در شش كشور پيشرو (ميليون هكتار)
در آمريكا، رشد محصولات تراريخته در سال 2003، 10درصد بود (8,3ميليون هكتار) كه اين ميزان
رشد به‌ترتيب مربوط به ذرت مقاوم به حشره و علف‌كش و سوياي مقاوم به علف‌كش بوده است.
علاوه بر اين كشورها، كشورهاي ديگري نيز به جمع كشورهاي توليدكنندة محصولات تراريخته پيوستند. به‌عنوان مثال، دو كشور برزيل و فيليپين، كشت گياهان زراعي تراريخته را براي اولين بار در سال 2003 تصويب كردند. برزيل به‌طور قانوني كشت سوياي مقاوم به علف‌كش را در اواخر سپتامبر 2003 و كمي قبل از شروع فصل كشت، تصويب كرد و اين زماني بود كه 50درصد زمين‌ها به زير كشت سويا رفته بود. با اين وجود، 3 ميليون هكتار از اراضي كشاورزي اين كشور به زير كشت
سوياي تراريخته رفت. در فيليپين، در سال 2003 و براي اولين بار 20هزار هكتار به زير كشت ذرت Bt رفت و به اين ترتيب برزيل و فيليپين به جمع 16 كشور عمدة توليدكنندة گياهان تراريخته پيوستند تا شمار اين گونه كشورها در سال 2003 به 18 كشور افزايش يابد. علاوه بر اين كشورها، كشورهاي ديگري نظير هند، اسپانيا، اروگوئه و روماني نيز افزايش توليد محصولات تراريخته را در سال 2003 گزارش كردند. هند سطح زير كشت پنبة Bt خود را در سال 2003 تا 100درصد افزايش داد. اس
پانيا سطح زير كشت ذرت Bt را تا يك سوم افزايش داد كه اين مقدار، 6درصد از كل سطح زير كشت ذرت را در اين كشور در سال 2003 تشكيل مي‌دهد. در برخي از كشورها نيز مانند كلمبيا و هندوراس كه در سال 2002 به جمع كشورهاي توليدكنندة محصولات تراريخته پيوستند، رشد كمتري ديده مي‌شود.
