مقاله جایگاه گیاهان تراریخته در امنیت غذایی

بخشی از مقاله

چکیده

یکی از ابعاد امنیت انسانی، امنیت غذایی است و عدم وجود امنیت غذایی به معنای فقدان امنیت برای جوامع بشری است. و از آن جایی که جمعیت جهانی به سرعت رو به افزایش است و این موضوع اهمیت نیاز به مواد غذایی را همپای رشد جمعیت جهانی کرده است. لذا برای رسیدن به این مهم اصلاح روش های سنتی زراعی و گسترش تولیدات کشاورزی به طور عام و محصولات تراریحته به طور خاص منجر به افزایش بهره وری می شود. از زمان پیدایش این گیاهان همواره مزایا و معایبی را به همراه خود داشته اند. هدف از این مقاله که به روش مروری تهیه شده ، بررسی تاریخچه کشت این محصولات در ایران و جهان، بررسی سودمندی و غیر سودمندی و جایگاه این محصولات در مقوله ی امنیت غذایی بود. نتایج این تحقیق بیان داشتند که بیوتکنولوژی با تولید گیاهان تراریخته مقاوم به آقات و تنش های محیطی، نقش مثبتی در بهبود امنیت غذایی ایجاد میکند اما نباید از خطرات احتمالی آن غافل ماند و همچنین منتقدان استفاده از محصولات تراریخته را تهدیدی احتمالی بر سلامت انسان و امنیت غذایی و ایمنی زیستی می دانند.

کلمات کلیدی: گیاه تراریخته، امنیت غذایی، بیوتکنولوژی، ایمنی زیستی

.1مقدمه

یکی از ابعاد امنیت انسانی، امنیت غذایی است و عدم وجود امنیت غذایی به معنای فقدان امنیت برای جوامع بشری است. هم چنین ازطرفی می توان اقرار به وجود امنیت غذایی کرد که غذا برای همگان موجود باشد. از آنجایی که امنیت غذایی به معنای علمی، روشی حساب شده برای رفع مشکلات غذا و تغذیه و چارچوب تعریف شده ای برای برنامه ریزی و مدیریت توسعه است - - 1، پس پایداری و و ثبات امنیت غذایی لازمه ی هر جامعه ای است. جمعیت جهانی به سرعت رو به افزایش است که این موضوع روند افزایش نیاز به مواد غذایی را همپای جمعیت جهانی کرده است که با توجه به پیشرفت های چند دهه اخیر مصرف سالانه مواد غذایی در حدود20 افزایش پیدا کرد، و با توجه به پیش بینی ها تا 52 سال آینده باید مقدار تولید محصولات غذایی در کشورهای درحال توسعه 70 بیشتر از تولید فعلی آنها باشد - 13 -

لذا برای رسیدن به این مهم اصلاح روش های سنتی زراعی و گسترش تولیدات محصولات تراریحته منجر به افزایش بهره وری می شود. مهندسی ژنتیک با اصلاح روش های مرسوم و سنتی سبب تولید فناوری محصولات تراریخته شد که در آن DNA خارجی قادر است از منابع بیرون، به درون گیاه انتقال یابد - . - 5 هدف از قرار دادن یک ترکیب از ژن ها در یک گیاه این است که ممکن است استفاده از آن مفید باشد، این فرآیند مزایایی مانند بهبود عمر مفید، عملکرد بالاتر، بهبود کیفیت، مقاومت به آفات، متحمل به گرما، مقاوم به سرما و خشکی، مقاوم به انواع تنش های زنده و غیر زنده فراهم می کند . - 15 - دراین مقاله ضمن بررسی تاریخچه کشت این محصولات درایران و جهان، سودمندی و غیر سودمندی محصولات تراریخته همچنین جایگاه این محصولات در مقوله ی امنیت غذایی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

.2تاریخچه تولید محصولات تراریخته

در سال 1994، اولین محصول تجاری تراریخته به زیر کشت رفت. در سال 1996 نخستین سالی بود که سطح وسیعی از اراضی زراعی جهان به کشت محصولات تراریخته درآمد. سویا، ذرت، پنبه و کلزا محصولاتی هستند که بیشترین سطح کشت محصولات تراریخته را به خود اختصاص داده اند. کشورهای آمریکا، سپس آرژانتین، برزیل، کانادا، هند، چین، پاراگوئه، آفریقای جنوبی، اروگوئه، فیلیپین، استرالیا، اسپانیا، مکزیک، کلمبیا، فرانسه، هندوراس، جمهوری چک، پرتغال، آلمان، اسلواکی، رومانی، لهستان، بیشترین سطح زیر کشت این محصولات رادارند . - 5 - کشورهای توسعه یافته اولین پذیرندگان این محصول بودند طوری که در سال 1998سطح زیر کشت این گیاهان به 20 میلیون هکتار رسید اما پذیرش کشت این محصول در کشورهای در حال توسعه در سال 2003 صورت گرفت. در سال 2009 سطح زیر کشت گیاهان تراریخته سویا، ذرت، و پنبه به ترتیب به 69، 41 و 16 میلیون هکتار رسید . - 11 - سطح زیر کشت این گیاهان در سال های اخیر با روندی تصاعدی افزایش یافته و از سال 1996 تا 2001حدود 30 برابر شده است . - 8 - اما کشت گیاهان تراریخته در ایران به طور رسمی در سال 2004 با کشت برنج تراریخته در ایران رهاسازی شد که در سال 2005 سطح زیر کشت آن معادل 4000 هکتار بود . - 8 - تنها گیاه تراریخته ای که در ایران کشت شد برنج است، اما برخلاف محدودیت در کشت محصولات تراریخته در ایران واردات این محصول کاملا آزادانه صورت می گیر .0129

.3 مزایا و مخاطرات محیطی گیاهان تراریخته

گیاهان تراریخته فناوری است که اثرات مطلوب و نامطلوبی را از خود به جای می گذارند از مزایای گیاهان تراریخته می توان به ایجاد مقاومت در برابر آفات، بیماری ها، سرما، شوری، افزایش ارزش تغذیه ای و کاربرد دارویی اشاره کرد از طرفی سبب افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی و از طرف دیگر باعث کاهش زمان و هزینه تولید و روش مفیدی برای رسیدن به کشاورزی پایدار اس . - 4 - همچنین سبب افزایش اثربخشی فسفر خاک و تثبیت نیتروژن، افزایش فعالیت های فتوسنتزی، تولید قند و نشاسته تولیدی ناشی از فرایند فتوسنتز می شود . - 10 -

از دیگر اثرات مطلوب ناشی از کشت این گیاهان می توان به موارد زیر اشاره کرد：

B1 مقاومت به آفات و بیماری ها：آفات و بیماری ها 37 درصد از محصولات کشاورزی را در سطح جهان نابود می کنند که در این بین آفات بیشترین سطح را در از بین بردن محصولات دارد. گیاهان تراریخته با دارا بودن ژن مقاومت نسبت به بیماری ها و ویروس ها و قارچ ها سبب مقابله با آفات و بیماری ها می شود.

B2 برتری های تغذیه ای: برنج های تراریخته بتاکاروتن و آهن بیشتری نسبت به برنج های غیر تراریخته دارند.

B3 کنترل علف های هرز: مهمترین مزیت و ویژگی که گیاهان تراریخته دارا هستند مقاومت به علف کش ها هستند که زارع می تواند راحت تر از سیستم بدون شخم استفاده کند در نتیجه از نظر زیست محیطی روی مزارع اثر مثبت بگذارد و فرسایش ناشی از شخم را در مزرعه کاهش دهد . - 18 -

اما هر فناوری بی ضرر و زیان نیست و گیاهان تراریخته از این قضیه مستثنی نیستند، بیشتر موجودات تراریخته حداقل مخاطرات ژنتیکی را خواهند داشت این خطرات شامل：

B1 به خطر انداختن خزانه ی ژنتیکی گیاهان مختلف.

B2 کشاورزان با توجه به اینکه گیاهان تراریخته گیاهان مقاوم به علف کشها هستند رو به استفاده ی بی رویه از علف کش های مختلف می آورند که باعث به خطر افتادن امنیت محیط زیست و سلامت انسان ها می شود.

B3 گیاهان تراریخته مقاوم باعث کاهش تنوع زیستی می شوند که باعث بهبود کیفیت خاک و آب و نیاز به استفاده از کودهای شیمیایی را به حداقل می رساند . - 8 -

.4جایگاه گیاهان تراریخته در امنیت غذایی کشور

تولید غذا در جهان با چالش های تغییر اقلیم و افزایش جمعیت و رقابت بر استفاده از زمین های کشاورزی مرغوب روبه رو است در حالی که غذایی سالم است که کمترین مخاطرات زیست محیطی و کمترین بهره وری از منابع غیر قابل تجدید را به همراه داشته باشد . - 3 - از اهداف مهم مهندسی ژنتیک تولید گیاهان تراریخته مقاوم به تنش های زیستی و غیرزیستی است زیرا یکی از دغدغه های افراد برای تولید محصولات کشاورزی وجود تنش های زیستی است که از عوامل مهم کاهش عملکرد محصولات کشاورزی هستند و یکی از راه حل های غلبه بر این دغدغه کاربرد و استفاده از مهندسی ژنتیک است . - 7 -

در جهت حفظ امنیت غذایی و حرکت به سمت توسعه پایدار بیوتکنولوژی کشاورزی یک محور اساسی است. گزارش ها حاکی از آن است که سالانه 80 میلیون نفر به جمعیت جهان افزوده می شود و فائو اعلام کرده است که برای جلوگیری از گرسنگی همه گیر در جهان تولید محصولات کشاورزی در طی دو دهه آینده باید 60 درصد افزایش یابد . بنابراین تولید و کاشت گیاهان تراریخته روشی امید بخش برای مدیریت بهینه ی بیماری ها - قارچ ها، ویروس ها، باکتریایی، نماتدی - ، خشکسالی و تنش های محیطی و آفات و علف های هرز می باشدکه می تواند افزایش تولید محصولات کشاورزی در طی سال های آینده را سبب شود . - 3 -