بخشی از مقاله
چکیده:
رنسانس - به فرانسوی - یا دوره ی نوزایی یا عصر نوزایی یا دوره ی نو زایش، جنبشفرهنگیِ مهمی بود که آغازگر دورانی از انقلاب علمی و اصلاحات مذهبی و پیشرفت هنری در اروپا شد. عصر نو زایش، دوران گذار بین سدههای میانه - قرون وسطی - و دوران جدید است. نخستین بار، واژه ی رنسانس را فرانسویها در قرن 16 میلادی بهکار بردند. آغاز دوره ی نو زایش را در سده ی 14 میلادی در شمال ایتالیا میدانند. این جنبش در سده ی 15 میلادی، شمال اروپا را نیز فراگرفت.
رنسانس، یک تحول 300ساله است که از فلورانس در ایتالیا آغاز شد و به عصر روشنگری در اروپا انجامید.رنسانس در سالهای 1300 میلادی از ایتالیا آغاز شد و در طول سه قرن در سراسر اروپا انتشار یافت. بهندرت در دورهای چنین کوتاه ازنظر تاریخی، رخدادهای گوناگونی به وقوع میپیوندد؛ حال آنکه این قرنها سرشار از تغییرات اساسی و فعالیتهای بزرگ است. جهان امروزی نتیجه ی همین فعالیتهاست، زیرا رنسانس پایههای اقتصادی، سیاسی، هنری و علمی تمدنهایکنونیِ غرب را بنا نهاد.
دانش و هنر پیشرفتهای عظیمی در ایتالیای سده ی 15 و 16 میلادی بهوجود آوردند. این احیای فرهنگی بهرُنِسانس«» - یعنی »نو زایش عقاید یونان باستان - « مشهور شدهاست. دانشمندان، سرایندگان و فیلسوفانی ظهور کردند که با الهام گرفتن از میراث اصیل روم و یونان، با دیدگانی تازهتر به جهان مینگریستند. نقاشها به مطالعه ی کالبد انسان پرداختند و اعضای بدن انسان را به شیوه ی واقعگرایانهای نقاشی میکردند. فرمانروایان،ساختِ ساختمانها و کارهای بزرگ هنری را سفارش دادند. این عقاید تازه بهسرعت در سراسر اروپا گسترش یافت.
مقدمه:
این تحقیق به سبب اهمیت موضوع تحول اندیشه ها و همچنین بررسی نقش اسلام در بروز دوره رنسانس واستفاده از تجربیات در قرن حاضر انجام گرفته است.
زمینه های پیدایش رنسانس>
چرا اندیشه های قرون وسطی پس از گذشت 1000 سال اینگونه دستخوش تغییرات گردید؟ در تاریخ مغرب زمین، پس از دوران قرون وسطی، دوره ای است که رنسانس نامیده می شود. در این دوران که تفاوت بارزی با دوران قرون وسطی دارد، شیوه زندگی بسیار عوض شد و اساساً غرب، زندگی دوباره ای آغاز کرد. در زمینه های ایجاد رنسانس، دلایلی را برشمرده اند که در اینجا ذکر می کنیم.
• فاصله طبقاتی ناشی از نظام فئودالی
در نظام فئودالی در طول 1400 یا 1500 سال گذشته، فاصله عمیق طبقاتی به وجود آمده بود. هنگامی که فاصله طبقاتی به شدت زیاد شود، امکان بقا برای نظام فئودالی وجود نخواهد داشت. در واقع، به وجود آمدن رنسانس، از فاصله طبقاتی نشأت میگیرد.
• تلفیق نهاد دین و دولت
در دوران قرون وسطی، پادشاهان از کلیسا کسب مشروعیت می کردند و در واقع وابسته به کلیسا بودند. به تدریج کلیسا از این قدرت، سوء استفاده کرد و در زیاد شدن ثروت، با نهادهای سیاسی به رقابت پرداخت. کم کم کلیسا به زمیندار بسیار بزرگ تبدیل شد. این امر، نارضایتی توده ها را نسبت به مذهب به وجود آورده بود.
· در دوران قرون وسطی، اندیشه هایی رواج داشت که مورد قبول کلیسا بود و در واقع، اندیشه هایی که با کلیسا ناسازگار بودند، محوریت نداشتند. در اواخر دوران قرون وسطی، عده ای از دانشمندان غرب به بازخوانی میراث علمی و فلسفی یونان و روم باستان پرداختند و آثار سقراط و افلاطون و ارسطو را ترجمه کردند. همین حرکت به تدریج، باعث شد که کلیسا با نخبگان جامعه درگیر شود و بسیاری از دانشمندان را از بین ببرند. بنابراین، نقطه شروع رنسانس، توجه نخبگان جامعه به میراث علمی پیش از مسیحیت بود که با مبانی کلیسا ناسازگار بود. نقطه اوج رنسانس، قرن چهاردهم تا شانزدهم میلادی بود که در این زمان، چالشهای گستردهای بین متفکران و کلیسا وجود داشت.
· فتح قسطنطنیه به دست ترکان عثمانی که سبب مهاجرت برخی از دانشمندان روم شرقی به روم غربی شد و عالمان غرب را با زبان یونانی و معارف پیشرفته و تفکر شرق آشنا کرد.{5}
· بدیهی است برخورد روشنفکران با دین و آموزههای دینی، برداشتها و قرائتهای نوین از دین و دینداری، بیبهره بودن کلیسا از دست مایههای معرفتشناختی و اصول و موازین عملی، همچنین دنیاطلبی ارباب کلیسا در قرون وسطا را میتوان از عوامل زمینهساز رنسانس برشمرد. در واقع اوضاع فرهنگی - سیاسی دورهی رنسانس میتوانست منبعث و متأثر از عوامل گوناگونی باشد که به پنج نمونه آن ذیلاً اشاره میکنیم: -1 مناقشهی دیرین در باب تعارض علم و دین؛ -2 عملکرد ناروای کلیسا به نام مذهب؛ -3 بیمایگی آیین کلیسا از جنبههای علمی و عملی؛ -4 شکاکیت فلسفی در ترویج فلسفهی نوین؛ -5 ظهور و بروز اندیشههای روشنفکرانه مآبانه و ستیزهجویانه دگراندیشان. چنین عواملی، با توجه به شرایط مساعد، زمینه را برای ظهور رنسانس فراهم
ساخت.
-1 مناقشه دیرین کلامی در ارتباط با تعارض علم و دین در سدههای نفوذ و قدرتمندی کلیسا در غرب، کلیسا در دو بعد علمی و عملی برخلاف جهت فطرت الهی انسان گام بر میداشت. ارباب کلیسا به کتاب مقدس مسیحیت قداست میبخشیدند در صورتی که تعالیم آن ساخته و پرداخته انسانها بود، راهی به سوی وحی نداشت و علاوه بر آن، با علوم حسی نوظهوری که هر روز در حال گسترش و توسعه بود در تعارض جدی قرار میگرفت. در نتیجه کلیسا نه تنها از پشتوانهی خطاناپذیری چون وحی بیبهره بود بلکه قادر نبود پشتوانه علوم حسی را نیز به دست آورد.
در این شرایط حساس که تعارض میان علم و دین آشکار گشت، هیچ موضع فعالی از ارباب کلیسا مشاهده نمیشد، بلکه مواضع آنها صرفاً به تدافع و انفعال، و تهدید دانشمندان خلاصه میگردید. عدهای را به زندان و جرایم نقدی و تعدادی را به اعدام محکوم میکردند و یا پس از تکفیر در آتش میسوزانیدند، و یا گرفتار بدترین شکنجهها میساختند و یا تبعید میکردند. روشن است که راهحل گالیله به جدایی علم و دین منجر شد. یعنی روش گالیله آغاز یک تفکر جدید و انعقاد نطفهی جدایی علم از دین گشت، هر چند گالیله واقعاً غرضی نداشت و هرگز نمیخواست با روشی که در پیش گرفته بود مسیحیت را متزلزل سازد.
نتیجه بسیار مخرب دیگری که از نظریات گالیله و نیوتن ناشی شد، و هنوز از نظر کلیسا مغفول مانده بود، مسئلهی اراده و اختیار انسان بود. وقتی طبیعت، محکوم قوانین طبیعی و مکانیکی باشد، یعنی مجبور به جبر طبیعی گردیده است، چون انسان نیز جزئی از همین طبیعت است حکم جبر و سلب اراده و اختیار متوجه انسان نیز خواهد بود! اینجاست که سرنوشت انسان، با ماشین گره میخورد، و با سلب اختیار از انسان اخلاق و ارزشهای اخلاقی نیز از انسان گرفته میشود، و کتاب، معاد و روز حساب، همگی زیر علامت سؤال قرار میگیرد.
-2 عملکرد نامطلوب کلیسا علاوه بر نارسایی در بعد نظری، در بعد عملی نیز کلیسا برای مشارکت در قدرت حکومتهای مختلف، به توجیه ستمها و ظلمهای آنان پرداخت. بنابراین، توجیه ظلم و سرانجام، همنوا بودن با حکومتهای جابرانه، رهآورد حاکمیتی بود که به دروغ داعیهی دیانت داشت. تفتیش عقاید و سانسور، و سپس سوزاندن افراد در آتش، یکی از رفتارهای معمول بسیار ننگین ارباب کلیسا در انتهای قرون وسطا و ابتدای رنسانس بود که عاقبت به نهضت پروتستانتیزم انجامید. چگونه گالیله به خاطر افکار علمیاش تا یک قدمی مرگ رفت. در سال 1647 گابریل داسالو، پزشک آزاداندیش، نیز به سرنوشت گالیله گرفتار شد. اما به وسیلهی حامی خود، از شرّ محکمه تفتیش عقاید مصون ماند.
