بخشی از مقاله
چکیده
در اقتصاد ایران فزونی هزینه در برابر درآمدهای دولت ملموس است و همگام با این وضعیت روند استمرار تورم وجود دارد، اما چگونگی ارتباط این دو مقوله، جای بررسی دارد. مطالعاتی در خصوص اثرات کسری بودجه بر تورم در اقتصاد ایران انجام شده است، ارتباط بین کسری بودجه دولت و تورم، یکی از مهمترین مباحثی است که همواره مورد بحث و بررسی قرار میگیرد، اما در خصوص تاثیر تورم بر روی بودجه مطالعه دقیقی صورت نگرفته است. در این پژوهش با توجه به فزونی هزینه بر درآمد در پیش بینی بودجه و آثار تورم بر هزینه و درآمدهای دولت بدنبال پیاده سازی دیدگاه فرامدرن هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم در بودجهریزی نوین با ترکیب دو مقوله هزینهیابی و بودجهریزی فرامدرن هستیم.
برخی از مفاهیم همچون نظریه محدودیتها، و سیستمهای هزینهیابی مبتنی بر دیدگاه فرامدرن از قبیل هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم، هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم زمانگرا و هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم تعدیل شده و غیره در خصوص بودجه مورد بحث قرار می گیرد. در بخش هزینهیابی بودجه، سیستمهای هزینهیابی مبتنی بر دیدگاه فرامدرن، به علت توجه توام به فعالیتها و مقوله تورم کاربرد مناسبتری در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای متورم خواهند داشت. در پژوهش حاضر ضمن تبیین دیدگاههای سنتی و مدرن در بودجهریزی و هزینهیابی کوشش شده است تا دیدگاهی فرامدرن و مبتنی بر فعالیت و تورم در ارتباط با بودجهریزی نوین در ایران را نشان دهیم.
کلمات کلیدی: هزینه یابی، دیدگاه فرامدرن هزینه یابی، هزینه یابی بر مبنای فعالیت و تورم، دیدگاه فرامدرن بودجه ریزی، بودجهریزی نوین
.1 مقدمه
بودجهریزی عملیاتی نوعی سیستم برنامهریزی، بودجهریزی و ارزیابی نوین است که بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تأکید می کند. در چارچوب بودجهریزی عملیاتی، بخشهای مختلف اداری بر اساس استانداردهای مشخصی تحت عنوان شاخص های عملکرد پاسخگو هستند. در بودجهریزی عملیاتی منابع براساس اولویت امور و نتایج قابل اندازهگیری تخصیص داده میشوند. بودجه عملیاتی محصول برنامهریزی استراتژیک است که درآن تصمیمات مربوط به تخصیص بهینه منابع بر پایه نتایج پذیرفتهشده و محکهای سازمانی مربوط به اهداف کلی، اختصاصی، استراتژیها و برنامههای عملیاتی هر سازمان صورت میگیرد.
بعد از تهیه برنامه استراتژیک، هر سازمانی که اعتبارات دولتی دریافت میکند بودجه خود را طوری تهیه و تنظیم می کند که تصمیم گیریهای دارای اولویت مربوط به برنامه استراتژیک خود رامنعکس کند. پس تقاضای بودجه توسط سازمان، بیانگر نیازهای آن سازمان برای اجرای نتایج دارای اولویت در برنامه استراتژیک خود میباشد. بودجهریزی عملیاتی یک برنامه تلفیق عملکرد سالانه و بودجه سالانه میباشد که روابط بین سطح اعتبارات برنامه و نتایج مورد انتظار را نشان میدهد. همچنین تائید می کند که یک هدف یا مجموعه ای از هدفها باید با مقدار معینی از اعتبارات بدست آید. یک بودجه عملیاتی علاوه بر تخصیص هزینههای فعالیت، همه فعالیتهای - مستقیم و غیرمستقیم - مورد نیاز برای پشتیبانی یک برنامه را تعریف و تعیین می کند.
تا کنون دو دیدگاه در ارتباط با هزینهیابی بمنظور تدوین نظام بودجهریزی ارائه شده است. دیدگاه اول یک دیدگاه سنتی در ارتباط با تخصیص هزینههای سربار است که تحت عنوان دیدگاه مبتنی بر حجم مطرح میشود و دیدگاه دوم یک دیدگاه نوین میباشد که تحت عنوان دیدگاه مبتنی بر فعالیت مطرح می گردد . بکارگیری سیستمهای هزینهیابی مبتنی بر دیدگاه کلاسیک و مدرن در شرایط تورم مناسب نیستند و به تحریف بهای تمام شده وارائه اطلاعات نادرست منتج می شوند. مساله اصلی پژوهش حاضر چگونگی بودجهریزی بر اساس دیدگاه مبتنی بر فعالیت در شرایط تورمی میباشد.
در پژوهش حاضر کوشش خواهد شد تا با تاکید بر مفاهیم مربوط به تورم و مبانی حسابداری تورمی دیدگاه دیگری را تحت عنوان دیدگاه فرامدرن مبتنی بر فعالیت و تورم، در ارتباط با بودجه ریزی معرفی نموده و سپس به تبیین آن خواهیم پرداخت و در نهایت به مساله اصلی پژوهش یعنی چگونگی بودجهریزی بر اساس دیدگاه مبتنی بر فعالیت در شرایط تورمی پاسخ خواهیم داد. در ادامه ابتدا کوشش خواهد شد تا دیدگاه سنتی در ارتباط با بودجهریزی تشریح شود سپس دیدگاه نوین و سیستمهای هزینهیابی مبتنی بر آن مورد تبیین قرار خواهند گرفت و در نهایت با ذکر محدودیتهای مربوط به سیستمهای هزینهیابی مبتنی بر دیدگاه کلاسیک و نوین یک دیدگاه فرامدرن را توسعه داده و بر اساس آن سه نسل جدید از سیستمهای هزینهیابی را بر اساس پژوهشهای صورت گرفته در ایران ارائه مینماییم که از محدودیتها و نواقص سیستمهای هزینهیابی مبتنی بر دیدگاه کلاسیک و مدرن برخوردار نیستند .
.2روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر یک پژوهش بنیادی از نوع نظری محسوب میگردد زیرا قصد پژوهشگران توسعه مرزهای دانش در راستای هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم و بودجه ریزی می باشد که به موجب آن دیدگاهی فرامدرن در خصوص محاسبه و هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم و بودجه ریزی ارائه شده و در پرتو این دیدگاه، سه سیستم نوین در راستای هزینهیابی بر مبنای فعالیت و تورم با توجه به یافتههای سایر پژوهشگران و ارتباط آن با بودجه ریزی معرفی میشود. در پژوهش حاضر کوشش شده است تا به پرسش اساسی پژوهش یعنی چگونگی بودجهریزی نوین در شرایط تورمی پاسخ داده شود.
.3 مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش
-1-3 دیدگاه کلاسیک در بودجهریزی
دیدگاه کلاسیک در بودجه عبارتند از: بودجهریزی متداول - سنتی - ، بودجهریزی افزایشی، بودجهریزی برنامهای، بودجهریزی عملیاتی، بودجهریزی بر مبنای صفر، بودجه منعطف، بودجهریزی بر مبنای عملکرد، که توضیح این مدل از بودجه در مباحث حسابداری مطرح می باشد. یکی دیگر از این دیدگاه بودجهریزی میتوان به بودجهریزی بر مبنای فعالیت اشاره نمود.
-1-1-3 بودجهریزی بر مبنای فعالیت 1 - ABB -
به منظور اعمال مدیریت مؤثر هزینهها، موسساتی که از هزینهیابی بر مبنای فعالیت استفاده می کنند، بودجهبندی بر مبنای فعالیت را هم به کار می گیرند. در روش هزینهیابی بر مبنای فعالیت، تأمین و استفاده از منابع آنگاه مجاز است که انجام هزینه و صرف منابع در خدمت انجام فعالیتهایی قرار گیرد که برای تولید و فروش ضروری می باشند. در سیستم هزینهیابی بر مبنای فعالیت هزینه منابع به کار گرفته شده ابتدا به فعالیتها و سپس هزینه فعالیتها بر اساس محرکههای هزینه به انواع موضوعات هزینهیابی - مانند محصولات، خدمات، گروه مشتریان و غیره - اختصاص مییابد، در حالی که در سیستم بودجهبندی بر مبنای فعالیت عکس این فرایند طی میشود.
در بودجهبندی بر مبنای فعالیت نخستین گام عبارت است از تعیین حجم و میزان تولید انواع محصولات و یا هر یک از موضوعات هزینهیابی دیگر، سپس بر اساس حجم تولید محصولات، میزان فعالیتهای مورد نیاز و بر اساس حجم فعالیتها منابع مورد نیاز برای انجام فعالیتها برآورد و تعیین میگردند.بودجه بندی بر مبنای فعالیت، فرایند تهیه بودجه است که بر هزینه فعالیتها یا محرکهای هزینه مرتبط با عملیات، تاکید و تمرکز دارد. بودجهبندی بر مبنای فعالیت، هزینهها را با توجه به محرکهای هزینه که منتج از هزینهیابی بر مبنای فعالیت است، بر حسب مخزن هزینهها تفکیک می کند . بنابراین، بودجهبندی بر مبنای فعالیت با تفکیک بودجه هزینهها به مخازن متشابه هزینهها، نظیر فعالیتهای سطح واحد محصول، دسته محصول، سطح پشتیبانی محصول و سطح کارخانه، شروع میشود.
معیار لازم برای منظور کردن هزینه در یک مخزن هزینه آن است که هزینههای ان مخزن متناسب با تغییرات در سطح فعالیت مربوط، تغییر می کند. موسساتی که از هزینهیابی بر مبنای فعالیت استفاده می کند قبلا هزینهها را با توجه به مخزن هزینهها تفکیک کرده است. به هر حال، بررسی مجدد درستی انتخاب مخزن هزینهها برای دوره بودجه، قبل از انتخاب مخزن هزینهها طبق هزینهیابی بر مبنای فعالیت برای مقاصد تهیه بودجه بر مبنای فعالیت ضروری است. این بررسی بخصوص وقتی که موسسه هنگام به کارگیری هزینهیابی بر مبنای فعالیت با مغایرتهای درخور ملاحظه و توجیه ناپذیر روبرو بوده است، اهمیت بیشتری دارد.
- 2-1- 3 هزینهیابی و بودجهریزی نوین در سازمانها
ضرورت ایجاد سیستمهای کنترلی و برنامهریزی در مدیریت علمی، منجر به پیدایش روشهای بودجهبندی تخصصی و هدفمند شده و طی سالیان متعدد این نظام به تکامل رسیده است. نظام بودجهریزی عملیاتی به منظور اصلاح مدیریت سازمانهای دولتی پایهریزی شده و از این ویژگی ها برخوردار است: .1تمرکز بر نتایج، .2 انعطافپذیری .3افزایش اثربخشی و کارایی برنامهها و فعالیتها .4 بهبود نظارت و کنترل در برنامهها .5 قدرت پاسخگویی به نیازهای گوناگون اطلاعاتی مدیران و در نتیجه سهولت و دقت در تصمیمگیری آنها. بودجهریزی برمبنای عملکرد امروزه در اغلب کشورهای جهان اجرا شده و برخی از سازمانهای بزرگ و دولتهای پیشرو با استفاده از ابزار بودجهریزی عملیاتی به سمت بودجهریزی استراتژی گام برداشته اند.
