بخشی از مقاله
الگوی مناسب، محاسبه بهای تمام شده فعالیت ها بر مبنای بودجه ریزی عملیاتی در گمرکات استان آذربایجان شرقی
چکیده
طی سالیان متعدد نظام بودجه ریزی عملیاتی به منظور اصلاح مدیریت سازمانهای دولتی پایه ریزی شد و به دلیل ویژگیهایی چون: انعطاف پذیری، قدرت پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مدیران و به تبع آن سهولت، صحت و دقت در تصمیم گیری آنها، بهبود میزان اثربخشی و کارایی برنامه ها و
فعالیت ها، افزایش بهره وری و تسهیل نظارت و کنترل برنامه ها، امروزه در اغلب کشورهای جهان اجرا می شود. از یک سو با توجه به اینکه در بودجه ریزی عملیاتی هدف، تبیین و تعیین رابطه میان بودجه تخصیص داده شده (هزینه ها)، نتایج مورد انتظار و چگونگی ایجاد این روابط است یا به عبارت
دیگر تاکید آن بر ستانده (محصول) به جای داده ها و هزینه یابی محصول بوده، و محاسبه بهای تمام شده فعالیتها از الزامات اساسی این نظام بودجه ریزی است. از سوی دیگر با عنایت به الزامات قانونی مندرج در مواد 138و 144 قانون برنامه چهارم توسعه و بند 32 قانون برنامه پنجم توسعه، ضرورت اجرای آن در ایران امری بدیهی است.
در این مقاله مروری بر مفاهیم بودجه ریزی و بودجه ریزی عملیاتی خواهد شد؛ هدف عمده و نهایی مقاله حاضر ارائه یک الگوی مناسب برای محاسبه بهای تمام شده فعالیت ها بر مبنای بودجه ریزی عملیاتی در گمرکات استان آذربایجانشرقی است تا با اجرای آن و از طریق ستانده های سیستم یاد شده نیازهای اطلاعاتی این دستگاه اجرایی مرتفع گردد.
کلید واژه ها:
بودجه – بودجه ریزی – بودجه ریزی عملیاتی - الگو
1-عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد جلفا
2- عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تبریز
3- دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تبریز
مقدمه و هدف :
رضایی نژاد، (1375) سند بودجه مهمترين عاملي است که اطلاعات لازم ،براي اعمال حاکميت را در اختيار قوه مجريه قرار مي دهد و براي قوه مقننه مبنايي فراهم مي کند تا به کمک آن بتواند ضمن ابلاغ سياست هاي کلان، عملکرد دولت را ارزيابي کند.
اصولا سازمانها به سه دلیل عمده به بودجه ریزی نیازمندند:
1) نشان دادن مفهوم مالی برنامه ها
2) شناساندن منابع مورد نیاز برای اجراء برنامه ها
3) بدست آوردن معیارهای سنجش، نظارت و کنترل نتایج در مقایسه با برنامه ها
روش بودجه ریزی که هم اکنون در سازمانهای دولتی رواج دارد ترکیبی از روش بودجه ریزی سنتی و برنامه ای می باشد که اطلاعاتی را در خصوص نتایج هزینه کرد اعتبارات و میزان اثر بخشی و کارایی برنامه ها را به دست نمی دهد و همچنین دارای افق کوتاه مدت بوده و محدودیت اقتدار مدیریت در کنترل هزینه ها و نظارت بر اجرای هر واحد را موجب می شود. از اینرو نظام بودجه ریزی عملیاتی برای رفع این مشکلات مطرح گردیده است. بودجه ریزی عملیاتی در جهت تخصیص هدفمند اعتبارات به برنامه ها و فعالیتها ،شفاف سازی فرآیند بودجه ریزی، ایجاد ارتباط بین بودجه و نتایج عملکرد، سنجش اثر بخشی و کارایی برنامه ها و فعالیتها و ...گام بر می دارد.
فرج وند، (1380) بودجه ریزی عملیاتی یا بودجه بر حسب عملیات عبارتست از بودجه ای که بر اساس وظایف، عملیات و پروژه هایی که سازمانهای دولتی تصدی اجرای آن را بعهده دارند، تنظیم می شود. در تنظیم بودجه عملیاتی به جای توجه به وسایل اجرای فعالیتها، خود فعالیت و مخارج
کارهایی که باید انجام شود،مورد توجه قرار می گیرد. در بودجه ریزی عملیاتی – علاوه برتفکیک اعتبارات بر حسب وظایف،برنامه ها،فعالیت هاو طرح ها- حجم عملیات و هزینه های اجرای عملیات سازمان و واحدهای ذیربط براساس رو شهای علمی مانند حسابداری قیمت تمام شده و روش اندازه گیری کار و روش بودجه بندی بر مبنای فعالیت محاسبه و تعیین می گردد.
استقرار سيستم بودجه ريزي عملیاتی، مستلزم تعيين بهاي تمام شده فعاليتها است. محاسبه بهاي تمام شده به عنوان يکي از پارامتر هاي اساسي اين نظام چگونه بايد انجام شود؟ نحوه تخصيص هزينه ها به فعاليتها چگونه بايد باشد؟ آيا سيستم مالي فعلي سازمانهاي دولتي در ايران قادر به ارائه اطلاعات لازم در اين خصوص است؟اينها برخي از سوالات اساسي مي باشد که ضرورت انجام تحقيق را توجيه مي کند. هدف از انجام اين تحقيق، ارائه مدلي براي محاسبه بهاي تمام شده فعاليتها در گمرکات استان آذربایجان شرقی مي باشد، مدلي که بر پايه واقعيتها و نيازهاي خاص سازمان باشد. در رابطه با سیستم بهای تمام شده خاطرنشان می گردد که این سیستم حسب مورد در واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی پیاده و الگوهای متفاوتی از آن جهت تامین نیازهای اطلاعاتی این واحدها ارائه گردیده است همچنین اخیرا با الزامی شدن استفاده از نظام بودجه ریزی عملیاتی در دستگاههای که به نحوی از انحاء از بودجه دولتی استفاده می
نمایند، الگوهایی از سیستم یاد شده جهت تامین نیازهای اطلاعاتی دستگاههای مزبور ارائه و مورد استفاده قرار گرفته است لیکن استفاده از سیستم مزبور تاکنون در سطح گمرکات کشور بصورت علمی رایج نبوده و الگوی مشخصی درخصوص محاسبه بهای تمام شده خدمات موجود نمی باشد و پژوهش حاضر نخستین کوشش در این زمینه می باشد. لذا تحقیق حاضر برآن است که با مطالعات کارشناسی الگوی مناسبی از سیستم مزبور را جهت تامین نیازهای اطلاعاتی این سازمان مهم اقتصادی کشور که یکی از ارکان اصلی در طرح تحول اقتصادی دولت است، ارائه نماید.
تحقیقات داخلی :
• محجوبی، (پاییز1387) به مطالعه، ارائه الگوی مناسب بهای تمام شده محصولات کشاورزی(انواع گلهای شاخه بریده رز) پرداخته که نتیجه این تحقیق ارائه الگوی مناسب بهای تمام شده محصولات کشاورزی(انواع گلهای شاخه بریده رز) بوده است.
• احسانی، (تابستان1387) به مطالعه، سیستم حسابداری بهای تمام شده طبخ غذا در شرکتهای خدماتی و ارائه الگوی مناسب، پرداخته که نتیجه، ارائه الگوی مناسب بهای تمام شده جهت تعیین بهای تمام شده طبخ غذاهای منتخب و لزوم استقرار یک سیستم حسابداری بهای تمام شده بود.
• غلا میان باروق، (1386) به مطالعه، طراحی الگوی بهینه محاسبه بهای تمام شده خدمات بانکی در موسسه مالی و اعتباری انصار،پرداخته که نتیجه حاصل، پذیرفته شدن فرضیه تحقیق مبنی برنبود مبنای مناسب، محاسبه بهای تمام شده خدمات در سیستم بانکی بود.
• زینالی، (1386) به بررسی نحوه استقرار سیستم بودجه بندي بر مبنای عملکرد در دستگاه های اجرايی استان کرمان، پرداخته که نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها حاکی ازآن بود که :
• الف) محاسبه بهاي تمام شده فعاليتها به عنوان يک جزء لاينفک از سيستم بودجه بندي بر مبناي عملکرد مي باشد.
• ب) سيستم حسابداري دولتي فعلي دستگاههاي اجرايي به منظور پياده سازي سيستم بودجه بندي بر مبناي عملکرد مناسب نيست.
فرضیه :
با عنایت به اینکه تحقیق حاضر از نوع توصیفی بوده و هدف از انجام آن صرفا ارائه الگو، برای محاسبه بهای تمام شده خدمات می باشد لذا تحقیق فاقد فرضیه می باشد. و از سوال تحقیق بجای فرضیه بشرح زیراستفاده می گردد.
سوال تحقیق:
با توجه به شرايط و مقررات حاکم بر گمرکات استان آذربایجانشرقی، چگونه مي توان قيمت تمام شده فعاليت ها را به منظور پياده سازي نظام بودجه ريزي عملیاتی محاسبه نمود؟
اهداف علمی:
• ارائه مدل محاسبه بهاي تمام شده فعاليتها و برنامه ها در چارچوب بودجه ریزی عملیاتی.
• شناسايي فعاليت هاي ذيل هر برنامه به منظور محاسبه بهاي تمام شده فعاليتها و تنظيم بودجه ریزی عملیاتی.
• ارائه بستر مناسب جهت اصلاح و بهبود نظام فعلی حسابداری و امور مالي در سازمانهاي دولتی به ویژه از جنبه محاسبه بهای تمام شده خدمات.
موارد و روشها :
قلمرو مکانی تحقیق حاضر گمرکات استان آذربایجان شرقی بوده و پژوهش حاضر، در روش تحقیق بر اساس هدف، از نوع روش تحقیق کاربردی و بر اساس ماهیت و روش، تحقیق توصیفی موردی می باشد. همچنین به منظور گردآوری اطلاعات در این پژوهش، پژوهشگر از روش کتابخانه ای و میدانی بهره مند می باشد. از جهت نداشتن فرضیه، به منظور دستیابی به هدف پژوهش و تایید الگوی پیشنهادی از روش آزمون دلفی استفاده می گردد. بر این اساس الگوی پیشنهادی و تهیه شده توسط پژوهشگر در اختیار کارشناسان و متخصصین مالی و حسابداری و امور گمرکی قرار گرفته، تا نظر خود را در خصوص الگوی ارائه شده بیان نمایند.
يافته ها :
بر اساس مطالعات انجام گرفته مدل کلي محاسبه بهاي تمام شده خدمات در گمرکات استان آذربایجانشرقی شامل مراحل زير مي باشد:
1-طبقه بندي هزینه ها: طبقه بندي هزینه ها بر اساس ماهیت طبيعي، مستقیم و غیرمستقیم بودن آنها و نیز شیوه ردیابی یا تخصیص آنها به دواير پشتيباني و عملياتي در جدول شماره (1) نشان داده شده است. لازم به ذکر است که مستقيم و غيرمستقيم بودن هزينه ها در اين بخش نسبت به دواير در نظر گرفته شده است.
2- تعیین دواير پشتيباني و مبناي تخصيص هزينه هاي دوايرپشتيباني به عملياتي: واحد پشتيباني به دايره اي از يک اداره يا سازمان گفته مي شود که کارهاي آن به طور مستقيم در جهت اهداف سازمان نيست بلکه فقط واحدهاي ديگر را در جهت انجام امورشان (با ارائه خدماتي) حمايت مي نمايد. به منظور تسهيم هزينه هاي دواير پشتيباني به دواير عملياتي ابتدا بايد روش مناسبي انتخاب گردد. با توجه به مطالعات صورت گرفته و در نظر گرفتن سهولت محاسبات، روش مستقيم و جهت انجام محاسبات دقیق، روش متقابل پيشنهاد مي شود. پس از تعيين روش تسهيم مناسب، بايستي براي هر يک از دواير پشتيباني يک مبناي مناسب به منظور تخصيص هزينه هاي آن به دواير عملياتي تعيين نمود. اين مبنا طوري انتخاب شده است که بهترين ارتباط بين هزينه و سطح فعاليت را نشان دهد. دواير پشتيباني و مبناي مناسب براي تخصيص هزينه هاي هر يک از آنها در سازمان مورد مطالعه به شرح جدول شماره(2) مي باشد.
3-دواير عملياتي: دواير عملياتي آن دسته از دوايري هستند که وظايف اصلي يا به عبارتي فعاليتهاي سازمان را براساس اهداف سازمان انجام مي دهند. دواير عملياتي اين سازمان به شرح زير مي باشند:
1-واحد درب خروج: اين واحد وظيفه کنترل مدارک و میزان کالاهاي خروجي از گمرک را برعهده دارد.
2-واحد بازبيني: اين واحد وظيفه کنترل مجدد کليه مدارک مربوط به امور گمرکي اداره را برعهده دارد.
3- واحد تشخيص هويت و دريافت اسناد: تطبيق اسناد و ضمايم اظهارنامه با اصل اسناد.
4-سرويس ارزيابي: ارزيابي کالا از لحاظ ارزش، تعرفه گمرکي، تطبيق اجازه ورود کالا با بخشنامه هاو مطابقت کالا با اسناد ارائه شده وظيفه اين واحد است.
5-واحد تعيين ارزش: وظيفه تعيين ارزش کالا براساس ارزشهاي گمرکي بر مبنای قانون امور گمرکی و آئین نامه اجرایی آن برعهده اين واحد است.
6-واحد امور ترانزيت و کارنه تير: مسئول امور ترانزيت کالا، اعم از داخلي وخارجي، ورودو خروج موقت و کارنه تير مي باشد.
7-واحد امور متروکه و ضبطي : انجام امور مربوط به کالاهاي متروکه و بلاصاحب در گمرک اعم از قضايي و تجاري. اين کالاها پس از طي مراحل قانوني به نفع دولت ضبط شده و تحویل مراجع ذینفع داده مي شود.
عنوان هزينه بر مبناي طبقه بندي طبيعي هزينه ها عنوان هزينه بر مبناي طبقه بندي طبيعي هزينه ها مستقيم غير مستقيم شیوه ردیابی يا تخصيص به دواير
حقوق و دستمزد و فوق العاده شغل • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
اضافه کاري • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
عید پايان سال • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
آموزش • بر اساس تعداد کارمنداني که از خدمات آموزشي استفاده کردند
ماموريت داخلي • بر اساس تعداد روزهایی که کارمندان به ماموريت رفته اند
کمک هزينه فوت و ازدواج • بر اساس تعداد کارمندان هر دايره اي که از آن استفاده کرده اند
پاداش ماده 41و آموزش • بر اساس تعداد کارمندان هر دايره اي که از آن استفاده کرده اند
مرخصي مناطق محروم • بر اساس تعداد کارمنداني که از آن استفاده کرده اند
لباس کارکنان • بر اساس تعداد کارمندان دايره
کمکهاي غیرنقدي • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
خدمات قراردادي • به دواير موضوع قرارداد
غذا • بر اساس کارمندان دايره
کمک هزينه مهد کودک • بر اساس تعداد کارمندان هر دايره اي که از آن استفاده کرده اند
بازنشستگي سهم دولت • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
پاداش پايان خدمت • به فعاليت غيرعملياتي ديون و بازخريد کارکنان رديابي مي شود
هزينه های مربوط به بازنشستگان • به فعاليت غيرعملياتي بازنشستگي رديابي مي شود
پرداخت ديون پرسنلي • به فعاليت غيرعملياتي ديون و بازخريد کارکنان رديابي مي شود
بيمه خودروها • به واحد نقليه رديابي مي شود
کمک ها رفاهی • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
ذخیره مرخصی • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
سوخت وسايل نقليه
• واحد نقليه
بیمه تامین اجتماعی و پس انداز کارکنان دولت • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي ميشود
ملزومات و مواد مصرفي • بر اساس مدارک انبار به دايره استفاده کننده رديابي مي شود
هزينه ورزشی کارکنان • بر اساس تعداد کارمنداني که از خدمات ورزشی استفاده کردند
هزينه اينترنت • واحد کامپيو تر و واحدهایی که از خدمات مربوطه استفاده کرده اند
هزينه هاي روابط عمومي • روابط عمومي
عوارض شهرداری(خودرو و ساختمان) • بخش خودرو به واحد نقليه رديابي مي شو دو بخش ساختمان بر مبناي سطح زيربنا به دواير تخصيص مي يابد
موبایل • بر اساس تعداد کارمندان هر دايره اي که از چنين خدماتي استفاده کردند
هزينه هاي مربوط به جانبازان • واحدهايي که کارمندان آن از چنين خدماتي استفاده کردند
تلفن(خطوط مستقیم) • واحد مخابرات
تلفن (غیر مستقیم) • تعداد کارکنان واحدهايي که خط مستقيم ندارند
گاز مصرفي • بر مبناي سطح زيربنا به دواير تخصيص مي يابد
آب مصرفي • بر مبناي تعداد كاركنان دواير تخصيص مي يابد
هزينه برق • بر مبناي سطح زيربنا به دواير تخصيص مي يابد
هزينه تعميرات تاسيسات • بر مبناي سطح زيربنا به دواير تخصيص مي يابد
ديون به ساير سازمانها • به فعاليت غيرعملياتي ديون و بازخريد رديابي مي شود
هزینه ایاب و ذهاب کارکنان • بر اساس تعداد کارمندان هر دايره اي که از آن استفاده کرده اند
حقوق،اضافه کاری و عیدی کارکنان قراردادکارمعین • بر اساس کارمندان هر دايره به دايره مربوط رديابي مي شود
هزینه پلمب • به واحد ارزیابی ردیابی می شود
هزینه های پستی • به واحد دبیر خانه ردیابی می شود
واحد پشتيباني مبناي تخصيص
دبيرخانه تعداد مكاتبات
خدمات نقليه زمان استفاده از وسايل نقليه
کارپردازي تعداد درخواستهاي هر واحد
امور اداري تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
امور مالي تعداد کارکنان و اعتبارات هر واحد
تشکيلات و طبقه بندي مشاغل و آموزش تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
واحد عمران و ساختمان متر مربع
گروه نظارتي حسابرسي و بازرسي تعداد کارکنان و اعتبارات هر واحد
روابط عمومي تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
حراست تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
واحد آمار حجم كار
آبدارخانه تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
انفورماتيک تعداد رايانه
بايگاني تعداد ركورد بايگاني
انبار(اموال) تعداد درخواست از انبار و حجم كالا هاي موجود در انبار
واحد مخابرات تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
واحد مديريت تعداد کارکنان و میزان فضای مصرفی از دستگاه اجرایی
واحد بودجه حجم كار
