بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر نوآوری در بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی - ABC - بر کارکردها و عملکرد آموزشی و پژوهشی دانشگاهها انجام گرفته و از نظر هدف کاربردی، نوع توصیفی و روش پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه کارشناسان امورمالی و بودجهریزی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشتههای مالی دانشگاههای آزاد اسلامیو جامع کاربردی شهر تهران میباشد که حدود 230 نفر بود که با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس 140 نفر تعیین و ابزار مورداستفاده در این پژوهش از پرسشنامه که روایی آن توسط خبرگان تعیین و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ 0,80 بود، استفاده شده است. برای بررسی سؤالات تحقیق از آزمون تی تک نمونهای و آزمون فریدمن با اندازهگیری مکرر استفاده شد. نتایج نشان میدهد که سطح تاثیر اجرای بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی بر کارکردها و عملکرد آموزشی و پژوهشی دانشگاهها در سطح زیادی قرار گرفته و به میزان 1,510 از سطح متوسط بیشتر است.
واژگان کلیدی:
بودجهریزی عملیاتی، روش هزینهیابی، کارکردها و عملکرد آموزشی و پژوهشی، کارشناسان مالی، دانشگاه آزاد اسلامی.
مقدمه
نظام آموزش عالی در کشور ما، علیرغم تواناییهای بالقوه فراوان، مانند وجود منابع غنی فرهنگی، نیروی انسانی و علمی، دارای برخی نارسایی و مشکلات بنیادی است. تقاضای روزافزون جوانان برای ورود به دانشگاهها، کاستیهای آموزش متوسطه، محدودیت منابع مالی، مشکل اشتغال دانشآموختگان، کمتوجهی به پژوهش، مدرکگرایی، پایین بودن منزلت علم و عالم، نبودن بودجه کافی، عدم استفاده از بودجهریزی علمیو تعیین ردیفهای بودجهای و مشارکت کمتر در تدوین برنامه سالانه مالی میتواند ازجمله مسائل و مشکلات پیش روی مدیران باشد. این موارد و همچنین مسائلی چون: افت تدریجی کیفیت علمیدانشجویان، انگیزه پایین هیئتعلمیدر بررسی مسائل علمی، کمبود امکانات و تجهیزات، اعتبارات اندک، قرار نگرفتن دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در مسیر تدوین و اجرای برنامههای توسعه کشور، عدم توزیع مناسب منابع، امکانات، تجهیزات، وجود ساختار متمرکز که نظارت بر عملکردها و کیفیتها را ناممکن ساخته است و غیره مسائلی بود که انگیزه محقق را برای انجام این پژوهش و یافتن دلایل و راهکارهای مناسب فزونی بخشید.
بررسیهای نگارنده از تحقیقات نشان میدهد که در دو دهه گذشته توجه زیادی به منابع مالی تخصیص دادهشده به دانشگاهها و ارزیابی عملکرد آنها معطوف شده است. در همین ارتباط، سیاستگذاران و مدیران آموزشی در جستجوی سازوکارهای مناسبی بودهاند که ضمن تأمین منابع مالی موردنیاز مؤسسات آموزشی، امکان تحقق اهداف آموزش عالی و تأمین نیازهای جامعه و افراد متقاضی خدمات این بخش فراهم شود. بااینوجود، فقدان روش مناسب برای بودجهریزی مالی دست مدیران را بسته است؛ بهگونهای کهعمدتاً در پایان سال، دانشگاهها با کمبود منابع مالی روبرو میشوند. به همین دلیل ابزاری که بتواند بر یا بالا بردن کیفیت آموزش تأثیرگذار باشد، امکان تأمین آنها بهدشواری میسر است.
نتایج بهدستآمده از یک بررسی نشان داد که »بیشتر وقت مسئولان دانشگاه و دانشکدهها صرف چانهزنی، در زمان تخصیص اعتبار و اخذ اعتبارات دریافتی است. این روند، کارشناسان بودجه را به فعالیتهای سیاسی سوق میدهد که موجب چالش رفتاری میشود. از سوی دیگر، عدم شفافیت و تضاد در قوانین بودجه کشور از جهت اصطلاحات، عبارات و تعدد قوانین مربوطه مهمترین مشکل معنایی در نظام بودجهریزی دانشگاه است، دیگر آنکه رعایت نکردن فصل کاری در ابلاغ تخصیص بودجههای عمرانی مهمترین مشکل محیطی آن است، که نظام بودجهریزی دانشگاه با آن مواجه میباشد. مهمترین مشکل نیز عدم تخصیص کامل بودجه است بهطورکلی این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این پرسش اساسی بود که آیا ازنظر کارشناسان مالی و بودجه، روش بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر هزینهیابی بر کارکرد و عملکرد آموزشی و پژوهشی در دانشگاهها تاثیر دارد؟
در باب اهمیت استفاده از روش بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی برای تعیین میزان تاثیر آن بر کارکردها و عملکرد آموزشی و پژوهشی نظام دانشگاهی قابلتوجه است. با بهکارگیری این روش، بودجه هر دانشگاه با توجه به وضعیت و سازوکارها در مسیر بهبود کیفیت گام بر خواهد داشت. ازاینرو، ارتباط بین تخصیص منابع مالی و رفتار مؤسسات آموزشی تسهیل خواهد شد. از طرفی، بودجهریزی عملیاتی در تغییر رفتار دانشگاهها بهویژه در زمینه آموزش و پژوهش، انتخاب آگاهانه هزینهها، افزایش انگیزه و پرورش خلاقیت مدیران، افزایش پاسخگویی و بهبود عملکرد با رویکردی نوآورانه نقش مهمیدارد.
اهداف پژوهش عبارت بود از مشخص کردن تاثیر اجرای بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی بر توسعه تجهیزات آموزشی باکیفیتتر، شناخت تاثیر اجرای بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی بر ایجاد انگیزه استاد برای ارائه کار پژوهشی به دانشجویان، مشخص کردن تاثیر اجرای بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی بر کمیت و کیفیت مقالات دانشجویی، تعیین رابطه بین اجرای بودجهریزی عملیاتی مبتنی بر روش هزینهیابی و فارغالتحصیلی بهموقع دانشجویان.
مبانی نظری پژوهش
بودجهای که بر اساس وظایف، عملیات و پروژه ایی که سازمانهای دولتی تصدی اجرای آن را به عهدهدارند، تنظیم میشود. در بودجهریزی عملیاتی بهجای توجه به کالاها و خدماتی که دستگاه خریداری میکند و یا بهعبارتدیگر، بهجای توجه به وسایل اجرای فعالیتها، خود فعالیت و مخارج کارهایی که باید انجام شود، موردتوجه است. در بودجه عملیاتی علاوه بر تفکیک اعتبارات به وظایف، برنامهها، فعالیتها و طرحها، حجم عملیات و هزینههای اجرای عملیات دولت و دستگاههای دولتی طبق روشهای علمیمحاسبه و کنترل میگردد.
اصولاً بودجه را بهعنوان ابزار چارچوببندی تصمیمها در مدیریت و بهرهبرداری از فرصتها مورد استفاده قرار میدهند. ابزار بودجهریزی و تخصیص هزینه، البته در سازمانهای عمومیو خصوصی دارای اهداف و حتی روشهای متفاوتی است. اما بهطور عمومیابزار پیشبینی، برنامهریزی و تخصیص، کنترل، مدیریت مالی، نظارت، مدیریت راهبردی و نیز تجدیدنظر در فرایندها همان بودجهریزی است یکی از حدسیات رایج در مورد استقرار ناموفق بودجهریزی عملیاتی، ظرفیت پایین یا عدم توانایی سازمانی است. مورد کاویها و گزارشها درباره اجرای بودجهریزی عملیاتی نشان میدهد که سه بعد توانمندی ارزیابی عملکرد، توانمندی کارکنان و توانمندی فنی از توانایی سازمانی برای اتخاذ کامل بودجهریزی عملیاتی، کلیدی هستند. در ادامه به تشریح هر یک پرداخته میشود:
توانایی ارزیابی عملکرد: توانایی سنجش عملکرد بر همه مراحل بودجهریزی عملیاتی تاثیر میگذارد. اگر دولتها توانمندی سنجش عملکرد بهطور مفید را نداشته باشند، بودجهریزی عملیاتی شکست خواهد خورد.
