بخشی از مقاله
چکیده
بخشی از شهرستان دشتستان در استان بوشهر جهت مطالعات خاک-زمینریخت انتخاب گردید. رژیمهای رطوبتی و حرارتی خاک منطقه مورد مطالعه به ترتیب اریدیک و هایپرترمیک میباشد. از تصاویر گوگلارث جهت آمادهسازی نقشه ژئومرفولوژی بر اساس دانش روابط خاک- زمیننما، زمینشناسی، توپوگرافی، کاربری و ژئومرفولوژی استفاده شد. تصویر منطقه مطالعاتی در سامانه اطلاعات جغرافیایی زمینمرجع و نقشه سطوح ژئومرفیک منطقه تهیه گردید.
بر اساس نقشه سطوح ژئومرفیک 28 خاکرخ حفر، تشریح و طبق روش کلید ردهبندی خاکها طبقهبندی شدند. نقشه ژئومرفولوژی نشان میدهد 14 سطح ژئومرفیک در منطقه مورد مطالعه وجود دارد. خاکهای منطقه مورد مطالعه در دو رده Aridisols و Entisols و شش گروه بزرگ Petrogypsids، Torriorthents، Haplogypsids، Haplocalcids، Haplocambids و Calcigypsids طبقهبندی شدند. نتایج نشان میدهد که ماده مادری - زمینشناسی - ، کاربری و موقعیت ژئومرفیک از عوامل مهم تعیینکننده در ویژگی-های فیزیکوشیمیایی و ردهبندی خاکهای منطقه مطالعاتی هستند.
مقدمه
در دورههای زمینشناسی گذشته، فرآیندهای متفاوتی از قبیل حرکتهای تکتونیکی و توالی فرسایش و رسوب بر طبیعت تکاملی زمیننماها اثر زیادی گذاشتهاند. تغییرات شرایط اقلیمی تأثیر شگرفی بر طبیعت فرآیندهای ژئومرفولوژی و هیدرولوژی برای تشکیل و تکامل اشکال اراضی در شرایط خشک و نیمهخشک میگذارد. از طرفی توالی تکامل تشکیل اراضی در طبیعت، نتیجه کنش و واکنش فرآیندهای خاکشناسی، هیدرولوژی و ژئومرفولوژی مختلف میباشد . - Bull, 1991 - در موقعیتهای زمیننما، خاکها تحت تأثیر غیرمستقیم فاکتورهای خاکسازی و اثرات متقابل پیچیده با فرآیندهای هیدرولوژی و ژئومرفولوژی تشکیل و توسعه مییابند - جعفری، . - 1390 ژئوپدولوژی1 یک روش سیستماتیک تجزیه و تحلیل سطوح ژئومرفیک است.
این روش سعی دارد با بررسی جامع روابط بین خاک و ژئومرفولوژی و برهمکنش آنها اقدام به نقشهبرداری خاک نماید و کوچکترین واحد نقشه را که دارای بالاترین مراتب همگنی و یکنواختی میباشد، تفکیک کند - قلیزاده، . - 1380 به طور کلی، هدف اصلی در ژئوپدولوژی، سازماندهی و طبقهبندی خاکها بر اساس شواهد ژئومرفولوژیکی آنها در سطح زمین با استفاده از یک ساختار سلسله مراتبی2 میباشد که معمولاً چهار سطح مختلف شامل زمیننما، زمینریخت، سنگشناسی - ماده مادری - و شکل اراضی - سطح ژئومرفیک - را در این ساختار در نظر میگیرند . - Zinck, 1989 - آنجوز و همکاران - 1998 - بیان کردند که موقعیت ژئومرفیک روی سرعت هوادیدگی، آبشوئی نمک و عمق سولوم در خاکهای جنوبشرق برزیل تأثیر داشته است.
- Anjose et al., 1998 - مطالعه خاکها روی زمینریختهای مختلف در منطقه سیرجان ایران مرکزی نشان داد که توپوگرافی و اقلیم - گذشته و حال - به عنوان دو فاکتور مهم و مؤثر خاکسازی، در تشکیل خاکهای این منطقه هستند . - Farpoor et al., 2012 - گسترش صنعت، وجود نیروگاه اتمی و اهمیت یافتن مسایلی مانند صادرات، واردات و شیلات در استان بوشهر تا حدودی باعث بیتوجهی به بخش کشاورزی استان بویژه مطالعات مربوط به بخش پیدایش و ردهبندی خاک شده است.
اطلاعاتی در زمینه تشکیل، پیدایش و ردهبندی خاکها از جمله توسعه و تکامل خاک در زمینریختهای مختلف استان بوشهر در دست نیست. بنابراین در این مقاله تشکیل و تحول برخی از خاکهای مهم شهرستان دشتستان در استان بوشهر و رابطه آن با زمین-ریخت بررسی شده است. این شهرستان بزرگترین شهرستان استان از لحاظ مساحت و قطب کشاورزی استان بوشهر میباشد. مجموع اراضی تحت کشت این شهرستان 240000 هکتار است. با توجه به اهمیت کشاورزی در شهرستان دشتستان، بخشی از این شهرستان به عنوان منطقه مطالعاتی در نظر گرفته شد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه به مساحت 40000 هکتار در شهرستان دشتستان استان بوشهر قرار دارد - شکل . - 1 این شهرستان در فاصله50 درجه و 45 دقیقه تا 52 درجه طول جغرافیایی شرقی و 28 درجه و 41 دقیقه تا 29 درجه و 46 دقیقه عرض جغرافیایی شمالی واقع شده است. دمای هوا در شهرستان دشتستان بین 0 تا 50 درجه در طول سال متغیر است و میانگین دما و بارش سالیانه نیز به ترتیب حدود 28 درجه سانتیگراد و 250 میلیمتر است - بینام، . - 1391 بر اساس کلید ردهبندی آمریکایی خاک، رژیم رطوبتی و حرارتی خاک به ترتیب اریدیک و هایپرترمیک است.
جهت انجام این مطالعه، ابتدا محدوده منطقه مورد مطالعه بر روی نرمافزار گوگلارث مشخص شد، سپس برای تفکیک واحدها بر روی تصویر گوگلارث از دانش روابط بین خاکنما، زمینشناسی - ماده مادری - ، توپوگرافی، کاربری اراضی و ژئومرفولوژی استفاده شد. پس از تعیین واحدهای ژئومرفیک بر روی تصاویر گوگلارث، تصویر منطقه مطالعاتی در قالب فایل بیتمپ1 ذخیره و با استفاده از طول و عرض جغرافیایی چهار گوشه منطقه، در سامانه اطلاعات جامع جغرافیایی زمینمرجع2 شد و نقشه ژئومرفولوژی منطقه تهیه گردید.
لازم به ذکر است که پس از تفسیر تصاویر گوگلارث بر اساس ویژگیهای بیان شده، بازدیدهای مکرری از منطقه صورت گرفت و بعضی از مرزهای ترسیمشده تصحیح شد. همچنین بعد از نمونهبرداری و تشریح 28 پروفیل حفر شده، نقشه نهایی سطوح ژئومرفیک منطقه تهیه گردید. تشریح و طبقهبندی خاکها نیز بر اساس روش کلید ردهبندی خاک صورت گرفت. از سلسله مراتب زمینریختی شامل چهار سطح زمیننما، زمینریخت، زمینشناسی - ماده مادری - و سطح ژئومرفیک جهت تجزیه پیچیدگی زمیننماهای مختلف استفاده شد. این سلسله مراتب زمینریختی، فرآیندهای تو در توی زمینشناختی، زمینریختی و خاکساختی را طبقهبندی و پیچیدگی را شکسته و اطلاعات فرآیندها را از مقیاس منطقهای به مقیاس سطوح زمینریختی منتقل میکند - تومانیان، . - 1385 مواد مادری - زمینشناسی - یکی از پارامترهای مؤثر و به عنوان یک لایه پنهان در تفکیک سطوح استفاده شد.
نتایج و بحث
زمیننماها، زمینریختها و سطوح ژئومرفیکی منطقه مطالعاتی که از تفسیر تصاویر گوگلارث، بازدیدهای صحرایی و نتایج آزمایشگاهی تشخیص داده شد، در شکل 2 ارائه شده است. جدول 1 نیز راهنمای شکل 2 میباشد. چهار واحد زمیننما شامل کوه، تپه، دامنه و دشت در منطقه مطالعاتی مشخص شد. سطوح فرسایشی، رخنمون سنگی، تپههای بریده بریده، مخروطه-افکنه، دشت آبرفتی، دشت رودخانهای و دشت بریده بریده نیز از جمله زمینریختهای شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه میباشند. خاکهای شناسایی شده در شش گروه بزرگ شامل Petrogypsids، Torriorthents، Haplogypsids، Haplocalcids، Haplocambids و Calcigypsids قرار میگیرند.
