بخشی از مقاله
چکیده
پروژهای زیرزمینی و زیرساختی عموماً پروژه هایی پیچیده با متغیرهای زیادی، از جمله شرایط متغیر و نامطمئن زمین بوده و اطلاعات حاصله اکثراً به صورت غیرمستقیم به دست می آیند. این شرایط ریسکهای قابل توجهی رابر تمام اجزای پروژه حتی قسمتهایی که به صورت غیرمستقیم با پروژه در ارتباط هستند ، وارد آورده و منجر به صرف هزینه های زیاد و تأخیرات زمانی در انجام پروژه می شود. مدیریت درست و به موقع این ریسکها موجب حداقل کردن احتمال وقوع یا اثر پیامدهای منفی بر اهداف پروژه می شود. رتبه بندی با فراهم آوردن امکان پاسخ دهی به موقع به همه ی ریسک ها ،کمک شایانی به انجام هرچه موفقتر فرآیند مدیریت ریسک می نماید.
استفاده از روشهای نوین تصمیمگیری، مانند روشهای تصمیمگیری چندشاخصه جهت رتبهبندی ریسکها، نتایج معتبرتری در مقایسه با روشهای سنتی بدست میدهد. در این تحقیق استفاده از روش تصمیمگیری شباهت به گزینه ایدهآل - TOPSIS - در رتبهبندی ریسک پروژه تونلسازی - راه آهن درود -خرم آباد - مورد بررسی قرار گرفته است. جمعآوری و تجمیع نظرات خبرگان بر اساس روش تصمیمگیری گروهی و میانگین وزنی انجام شده است و در نهایت ریسکهای بازار، اقتصادی و تعمیر و نگهداری به ترتیب به عنوان بحرانیترین ریسکها شناخته شدند.
واژههای کلیدی: تونلسازی، راهآهن درود- خرمآباد، رتبهبندی، شباهت به گزینه ایده ال، مدیریت ریسک
-1مقدمه
با توجه به استراتژی دولت برای اولویت بخشی به توسعه شبکه ریلی و افزایش نقش بخش خصوصی در پروژه های زیرساختی، راه آهن درود-خرم آباد به صورت طرح و ساخت توسط بخش خصوصی اجرا می شود. با اجرای آن و اتصال خرمآباد به شبکه سراسری راهآهن و ادامه مسیر تا اندیمشک میتوان از این مسیر به عنوان یکی از راه های افزایش ظرفیت خط سراسری جنوب و رفع تنگناهای موجود استفاده کرد ریسک پروژههای تونلسازی همواره قابل توجه بوده و از طریق مدیریت مناسب میتوان احتمال وقوع یا تاثیر پیامدهای نامطلوب آنها را کمینه نمود. از جمله علل اصلی طولانیتر شدن و افزایش هزینههای پروژههای تونلسازی، مدیریت ناقص و ضعیف به-ویژه مدیریت ریسک گزارش شده است - - Wagner, 2006 ارزیابی و رتبهبندی ریسکهای متوجه پروژه یکی از بخشهای اصلی فرایند مدیریت ریسک میباشد.
رتبهبندی و اولویتدهی ریسکهای یک پروژه را میتوان به کمک روشهای مختلف کمی و کیفی انجام داد که خود یک مسئله تصمیمگیری است. از جمله روشهای کارا و مناسب جهت انجام این کار، روشهای تصمیمگیری چند شاخصه - 1MADM - میباشند که منجر به اتخاذ تصمیمات صحیحتر بر پایه علمی و عقلایی برای مدیران میگردد. اگرچه تاکنون از روشهای تصمیمگیری چندشاخصه بهطورجداگانه و یا در ترکیب با دیگر روشهای تصمیمگیری در فرایند مدیریت ریسک بسیاری از پروژهها بهره-گرفته شده است، اما بررسیها نشان میدهد که تاکنون از این روشها بهطور مؤثر در پروژههای تونلسازی استفاده نشده است.
در این تحقیق به منظور ارزیابی ریسکهای عملیات تونلسازی راهآهن درود - خرمآباد، ضمن طراحی یک ساختار جامع شکست ریسک و پیشنهاد مجموعهای از شاخصها برای اندازهگیری ریسک، نظرات خبرگان در خصوص ریسکها با روش تصمیمگیری گروهی و میانگین وزنی به ترتیب جمعآوری و تجمیع شده است. جهت رتبهبندی و خوشهبندی ریسکها نیز از روش شباهت به گزینه ایده آل - TOPSIS - استفاده شده است. به منظور ارزیابی دقیقتر ریسکها، شاخصهای تکمیلی اثرات اجتماعی اقتصادی، اثرات زیست محیطی، نزدیکی وقوع ریسک، میزان مواجهه با ریسک، عدم اطمینان تخمین و میزان مدیریت پذیری ریسک نیز در نظر گرفته شده است.
-2مفاهیم ریسک و مدیریت ریسک پروژه
ریسک تابعی است که احتمال و اندازه خسارت را تعیین میکند. ریسک پروژه را چنین تعریف کردهاند:مفاهیمی از رخدادهای نامعلومِ مهم که سطح دست یافتن به عملکردهای موردانتظار پروژه را مشخص میکند. مدیریت ریسک پروژه، هنر و علم تشخیص، تعیین و واکنش به ریسک پروژه، در سرتاسر طول یک پروژه برای حفظ روند رسیدن به اهداف پروژه میباشد, - . - Kinnunen 2000 از طرف موسسه مدیریت پروژه »مدیریت ریسک« به عنوان یکی از هشت سطح اصلی »کلیات دانش مدیریت « معرفی شده است. - Raz,Michael 2001 - در این تعریف، مدیریت ریسک پروژه به مراحل برنامهریزی، شناسایی ریسک، اندازهگیری و تحلیل ریسک، ارائه پاسخ - عکس-العمل در مقابل ریسک - و کنترل ریسک تقسیم شده است.
-3ارزیابی و رتبه بندی ریسک
ارزیابی ریسک، احتمال رویداد ریسک و اثر آن را بر عملکرد کلی پروژه تعیین میکند. بطورخاص، این فعالیت نیازمند تعیین احتمال وقوع ریسک یا تهدید است و نیازمند آن است که تعیین کند آیا کنترلهای موجود اثر بخش میباشند یا خیر؟هدف از مرحله ارزیابی ریسک، اندازهگیری ریسکها بر اساس شاخصهای مختلفی از قبیل میزان تاثیر و احتمال وقوع میباشد. رتبهبندی ریسکها، قسمت کلیدی این فرایند به شمار میرود. زیرا با انجام رتبهبندی ریسکها، ارجحیت هر ریسک براساس شاخصهای تعیین شده، در مقابل سایر ریسکها مشخص و در نتیجه تصمیمگیرنده میتواند در مورد میزان تخصیص منابع موجود برای مقابله با هر ریسک برنامهیزی نماید.
رتبهبندی ریسکهای یک پروژه را میتوان به روشهای مختلف کمی و کیفی انجام داد. در سادهترین و در عین حال متداولترین حالت، رتبه ریسک را بر اساس حاصلضرب مقادیر احتمال و تاثیر بدست میآورند. نتایج حاصل از ارزیابی ریسک در واقع داده-های ورودی سایر مراحل مدیریت ریسک محسوب میشوند. فرایند ارزیابی ریسک دارای مراحل مختلفی است. گام اول، شناسایی ریسک، تهدیدها و فرصتهای عمدهای که میتوانند بر اهداف پروژه یا فرایند موردنظر تاثیرگذار باشند. درگام دوم ارزیابی دقیقی در مورد تواتر وقوع و نتایج هر یک از ریسکها انجام می پذیرد و سپس ریسکهای مختلف را بر اساس مقادیر بدست آمده رتبهبندی میکنند. بدین وسیله
