بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به محرک بودن مصرف انرژی در فرایند رشد اقتصادی کشورها و وجود رابطه مستقیم در میزان انتشار آلایندهها و مصرف انرژی، سوالی مطرحی این است که آیا الزاما رشد اقتصادی عامل ایجاد آلودگی است؟ دراین صورت کنترل انتشار آلایندهها ممکن است منجر به کاهش رشد اقتصادی شود که با اهداف کشورها در تناقض میباشد. در نتیجه اثرات رشداقتصادی و انتشار گاز CO2 میتواند قابل تأمل و بررسی باشد. بر این اساس، در این مطالعه سعی شده است تا با استفاده از اطلاعات سریزمانی سالانه کشورهای عضو OPEC به عنوان شاخصی از کشورهای در حال توسعه و دارای منابع فسیلی و نیز کشور ایران به عنوان نمایندهای از این گروه کشورها، اثرات تکانههای متغیرهای رشد GDP سرانه، مصرف انرژی و انتشار گاز CO2 بر همدیگر طی دوره 2008-1960، مورد بررسی قرار گیرد.
برای این منظور از توابع عکسالعمل آنی - IRFs - و تجزیه واریانس - FEVDs - مدل خودتوضیح برداری تابلویی - PVAR - برای گروه کشورهای عضو OPEC و مدل خودتوضیح برداری سری زمانی برای کشور ایران استفاده شده است. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که در کشورهای عضو OPEC و نیز کشور ایران نحوه واکنش متغیر انتشار گاز دی اکسیدکربن به تکانههای رشد GDP سرانه در راستای منحنی زیست محیطی کوزنتس بوده و در هر دو، رشد GDP سرانه عامل محرک در هدایت سطوح انتشار گاز CO2 میباشد.
-1 مقدمه
مسائل زیست محیطی نظیر گرم شدن جهان به واسطه انتشار گازهای گلخانهای1 از مواردی است که کشورهای جهان با آن مواجه هستند و در این راستا تلاشهای متعددی بکار بردهاند. از جمله این تلاشها پیمان کیوتو و مونترال میباشد که برای کنترل و کاستن از میزان انتشار گازهای گلخانهای از جمله دی اکسید کربن بین کشورها به امضا رسیده است - فلاحی و هاشمی دیزجی، . - 1389 اما باید توجه داشت که انرژی به عنوان یکی از عوامل تولید و نیرو محرکه رشد اقتصادی کشورها تلقی میگردد و میزان انتشار این آلایندهها رابطه مستقیمی با میزان مصرف انرژی دارد. بنابراین ممکن است کنترل انتشار این آلایندهها رشد اقتصادی کشورها را کاهش دهد که این با اهداف کشورها در تناقض است.
بطور کلی طی دهههای اخیر رشد اقتصادی جهان و روند صنعتی شدن، موجب افزایش تقاضا و مصرف انرژی شده است. با توجه به تأمین بخش اعظم این تقاضا از محل منابع فسیلی و انتشار گازهای گلخانهای از مصرف این منابع، در نگاه اول بهنظر میرسد که رشد اقتصادی سبب آلودگیهای زیست محیطی میشود. ولی مطالعات تجربی نشان میدهد که لزوما رشد اقتصادی عامل ایجاد آلودگی نیست بلکه تنها در مراحل اولیه، با افزایش سریع مصرف انرژی در فرایند رشد اقتصادی آلودگی زیست محیطی اتفاق میافتد. در حالیکه طی مراحل بعدی رشد، با بروز آثار مخرب زیست محیطی و در کنار آن افزایش سطح آگاهی و حساسیتهای عمومی، مسائل زیست محیطی مورد توجه بیشتری قرار میگیرد.
بدین منظور انرژی بطور کارا مورد استفاده قرار گرفته و مصرف آن بهینه شده و درنتیجه آلودگی زیست محیطی کمتر میشود . - Bekerman, 1992 - بنابراین در این مرحله، رشد اقتصادی سبب بهبود کیفیت محیط زیست میشود . دراین راستا، محققان با اقتباس از نتایج تحقیقی کوزنتس و نتایج حاصله، وجود رابطه U وارون بین متغیرهای رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست را تأیید کردند. بنابراین این ایده، به فرضیه زیست محیطی کوزنتس مشهور شد. البته چنین روندی در دو گروه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه که از لحاظ برخورداری از منابع فسیلی و سطوح فنی و تکنولوژیکی از هم متفاوتند قابل تأمل و بررسی است و شایسته است تا با ابزارهای علمی مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد و بر آن اساس استراتژیهای مناسب اتخاذ شود.
طی دهههای اخیر مطالعات متعددی در راستای رابطه بین رشد اقتصادی، مصرف انرژی و آلودگی محیط زیست صورت گرفته است که عمده مطالعات را میتوان به چند گروه تقسیم کرد که در ادامه به آخرین مطالعات صورت گرفته اشاره میشود. یک گروه رابطه بین رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست را مورد بررسی قرار دادهاند - دیندا و کندو2006 3، مانجی و جنا2008 4، فطرس، غفاری و شهبازی20115، غزالی و زیبایی 1388، امیرتیموری و خلیلیان - 1388، گروهی دیگر به بررسی رابطه رشد اقتصادی و مصرف انرژی پرداخته است.
- مهرآرا2006 6، نارایان و سینگ 2007 7، نارایان و همکاران 2008، فلاحی 2011 8 ، بهبودی، اصغرپور 1388، آماده، قاضی و عباسی فر 1388، بهبودی، محمدزاده و جبرائیلی 1388، فلاحی و هاشمی دیزج . - 1389 البته مطالعاتی نیز در باب رابطه رشد اقتصادی، مصرف انرژی و آلودگی محیط زیست صورت گرفته است - انگ2007 9، چبی و بوچلبن2008 10، فطرس و نسرین دوست 1388، محمدباقری 1389، فطرس و براتی . - 1390 با توجه به مطالعات صورت گرفته در زمینههای مختلف، در این پژوهش به بررسی آثار رشد اقتصادی، مصرف انرژی و انتشار گاز دی اکسید کربن در دو گروه کشورهای عضو OPEC به عنوان نمایندهای از کشورهای درحال توسعه و نیز کشور ایران به عنوان نمایندهای از این گروه کشورها پرداخته میشود.
البته تمایز این پژوهش با سایر مطالعات صورت گرفته در متدولوژی بکار رفته میباشد که در آن از الگوی خودرگرسیون برداری تابلویی برای گروه کشورهای عضو OPEC بهره گرفته شده است. درادامه ابتدا مدل تحقیق معرفی شده و سپس با استفاده از مدلهای خودرگرسیون برداری تابلویی ارتباط متقابل متغیرها بر همدیگر مورد بررسی قرار میگیرد. در نهایت خلاصه و جمعبندی مطالب ارائه میگردد.
-2 الگوی تحقیق
در این تحقیق از مدل خودرگرسیون برداری تابلویی 11 - PVAR - برای تجزیه و تحلیلهای تحقیق استفاده شده است، که مناسبترین مدل برای تجزیه و تحلیل الگوی تحلیلی مطالعه میباشد، چرا که روش کار بسیار ساده است، محقق را درگیر تشخیص درونزا و برونزا بودن متغیر نمیکند، پیشبینیهای ارائه شده بر اساس این مدلها بهتر از پیشبینیهای معادلات همزمان است، توانایی بیان ساختار پویای مدل و انتظارات عقلایی در کوتاهمدت و نیز توانایی حذف قیود و محدودیتهایی که غالبا همراه تئوریهای اقتصادی است، را دارا میباشد - کمیجانی، اسدی مهماندوستی، . - 1389 به این دلیل، گفته میشود که در روش VAR برای تخمین مدل به نظریه خاصی نیاز نیست.
