بخشی از مقاله
چکیده
بیماران با مراجعه به مراکز پزشکی با فرم هایی مواجه می شوند که خواسته یا ناخواسته اقدام به امضای آن می نمایند که این امضاء حکایت از اجازه آنها نسبت به انجام اعمال پزشکی بر روی آنها جهت درمان می باشد که امضای آنها باعث سلب مسئولیت پزشک از قصورات پزشکی نمی گردد.
مقدمه
امروزه پزشکان به دلیل فعالیت پُراسترسی که با جان بیمار در ارتباط می باشد نیاز است که دارای امنیت خاطر بوده و با آرامش کامل به کار خود ادامه دهند به همین منظور نیز فرم رضایت نامه و برائت نامه تدوین می شود تا کادر درمان با خیال راحت تری اقدام به انجام درمان یا عمل جراحی نمایند.مطابق قوانین اگر پزشک دچار تخلف یا قصوری شود و این تخلف هم به اثبات برسد پزشکحتماً باید مجازات شود حتی اگر بیمار برای برائت پزشک امضا داده باشد و رضایت نامه ربطی به تخلفات پزشکی ندارد.
رضایت:
رضایت در لغت به معنای اجازه، رخصت، خشنودی، تسلیم شدن و موافقت و خرسندی آمده است. رضایت در اصطلاح حقوقی عبارتست از تمایل قلب به طرف یک عمل حقوقیکه سابقاً انجام شده یا الان انجام میشود یابعداً واقع خواهد شد. رضایت هر سه زمان، حال، گذشته، و آینده را شامل میشود. برخلاف قصد انشاء که فقط شامل زمان حال میشود.
رضایت بیمار:
یعنی تمایل قلبی و موافقت ایشان مبنی بر اینکه تعرضی برخلاف قانون علیه حقوق و آزادی های او انجام شود.
رضایت نامه :
عبارت است از امضاء مدرکی که بیمار قبل از تن دادن به هرگونه رضایت از کلیه خطرات عمل، راههای درمان و جایگزین و خطرات آن توسط پزشک آگاهی پیدا کند.
برائت نامه :
اخذ برائت این است که پزشک قبل از شروع به اقدام تشخیصی و درمانی،خطرات احتمالی را به بیمار یاولّیاو تذکر دهد و کتباً برائت اخذ نماید تا در صورت بروز خسارت ،مسئول و مدیون نباشد. با اخذ برائت به پزشک اجازه داده می شود تا بر اساس تخصص و صلاحیت خود بتواند در مقام تشخیص یا درمان بیمار را با توجه به موازین علمی در معرض آسیب های احتمالی و لازم با روشهای طبی قراردهد. چنانچه بیمار در طی درمان دچار عوارض یا نقص عضوی گردد در صورتی که پزشک براساس موازین علمی و فنی عمل کرده باشد مقصر نیست.
عنصرقانونی رضایت:
بند ج ماده 158 قانون مجازات اسلامی می گوید: هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می شود،جرم نخواهد بود و قابل مجازات نیست و سه شرط لازم برای رفع مسئولیت کیفری پزشک یکی جلب رضایت بیمار یاولّی قانونی اوست و فردی که رضایت نامه را امضا می کند و از طرفی باید هوشیار بوده و بالغ و عاقل باشد.
براساس بند ج ماده 158 قانون مجازات اسلامی که در آن به بحث رضایت اشاره شده، یکی از اساسیترین و اصولیترین ارکان در بحث درمان توسط پزشک وجود رضایت میباشد. همانگونه که در بسیاری از امور حقوقی و معاملات و قراردادها بحث رضایت در کنار عقل و بلوغ از شرایط اصلی و عامه و پایهای به شمار رفته در بحث پزشکی و ارتباط بیمار و پزشک، عنصر رضایت نقش کلیدی و مجوز عمل و اقدام شمرده شده است.
اجازه و رضایت بیمار موجب مجاز بودن اقدام پزشک است و انجام عمل جراحی و یا هر اقدام دیگری بدون رضایت و اذن بیمار در حکم جرح عمومی است در واقع اجازه و رضایت برای شروع هر اقدامی لازم است ماده 158 - بند ج - در مقام بیان شرایط جواز تصرف در نفس دیگران به عنوان معالجه و درمان بوده و نفس فعل طبابت صرف نظر از نتیجه احتمالی آن را مورد توجه قرار داده است که در این صورت اقدام پزشک و یا عمل جراحی در صورتی مشروع است که با رضایت بیمار صورت گرفته باشد و یاولّی و یا سرپرستان بیمار و با شرط عدم خطای پزشکی با این وصف رضایت و اذن مستفاد از قانون در مشروعیت فعل طبیب یعنی معالجه موثر بوده و پزشک در برابر صدمات احتمالی مسئول است و پزشک بدون ضمیمه نمودن رضایت بیمار یاولّی یا سرپرستان او مجاز به اقدام نبوده و در صورت اقدام ضامن است.
برای گرفتن رضایت نامه بایستی یک ارتباط منطقی همراه با حفظ اعتماد متقابل بین پزشک و بیمار وجود داشته باشد، گرفتن رضایت نامه برای اقدامات غیرقانونی و غیراخلاقی نظیر سقط جنین معتبر نیست. شرط برائت به معنی معاف شدن از ضمان ناشی از احتمال خطرات است و باعث می شود تا طبیب را از اثبات احتیاط به وسیله خود و انتساب خطر به عامل خارج معاف کند با وجود چنین شرطی بیمار یا بازماندگان او باید بی مبالاتی و عمد پزشک را مطابق قواعد عمد ثابت کنند وگرنه طرفی از دعوی خسارت نمی بندند ولی اثر برائت از این فراتر نمی رود و به ویژه در مورد تقصیرهای سنگین و عمد اثری ندارد.
جهت اخذ هرچه بهتر برائت و رضایت نامه از بیماران می توان ابتدا مریض را پذیرش کرد و در بیمارستان بستری نمود - کاری که در ایران انجام نمی شود بلکه از همه قبل از بستری شدن و در هنگام پذیرش برائت نامه کسب می شود و سپس اقدام به بستری بیمار می گردد - سپس در موقع مناسبی قبل از اینکه اقدامات درمانی شروع شود توضیحاتنسبتاً کامل و مفیدی راجع به درمان،راه های درمانی موجود برای علاج بیماری شخص،عوارض درمان و شانس موفقیت درمان به مریض ارائه گردد. به نظر می رسد چنانچه این توضیحات توسط شخص پزشک به بیمار ارائه شود و بیمار در حضور وی فرم را امضاء کند از آرامش خاطر بیشتری بهره مند خواهد شد و به پزشک خود بیشتر اعتماد خواهد کرد.
اصول مربوط به رضایت نامه، برائت نامه و سایر حقوق قانونی و اخلاقی بیماران به طور معمول در قالب دروس پزشکی قانونی و اخلاق پزشکی در دانشکده های پزشکی و پیراپزشکی برای دانشجویان رشته های علوم پزشکی تدریس می شود با این حال تجارب نویسندگان در کمیسیون های پزشکی، سازمان نظام پزشکی و پزشکی قانونی حاکی از وجود موارد قابل توجهی از دعاوی قضایی و حقوقی است که بیماران با استناد به عدم رضایت و عدم اطلاع کافی از روند امور تشخیصی و درمانی علیه کادر معالج خویش اقامه دعوی نموده اند.
*براساس نتایج بررسی های انجام شده در بیمارستان ها اغلب موارد رضایت نامه و تمام موارد برائت نامه توسط فردی بجز پزشک و در زمان پذیرش اخذ می شود در صورتیکه دادن اطلاعات در مورد بیماری و گرفتن رضایت و برائت در زمان بستری که تنش کمی وجود دارد می بایستی توسط جراح یا پزشک معالج بیمارانجام شود و احتمال موفقیت درمان هم تا حدودی به بیمار توضیح داده شود.
فرق رضایت نامه و برائت نامه چیست؟
اگر پزشک فقط رضایت گرفته باشد،در صورت بروز مرگ،نقص عضو یا خسارت مالی ضامن است ولی اگر برائت نیز تحصیل کرده باشد،عهده دار خسارت پدید آمده نیست.فقط اصل برائت است که موجب سقوط ضمان می شود البته در صورت بروز قصور پزشکی،برائتی که قبل از درمان گرفته شده، باعث سقوط ضمان نیست.
شرایط رضایت نامه معتبر:
-1 اخذ رضایت کتبی
-2 اخذ رضایت از بیمار یاولّی قانونی وی
-3 ثبت امضا و ترجیحاً اثر انگشت رضایت دهنده
-4 تنظیم رضایت نامه به زبان ساده،روشن و قابل فهم
-5 احراز عقل و شعور رضایت دهنده
-6 احراز سن قانونی رضایت دهنده
-7 اخذ رضایت آگاهانه
-8 اخذ رضایت بدون تهدید و یا فشار
-9 ثبت امضای شاهد
شرط رضایت آگاهانه:
-1 تشریح وضعیت
-2 شرح مناسبی از فرایند مورد استفاده و عواقب مورد انتظار آنها
-3 شرح منافع مورد انتظار
-4 پیشنهاد پاسخگویی به سئوالات بیمار
-5 مطلع ساختن بیمار از معالجات پزشکی یا جراحی که به عهده مستقیم پزشک بوده و قابل انتقال به دیگری نیست.
