بخشی از مقاله
خلاصه
در نظرگرفتنِ استحکام و پایداریِ بنا و کنترل تعادلِ نیروها، از مسائلی بود که معماران در گذشته به آنها توجه داشتهاند. دستیابی به ساختمانهای مرتفعرو تمایلِ وافر به ایجادِ دهانها و ارتفاعاتِ بزرگتر، مسائلی بود که معماران را به مهارِ نیروهای رانشیِ ایجادشده فرا خواندمی و با کسب تجربه در چگونگی توزیعِ صحیحِ فشارها و نیروها، به پایداری و استقامتِ بنا یاری میرساندند. معماران در پی خنثینمودنِ این فشارها، از سازهی دیوار هو به صورت مبتکرانه استفاده نمودند.
سازهی دیوار هو، نوعی پشتبند است که در راستای پایدارسازی بنا در معماری سنتی ایران به کار گرفته شدهاست. علل ساخت دیوار هو و رفتار سازهای آن مسئلهای است که در این پژوهش با ابزار یافتهاندوزی، مبتنی بر مطالعات کتابخانهای پاسخ داده شدهاست. این سازه هم در حینِ ساختِنا وب هم بعد از ساختِ بنا به عنوانِ یک تدبیر مرمتی پیش- بینی و طراحی میشود و دلیل اصلی جهت ساخت آن، مهار نیروهای رانشی در بناست.
.1 مقدمه
معماران گذشته به مانند مهندسان امروز، برای مهار نیروهای رانشیکه سببِ برهم خوردنِ تعادل نیروها در بنا میشدند، روشهای متفاوتی بهکار میگرفتند. یکی از این روشها، دیوار هو است که با رویکرد سازهای در بناهای تاریخی مورد استفاده قرار گرفتهاست. معماری دیوارهای هو و عملکردشان که در مهار نیروی رانشیِ سازههای متفاوتی از بنا، همچون دیوارها، تاقها، گنبدخانه و ایوانها، مؤثر بودهاند، نشان از نبوغ و درک عمیق معماران از رفتار سازهای آنها دارد. با وجود اینکه معماران قدیم، فقط یک فهم ذاتی و تجربی داشتند ولی در این مورد حائز موفقیت نسبی گردیدند.
آنها از دیوارهای هوی قدیمیتر و کار معماران قبلی ایده میگرفتند و خرابیهای ایجاد شده در دیوارهای هوی پیشین، برای آنها نشانههایی جهت بهبود سازهای و حتی زیباشناختی این سازه بودهاست. جایِ بررسیِ دیوارهای هو، اجزاء و شاخصهای مؤثر در آن، در تحقیقاتِ داخلی، خالی به نظر میرسد، اما در مطالعات خارجی، در اواسط قرن نوزدهم - 1858م. - ، معمار و نظریهپرداز فرانسوی، ویوله لودوک1، به طور اخص به مطالعهی پشتبندهای معلق2 و معماری گوتیک3 پرداختهاست.
فیتچن1، در سال 1955م.، تمامی نیروهای داخلی و خارجیِ وارد بر پشتبندهای معلق را بررسی نمود و از همه مهمتر، ژاک هیمن2، در سال1966م.، به بحث توابع مربوط به پشتبندهای معلق پرداخت که از آن جمله توابع، عبارتاند از: توابع طول، ضخامت و شیب پشتبندها. اما بررسی دیوارهای هوی موجود در ایران - که به ظاهر با پشتبندهای خارجی متفاوتند - و نیروی رانشی وارد بر آنها، مهجور مانده است که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد. در این مقاله سعی بر آن شده تا به سؤالهای زیرپاسخ گفته شود. دیوار هو چیست و رفتار سازهای آن به چه صورت است؟
علل ساخت دیوارهای هو چیست؟
.2 دیوار هو
دیوار هو، پشتبندی است حجمی که از مصالحِبنایی برای ساختنِ آن استفاده شده باشد و به صورت مستقیم و نه با واسطهی عنصر دیگر، نیروهای رانشی را به زمین منتقل کند و از تخریب سازهی نامتعادل جلوگیری نماید.کروکی آن را در شکل1 میتوان مشاهده نمود.
.3 رفتار سازهای دیوارهای هو
طبق تعریفی که برای دیوار هو، انجام پذیرفت، میتوان رفتار سازهای دیوار هو را در کروکی که در شکل 2 ترسیم شده-است، بررسی نمود. »چنانچه دیوار جناحی قوس به اندازه کافی بزرگ و سنگین نباشد واژگون خواهد شد. در شکل2 زیر پارهخط oa نیروی فشار T یک قوس پارهخط ob وزن W دیوار جناحی و پارهخط oc نیروی Rبرآیندِ وارد بر این دیوار را نشان میدهد. در صورتی که این برآیندِ فشار مطابق شکل 2 - الف - امتداد قاعده دیوار را قطع کند دیوار واژگون خواهد شد.
میتوان بر ضخامت و وزن دیوار با اضافه کردن یک پشتبند مطابق شکل - 2ب - افزود. در این صورت طول پارهخط oa که معرف فشار T است تغییر نمیکند ولی وزن W به W" افزایش مییابد که آن را با ob" نشان دادهایم. چنانچه ابعاد و وزن پشتبند به اندازه کافی باشد نیروی برآیند R" در داخل محدوده قاعده قرار خواهد گرفت و هیچگونه خطر واژگونی، دیوار را تهدید نخواهد کرد. در حقیقت برای اجتناب از به وجود آمدن تنشهای کششی در قاعده، فاصلهی AB بایستی حداقل یک سوم فاصلهی AC در نظر گرفته شود.«[2]
.4 علل ساخت دیوارهای هو
دیوارهای هو از نظر زمان ساخت، دارای دو دستهبندی هستند:
1. هنگام ساخت بنا
2. پس از ساخت بنا با نقش سازهی مرمتی
