بخشی از مقاله
چکیده
گیاهان بیگانه، گونه های غیر بومی یک اکوسیستم هستند که اکوسیستمی را در آن مستقر می شوند به طور قابل توجهی تغییر می دهند و در آن اختلال ایجاد می کنند. جهت مقایسه قدرت رقابت گیاهان بیگانه، بذر گیاه بومی گاوزبان ایرانی - Echium amoenum - و گیاه بیگانه گاوزبان اروپایی - Borago officinalis - در گلدانهای 250 میلی لیتری در گلخانه دانشکده کشارزی بردسیر در سال 95-94 کاشته شد.
آزمایش در طرح فاکتوریل در قالب کامل تصادفی در 10 تکرار در گلدانهای 1,25 لیتری در تیمارهایی به صورت یک گیاه تک از هر گونه در گلدان به عنوان کنترل برای اثر رقابت و برای بررسی اثر رقابت درون و برون گونه، یک گیاه گاوزبان ایرانی در رقابت با یک گیاه گاوزبان ایرانی، یک گیاه گاوزبان اروپایی در رقابت با یک گیاه گاوزبان اروپایی، و یک گیاه گاوزبان ایرانی در رقابت با یک گیاه گاوزبان اروپایی ای انجام شد. نتایج این آزمایش نشان داد تاثیر رقابت روی هر دو گیاه گاوزبان ایرانی و اروپایی در مقایسه باگیاه تنها معنی دار است.
به طوریکه برای هر دو گیاه اضافه کردن گیاه دوم به گلدان - رقابت - ، ارتفاع و بیومس را کاهش داد. تاثیر رقابت بر روی هر کدام از این گیاهان بستگی به نوع گیاه در حال رقابت داشت که فرضیه ما را در مورد قدرت رقابت گیاهان بیگانه تایید می کند. در حالی هم بیومس و هم ارتفاع گیاه گاوزبان ایرانی در اثر رقابت با گونه بیگانه اروپایی کاهش می یابد، تاثیر رقابت با گونه بومی برای گاوزبان اروپایی کمتر و رقابت درون گونه ای برای گونه اروپایی برابر با رقابت برون گونه ای است. در حالیکه برای گیاه گاوزبان ایرانی رقابت درون گونه ای کمتر از برون گونه است و گیاه بومی گاوزبان ایرانی از رقابت با گیاه بیگانه تاثیر منفی دیده و عملکرد آن پایین می آید.
مقدمه
گیاهان بیگانه، گونه های غیر بومی یک اکوسیستم هستند که اکوسیستمی را در آن مستقر می شوند به طور قابل توجهی تغییر می دهند و یا در آن اختلال ایجاد می کنند 1 ]، .[2 در حال حاضر گیاهان بیگانه ذهن بسیاری از اکولوژیستها را به خود مشغول کرده است .[3] علاقه اخیر آنها به اکولوژی گیاهان بیگانه موجب شکل گیری فهم جدیدی از جنبه های تهاجم پذیری در شاخه های ژنتیک و پویایی جمعیتهای گیاهی شده است .[4] این گیاهان از راه مهاجرت طبیعی، فعالیت های بشر از جمله فعالیت هایی که در زمینه تجارت در سطح بین المللی و تجارت گیاهان انجام می شوند به زیستگاههای جدید انتقال می یابند.
[5-7] ممکن است برخی از گونه های معرفی شده به یک اکوسیستم نسبت به گونه های بومی یک مزیت رقابتی پیدا کنند و در نتیجه تبدیل به گونه مهاجم شوند.[8] در این شرایط، تازه واردان جمعیتی را پرورش می دهند و افزایش می یابند. به خصوص اگر اکوسیستمی که وارد آن می شوند فاقد شکارچیان طبیعی باشد که با آنها مقابله کنند و مانع افزایش آنها شوند. این رهایی از دشمنان طبیعی، باعث می شود که این گیاهان به جای سرمایه گذاری روی دفاع در برابر دشمنان طبیعی، بیشتر بر روی رشد و تولید مثل سرمایه گزاری کنند 9]، 8، .[6 رشد و تولید مثل بیشتر باعث افزایش بیومس و بیشتر شدن توان رقابتی این گیاهان در برابرگیاهان بومی میشود.
وقتی چنین تهاجم هایی از سوی گیاهان بیگانه انجام می گیرد، در اکوسیستمی که به آن وارد شده اند اختلال زیست محیطی به وجود می آید و اغلب تنوع زیستی آن اکوسیستم کاهش می یابد .[10] ممکن است گیاهان بیگانه آنقدر با اکوسیستم جدید سازگاری پیدا کنند که بتوانند با گونه های بومی آن اکوسیستم را رقابت کنند و جمعیت گونه های بومی آن را در طول زمان در آن کاهش دهند. در نتیجه بسیاری از گونه های بومی از اکوسیستم های آسیب دیده حذف می شوند .[11] در مروری که توسط هینز انجام شد نشان داد در بیشتر مطالعاتی که روی گونه های بیگانه انجام شده، این گیاهان چگالی و توانایی تولید مثل بیشتر، و نرخ بازسازی بالاتری را در مقایسه با محدوده بومی دارا میباشند.
[12] با این وجود هنوز مشخص نیست که چگونه این فرآیندهای سازگاری و رقابت ، ساختار جامعه گیاهی را ایجاد می کند و همچنین رقابت درون گونه و بین گونه ای چه نقشی را در پویایی و غنای گونه های گیاهان بومی و بیگانه ویا ایجاد ساختار جامعه ایفا می کنند. برای پاسخ به این ابهامات. آزمایشی بر روی گیاه بومی گاوزبان ایرانی - Echium amoenum - و گیاه بیگانه گاوزبان اروپایی - Borago officinalis - انجام شد. اکنون هر دو این گونه ها به طور وسیع در مناطق مختلف ایران کشت می شود. در این آزمایش ما می خواستیم به این سوالات پاسخ دهیم. -1 آیا رشد و بیومس این دو گیاه در اثر رقابت تغییر می کند؟ -2 آیا نتیجه رقابت بین گونه ای این دوگونه گاوزبان، متفاوت از رقابت درون گونه ای آنها است؟
مواد و روشها
الف- معرفی گیاهان: گاوزبان ایرانی یا Echium amoenum در ایران گسترش زیادی دارد. گیاهی دوساله، ارتفاع 90-30 سانتی متر. محل رویش آن کنار جاده ها، مراتع روستا ها وکنار رودخانه هااست که به صورت زراعی و زینتی نیز کشت می شود. ولی آنچه در کشورهای اروپایی بعنوان گاوزبان مصرف دارد Borago officinalis است. گیاهی چند ساله، با ارتفاع 60-15 سانتی متر، با ساقه ای منشعب و کرک دار. در محوطه باغ ها و مزارع، زمین های بایر و بصورت زراعی وزینتی کشت می شود. بومی مدیترانه غربی ودر فلاند بطور وحشی وجود دارد. این گیاه در درمان تب و اضطراب وافسردگی استفاده می شود.
ب- تیمار و نحوه آنالیز داده ها: جهت مقایسه قدرت رقابت، بذر گاوزبان ایرانی و اروپایی در گلدانهای 250 میلی لیتری در گلخانه دانشکده کشارزی بردسیر در سال 95-94 کاشته شد. آزمایش در طرح فاکتوریل در قالب کامل تصادفی در 10 تکرار در گلدانهای 1,25 لیتری در تیمارهایی به صورت -1 یک گیاه گاوزبان ایرانی، -2 یک گیاه گاوزبان اروپایی، -3 یک گیاه گاوزبان ایرانی در رقابت با یک گیاه گاوزبان ایرانی، -4 یک گیاه گاوزبان اروپایی در رقابت با یک گیاه گاوزبان اروپایی، -5 یک گیاه گاوزبان ایرانی در رقابت با یک گیاه گاوزبان اروپایی انجام شد. بعد از اینکه گیاهان به گل نشستند - تقریبا بعد از 3 ماه - ، اندازه گیری صفات گیاه انجام شد.
برای هر گیاه، ارتفاع بلند ترین ساقه بر حسب سانتی متر و بیومس آن بر حسب گرم اندازه گیری شد. برای اندازه گیری بیومس، قسمت هوایی گیاه بریده شده و داخل پاکت های کاغذی قرار داده و بعد از خشک کردن آنها در 70 درجه سانتی گراد به مدت 48 ساعت، وزن خشک هر یک از آنها به طور جداگانه اندازه گیری شد. آنالیز واریانس داده ها با استفاده از نرم افزار آماری [Version 2.14 .1; 13] R انجام شد. داده ها در صورت نیاز نورمال شدند - مطابق جدول . - 1 برای همه ی داده ها از لینار مدل - LM1, LM2 - برای مقایسه ارزش میانگین استفاده شد. در این مدل رقابت به عنوان فاکتور اصلی استفاده شد که سه سطح متفاوت گیاه تنها،گیاه در رقابت با گونه خود و گیاه در رقابت با گونه دیگر مورد بررسی قرار گرفت.گیاه تنها به عنوان کنترل برای رقابت درون و برون گونه ای در نظر گرفته شد.
نتایج و بحث
نتایج این آزمایش نشان داد تاثیر رقابت روی هر دو گیاه گاوزبان ایرانی و اروپایی در مقایسه باگیاه تنها معنی دار است - جدول . - 1به طوریکه اضاف کردن گیاه دوم به گلدان به طور معنی داری باعث کاهش ارتفاع و بیومس هر دو گیاه شد حتی بیومس هر دو گیاه به نصف کاهش یافت - شکل . - 1
