بخشی از مقاله
چکیده
زندگی راحت و ایمن رویای دائمی بشریت است . برای تحقق این رویا ، فضای مناسبی برای سکونت و کار و همچنین عملکردهای مختلفی همچون تامین و ذخیره انرژی ، حمل و نقل و ... لازم است . با این حال ، فضای مناسب برای تحقق این نیاز ، همواره در بسیاری از مناطق جهان به علت کمبود فزاینده زمین شهری دشوارتر می شود . همچنین نگرانی ها در مورد هزینه های احتمالی ساخت و ساز بر روی سطح زمین در حال افزایش است . برای مثال ، احداث مسیرهای راه آهن و بزرگراه ها بر روی سطح زمین به منظر شهری آسیب می رساند .
با توجه به این عوامل ، بهره برداری از فضای زیرزمینی در جهان بسیار مورد توجه قرار گرفته است . پیشرفت های اخیر تکنولوژی ، سازندگان را قادر ساخته تا بر موانع همیشگی در برابر ساخت و سازهای زیرزمینی غلبه نمایند . از طریق یکپارچگی ظریف توسعه ی روسطحی و زیرسطحی ، ساخت و سازها اکنون با سرعت چشمگیری در حال پیشرفت است .با توجه به این امر ، گستره ی وسیعی از تاسیسات - همچون نیروگاه ها که نمی توان از فرآیند توسعه کنار گذاشت - در زیر سطح زمین قرار داده می شوند تا استفاده موثرتری از زمین و روی سطح آن انجام شود .
تا کنون ، بسیاری از پروژه های زیرزمینی پیشنهاد شده یا با موفقیت در جهان اجرا شده اند ، و پژوهش ها و طرح های فراوانی نیز برای این توسعه ها ارائه شده اند . در ژاپن ، استفاده از فضای زیرزمینی از اواخر دهه 1980 به طور فراوانی افزایش یافته است . در میان طرح های فراوانی که که ارائه شده ، توسعه های زیرزمینی پارکینگ ها ، کارخانجات تولید انرژی و تاسیسات انتقال آن ها ، ورزشگاه ها ، سالن های چند منظوره موسیقی و کنسرت و گردهمایی ، سالن های نمایشگاهی ، شبکه های عابر پیاده ، کانال های آب و کنترل سیلاب ها و همچنین تونل های بخش های زیرزمینی بزرگراه ها و تونل های مترو پیشنهاد شده است .
واژههای کلیدی: فضای زیرزمینی ، کاربری های زیرزمینی، شهرهای زیرزمینی ، توسعه پایدار شهری ،
.1 مقدمه
به دلیل معضلات ترافیکی، افزایش آلودگی هوا، صدا و کمبود فضای سبز و تفریحی، شهرها به محیطی نامناسب برای زندگی تبدیل شده اند .گسترش مرزهای شهری و در نتیجه اشغال فضای اطراف شهرها مشکل را حل نمی کند، بلکه فقط افشای مشکلات را به تاخیر می اندازد. چالش های محیط زیستی باعث شده مفاهیم و دیدگاه های جدیدی برای حل مشکلات توسعه بیشتر شهر ارائه شود .محیط زیست اکنون موضوعی جهانی است در حالی که قبل از این چندان مورد توجه نبوده است .آلودگی آب و هوا، گرم شدن هوا در سطح کره زمین و تأثیرات گلخانه ای، کمیاب شدن منابع طبیعی، از بین رفتن فضاهای تفریحی و سبز، تنها بخشی از مسائل پیش روی محیط زیست به شمار می رود.
گذشته از اینواقعیّات، نگرانی دیگری در ارتباط با رشد جمعیت وجود دارد؛ به طوری که برآورد شده است در قرن بیست و یکم بیش از 50 درصد جمعیت جهان در شهرهای بزرگ و کلانشهرها سکونت خواهند کرد .شهرها باید توانایی تحمل و ظرفیت اسکان چنین جمعیتی را داشته باشند، در حالی که با زیرساخت های امروزی وجمعیّت فعلی، بسیاری از شهرها در حال حاضر نیز به راحتی قادر به تأمین رضایت شهروندان خود نیستند. با این تفاسیر، جمعیت رو به رشد و تراکم بالای توده ساختمانی عاملی برای توسعه فضای زیرزمینی شهری محسوب می گردد . این امر حاکی از آن است که شهرهایی با تراکم جمعیتی بالا نمی توانند از توسعه فضای زیرزمینی شهری اجتناب کنند.
در طول قرن گذشته ، شاهد رشدی سریع در استفاده از تاسیسات زیرزمینی برای مقاصد متفاوت و گسترده ای بوده ایم . چرا این گونه است ؟ چه ارتباطی با آینده یک جامعه دارد ؟ آیا مردم باید در تاسیسات زیرزمینی کار کنند یا فضای زیرزمینی تنها باید برای خدمات مکانیکی و حمل و نقل و عملکردهای کم ارتباط با سکونت انسان همچون انبارداری مورد بهره برداری قرار گیرد ؟ اگر فضای زیرزمینی قرار است بیشتر در خدمت انسان قرار گیرد باید به این پرسش ها پاسخ داده شود .
.2 ضرورت بهره برداری از فضای زیرزمینی
رشد گسترده تمدن بشری در مقیاس جهانی ، اثر چشمگیری بر نحوه ی زندگی بشر در آینده خواهد داشت . در حالی که جمعیت کره ی زمین در حال افزایش است و کشورها در جست و جوی استانداردهای بهتری برای زندگی می باشند ، جهان نیز می بایست غذا ، انرژی و منابع معدنی بیشتری جهت حمایت از این رشد فزاینده فراهم نماید . مشکلات این قضیه متاثر از سه روند عمده است ؛ اول : تبدیل زمین های کشاورزی به توسعه های شهری ، دوم : افزایش جمعیت شهر نشینی در جهان و سوم : گسترش نگرانی در مورد حفظ و بهبود محیط زیست ، خصوصا در مباحث مربوط به پدیده گرمایش زمین و رشد جمعیت . استفاده از فضای زیرزمینی ، همان طور که در این فصل توضیح داده می شود ، فرصت هایی ارائه می نماید که به اصلاح و بهبود این سه روند کمک می نماید .
امروزه در مقیاس شهری و محلی ، استفاده از تاسیسات زیرزمینی به منظور تامین نیازهای پیچیده ی جامعه ی امروزی رو به افزایش است ، در حالی که کیفیت محیط زیست را نیز بهبود می بخشد . برای مثال ، هم مناطق شهری و هم مناطق روستایی نیازمند سیستم حمل و نقل کارا ، تامین خدمات و تاسیسات رفاهی و تفریحی می باشند . وضعیت تراکم ترافیک در بسیاری از مناطق شهری جهان ، جهت تامین نیازهای اولیه ی زندگی انسان در حالت بحرانی قرار گرفته است و اضافه نمودن زیرساخت های شهری در سطح زمین در این مناطق ، بدون ایجاد خرابی اجباری در سطح زمین و جابجایی نامطلوب بسیاری از کاربری های موجود در محلات مسکونی اگر غیر ممکن نباشد ، بسیار دشوار خواهد بود .
در سطح ملی در تمامی کشورهای جهان ، سیاست های بین المللی و ملی باعث ایجاد فعالیت های جدید در زمینه ی توسعه ی معادن و استحصال نفت و گاز از عمق بیشتر و در مناطق دور افتاده تر و حتی حساس تر گردیده است . این روندها همچنین منجر به توسعه و پیشرفت علوم طراحی در زمینه ی تولید انرژی و سیستم های ذخیره سازی در کنار ایجاد تاسیسات ملی و استراتژیک در زمینه مدیریت و کنترل ضایعات خطرناک - شامل ضایعات شیمیایی ، بیولوژیکی و پسماندهای رادیواکتیویتی - و بهبود سیستم های حمل و نقل سریع السیر در مقیاسی کلان گردیده است که در تمامی این توسعه ها ، از فضای زیرزمینی بهره برداری می شود
.3 فشارهای ناشی از مصرف زمین
علاوه بر تراکم جمعیت ، عوامل دیگری نیز در شهرهای در حال رشد می توانند محرک توسعه فضای زیرزمینی باشند . عواملی مثل الگوهای توسعه تاریخی و سنتی ، تقاضا برای جابجایی با انگیزه تجاری یا شخصی و اسکان در مکان های مطلوب تر و زیباتر که با رشد اقتصادی همراه است در برابر عامل تراکم بالا ، در عدم ایجاد یا ایجاد انگیزه برای توسعه زیرسطحی موثر هستند . مشکلات ناشی از شدت استفاده از زمین و اثرات اقتصادی مرتبط با قیمت بالای زمین عوامل مهمی هستند که مطالعه ی استفاده از فضاهای زیرسطحی را بالقوه جذاب می سازند . هنگامی که فضای روی سطحی بطور کامل مورد استفاده قرار می گیرد ، فضای زیرسطحی به عنوان یکی از مناطق کمیاب دارای قابلیت توسعه مطرح می گردد و امکان اضافه کردن تاسیسات جدید و مورد نیاز را بدون آسیب رساندن بیشتر به محیط بالای سطح زمین فراهم می آورد . در این توسعه قیمت زمین خیلی بالا نیست اما بطور عمومی هزینه های بالاتر ساخت و ساز تاسیسات و بناها در زیر زمین یکی از چالش های عمده بر سر راه استفاده از آن ها می باشد
. اگرچه تاسیسات زیرزمینی از نظر اقتصادی زیاد رقابتی نیستند ، می بایست از جنبه های دیگر نظیر مسائل زیبایی شناختی ، زیست محیطی ، باشکوه و مجلل بودن قابل توجیه باشد که بسیاری از کشورهای در حال توسعه در حال حاضر توانایی برآورده ساختن آن را ندارند در حالی که کشورهای توسعه یافته حاضر به مستثنی کردن هیچ کدام از این موارد از توجه و تامل کامل نمی باشند . هنگامی که قیمت زمین افزایش پیدا می کند ، به هر حال ، قرار دادن تاسیسات و ساختمان ها در زیرزمین از لحاظ اقتصادی از محبوبیت بیشتری برخوردار می گردد زیرا معمولا نیازی به پرداخت کامل قیمت سطح زمین برای توسعه زیرزمینی نیست .
فشارهای ناشی از مصرف زمین و یا قیمت زمین می توانند از نظر مقرون به صرفه بودن محرک ایجاد بناهای بلند مرتبه در سطح زمین و توجه به ایجاد بناها و تاسیسات در زیر سطح زمین باشند . در حقیقت ، از زمانی که روند توسعه شهری تمایل به افزایش دادن تراکم بخش های داخلی شهرها پیدا می کند ، فشار بر مصرف زمین به علت نیاز افزایش پیدا کرده و سطوح مربوط به معابر و تاسیسات و تجهیزات شهری افزایش می یابد و لزوم انتقال این کاربری ها به زیر سطح زمین مطرح می گردد. مساله هزینه حق بهره برداری از فضای زیر سطحی نیز می تواند مساله غامضی بر سر راه برنامه ریزی باشد . مطلوب است که تاسیسات زیرزمینی با حداقل هزینه ایجاد گردند تا بتواند در حل مشکلات شهری موثر باشند . اگر هیچ ارزشی به فضای زیر زمین
