بخشی از مقاله
چکیده
به دنبال حاد شدن مشکلات نواحی قدیمی - فرسوده - شهر، دولتها توجه ویژهای را نسبت به نواحی قدیمی شهر مبذول داشتهاند. این نیاز به طرح رهیافت باز آفرینی شهری که ماهیت پویا و بلند مدتی را انعکاس می داد، منجرگردید. بازآفرینی شهری برخلاف فعالیت های توسعه شهری و یا ایجاد شهرک های جدید، فرایندی است که باید از یک پیشرفت تدریجی برخوردار باشد. این مقاله با رویکردی توصیفی تحلیلی، از روش مطالعات میدانی و کتابخانهای و با استفاده از مدل سوات و فرایند تحلیل سلسلهمراتبی و با بهرهگیری از نرمافزار Expertchoice،تهیّه و تدوین شده است. در این مقالهبه بررسی نقاط قوّت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای بافت فرسودهی شهری در محله درمانگاه شهر زنجان پرداختهایم.
یافتههای حاصل از تحلیل مدل فوق در این تحقیق نشان میدهد که دسترسی آسان به نقاط دیگر شهر و تسهیل امکان مداخله در بافت، بهدلیل وجود درصد بالای ساختمانهای یک و دو طبقه، بهترتیب مهمترین نقاط قوّت و در عین حال فرسودگی اغلب مساکن و بافت کالبدی محدودهی مورد مطالعه، غیراستاندارد بودن مصالح بهکار رفته در اغلب ساختمانها و وجود معابر تنگ و باریک بهترتیب مهمترین نقاط ضعف بافت فرسودهی شهری محله هستند. تحلیلهای نهایی در این مقاله ، به راهبردهای رهگشا برای اصلاح و بهبود بافت فرسودهی شهری در زنجان، منجر شده که در متن مقاله به تفصیل آمده است.
کلمات کلیدی: بافت فرسوده،مدل سوات و تحلیل سلسله مراتبی، فرسودگی کالبدی، محله درمانگاه
مقدمه
هنگامی که حیات شهری در محدوده ای از شهر، به هر علتی به رکود می رود، بافت شهری آن محدوده در روند فرسودگی قرار می گیرد و کارآیی خود را از دست می دهد. هنگامی که کارایی یک محله شهری کاهش یافته و یا دچار فرسودگی می شود، ساکنانش دیگر تمایلی به بهسازی و نوسازی محل سکونت خود نخواهند داشت و به تدریج محدوده از چرخه توسعه خارج خواهد شد - زنگی آبادی و اکبری، . - 1387 فرسودگی از مهم ترین مسائل مربوط به فضای شهری است که سبب بی سازمانی ، عدم تعادل ، عدم تناسب و بی قوارگی آن می شود. فرسودگی عاملی است که موجب زدودن خاطره جمعی ، افول حیات شهری واقعی و شکل گیری حیات شهری روزمره ای می گردد.
این عامل باعث کاهش عمر اثر و با شتابی کم و بیش تند، باعث حرکت به سوی نقطه پایانی اثر می گردد - حبیبی، . - 1386هم چنین فرسودگی موجب ناکارآمدی، کاهش کارایی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافت های شهری و در نهایت زوال شهری در حوزه کالبدی و عملکردی می گردد. از آنجا که فرسودگی دارای ابعاد متعدد و مرتبطی می باشد، برخی از این ابعاد به ویژگی های ابنیه وکارکردهای آن مربوط می شود در حالیکه ابعاد دیگر با کل گستره در ارتباط هستند و در مورد هر یک از این ابعاد ، میزان فرسودگی برای هر بنا یا گستره متفاوت است - عرب احمدی،. - 1386
در شرایط به وجود آمده در بافتهای فرسوده و همچنین حق ساکنان این بافت ها در داشتن محیط زندگی مناسب، به منظور ساماندهی بافتهای فرسوده باید از طریق شاخص های توسعه پایدار که امروزه مورد تاکید و استفاده در ابعاد مختلف است بهره گرفت. یکی از شهرهای ایران که از مشکلات ناشی از بافتهای فرسوده رنج می-برد شهر زنجان است که در گذر زمانمحلّههای فرسوده را در بطن خود پذیرا شده است. در این مقالهتلاش شده نقاط قوّت، ضعف، فرصتها و تهدیدها در بافت فرسودهی محله درمانگاه شهر زنجان مورد بررسی قرار گرفته و سپس رهیافت های بهینه در زمینهیبهبود وضعیّت آن ارائه شود.
چارچوب نظری
بافت فرسودهی شهری به عرصههایی از محدودهی قانونی شهرها گفته میشود که بهدلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تأسیسات، خدمات و زیرساخت های شهری، آسیبپذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی واقتصادی نازلی برخوردارند. این بافتها، بهدلیل فقر ساکنان و مالکان آنها، امکان نوسازی خودبهخودی را نداشته و نیز، سرمایهگذاران انگیزهای برای سرمایهگذاری در آن را ندارند - حبیبی و همکاران، - 1386گذر زمان رد پای خود را بر روی پدیده ها حتی اگر آن ها در زمان خود بهترین باشند، بر جای می گذارند، پس فرسودگی، امری است اجتناب ناپذیر، که از آن گریزومفری نیست و بناها، بافت ها و در مقیاس کلی تر، شهرها نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند و پس از سپری کردن عمر مفید فرسوده خواهند شد. به طور کلی کاهش کارآیی هر پدیده ای، فرسودگی آن را در پی دارد. پدیده فرسودگی در بافت شهری بر کالبد بافت و همچنین فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آن اثر گذار است و موجب رکود بافت شهری و تنزل شدید کیفیت زیست شهری می گردد - اکبرپور،. - 1387به طور کلی مهمترین مسائل ومشکلات بافتهای فرسوده را به این ترتیب طبقه بندی نمود:
مشکلات اجتماعی - اقتصادی
تخلیه تدریجی محل از ساکنان قدیمی، مهاجرت اقشار اجتماعی اصیل مناطق قدیمی، و جایگزینی آنها با مهاجرین ناهمگون،که فاقد هرگونه وابستگی به این مناطق هستند، رشد و گسترش انواع بزهکاری های اجتماعی و واگذاری بافتهای قدیمی به فعالیت های خاص و رده پایین که جاذب بزهکاران و معتادان می باشد، نرخ رشد منفی خانوار وجمعیت ، انهدام ساخت اقتصادی گذشته بافت قدیم که مبتنی بر بازار بوده است، هزینه بالای مرمت واحدهای ساختمانی - این عامل باعث شانه خالی کردن سرمایه گذاران بخش خصوصی میگردد، سطح درآمد پایین و ناتوانی از سرمایه گذاری شخصی ، ناتوانی از جلب مشارکت های مردمی.
مشکلات زیست محیطی
عامل دیگری که بسیار در فرسودگی بافت تاریخی موثر است، آلودگی ومشکلات زیست محیطی است. به دلیل متمرکز شدن فضا های تجاری و کارگاهی و در نتیجه احداث انواع پایانه ها و انبار ها و ... و تردد بیش از حد اتومبیل ها در بافت، آلودگی هوا و آلودگی صوتی بسیار ایجاد میشود. آلودگی آب و زمین وهوا... سبب کاهش ارزش کیفی زندگی و آسایش ساکنان شده، روند رشد وتوسعه بافت شهری را متوقف ساخته، درصد مهاجرت از آن پهنه شهری را افزایش داده و در نهایت، توقف
