بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای امروز گسترش و پیچیدگی جوامع، مشکلات فراوانی را در مقابل برنامه ریزان و تصمیم گیران و مدیران شهری قرار داده است. ضعف روش های سنتی به دلیل ساده انگاری در کل نگری از یک طرف و تجزیه تصنعی مسایلی که دارای ماهیت پیچیده و غیر قابل تجریه دارند به اجزای ساده از طرف دیگر، صاحب نظران و متفکرین جدید را به سوی نگرش های ترکیبی و نظام گرا سوق داده و به پیدایش نظریه عمومی سیستم ها و رویکرد سیستمی منتهی کرده است.
در دهه های اخیر حجم عظیم اطلاعات و پیچیدگی مسائل شهری به صورت ساختارنیافته و نیمه ساختاریافته با وجود هدف های چندگانه و متضاد و با معیارهای مختلف کیفی و کمی، ضرورت توجه به رویکرد سیستمی در مدل های تصمیم گیری چند معیاره را مطرح می کند. در این میان سیستم های اطلاعاتی در راستای چیرگی بر این مشکلات پا به عرصه گذاشته اند. این سیستم ها از جمله ابزار مهم و کارا در امر برنامه ریزی و تصمیم گیری شهری می باشند، چرا که خیل عظیم داده های جمع آوری شده را به طور طبقه بندی شده و در یک فرایند سلسله مراتبی مورد سنجش قرار می دهند.
لذا در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی راهکارهای ترویج رهیافت سیستمی در برنامه ریزی و فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری شهری بررسی شده است و ابزارهای موثر در این فرایند و به طور خاص سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و سیستم اطلا عات جغرافیایی در نظام شهری مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل ها نشان می دهد شهر به مثابه یک سیستم ، نیازمند برنامه ریزی سیستمی است و کاربست این چرخه در مطالعات برنامه ریزی و تصمیم سازی شهری در حل مسائل مختلف با استفاده از فن آوری های روز امکان پذیر است و رسیدن به این مهم بیش از پیش نیازمند آموزش و فرهنگ سازی در این زمینه می باشد.
-1مقدمه
یکی از اساسی ترین اصولی که در هر جامعه ای، بدون توجه به درجه پیشرفت و نظام سیاسی - اقتصادی حاکم بر آن صادق است، ارتباط بسیار پیچیده و تنگاتنگ تمامی مسائل و امور اجتماعی اعم از فرهنگی، بهداشتی، آموزشی، سیاسی، اقتصادی و تاثیر و تاثر متقابل آن ها بر یکدیگر است . یعنی هر تصمیم و حرکت به ظاهر کوچکی که در یکی از بخش های جامعه رخ می دهد، صرف نظر از تاثیر مستقیم آن بر بخش مورد نظر، به طور مستقیم و غیر مستقیم، ملموس و غیر ملموس و آشکار و پنهانی بر سایر بخش های جامعه تاثیر می گذارد و یک سلسله کنش و واکنش در تمامی سطح ها و لایه های جامعه به وجود می آورد.
طبیعی است که اقدام به هر کاری بدون آگاهی، هماهنگی و برنامه ریزی هرگز نتیجه نمی دهد و آثار منفی و سوئی بر بخش های دیگر جامعه خواهد داشت. [1] در این میان شهر نیز به مثابه یک سیستم باز که تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی، جمعیتی ، اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و کالبدی قرار دارد؛ از این قاعده مستثنی نمی باشد. همان طور که می دانیم از دهه 1970 به بعد اطلاعات و چگونگی پردازش آن چون یک منبع راهبردی نقش بسیار اساسی در توسعه اقتصادی کشورهای پیشرفته ایفا کرده است و تصمیم سازی به عنوان فرایند انتخاب بین آلترناتیوهای مختلف، تعریف می شود. در حقیقت تصمیم سازی یک فعالیت پیچیده مربوط به انسان است که به طور معمول خاصیت چند معیاری دارد .
تصمیم ها عموما در مسائل شهری راجع به این موضوع هستند که در طول مدت قبل از اجرا، در حین اجرا و بعد از اجرا بیشتر چه کارهایی انجام شود. هنگامی تصمیم گیری بهتر صورت می گیرد که بتوان به آلترناتیوهایی که به مقاصد پروژه نزدیک تر هستند، رسید. در این میان با وجود تمامی این پیچیدگی ها، هنگامی که فرایند تصمیم سازی با استفاده از روش های سلسله مراتبی که تمامی مسائل کمی و کیفی را در تصمیم سازی دخالت داده و به صورت نظام مند و هدف دار مسائل را طبقه بندی می کند به کار گرفته شود ، بسیار سودمند می باشد. بنابراین شایسته است رویکرد سیستمی را محور کارهایمان قرار دهیم و براساس این نگرش، سیستم خود را هدایت کنیم .
لذا سیستم های پشتیبان تصمیم گیری با استفاده از رهیافت سیستمی و با بهره گیری از روش های تصمیم گیری چند معیاره و با دخالت دادن عوامل مختلف موثر در تصمیم و اولویت های موجود، امکان دست یابی به گزینه های متناسب را فراهم می آورند و با کاهش ریسک، مدیران را در اتتخاب تصمیم مناسب یاری می نمایند. سیستم های اطلاعات جغرافیایی و مدل های تجزیه و تحلیل مسائل شهری و منطقه ای به عنوان یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری فضایی در شرایط عدم اطمینان توانسته اند جایگاه مناسبی را در میان تصمیم گیرندگان کسب نمایند. از همین رو در این مقاله با بررسی نقش و جایگاه سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و معرفی کاربرد آنها در نظام شهرسازی به عنوان سیستم هایی که براساس رهیافت سیسمتی تدوین شده اند؛ به دنبال رسیدن به راهکارهای ترویج رهیافت سیستمی در برنامه ریزی و مدیریت شهری می باشیم .
-2طرح مساله
فقدان نگاه استراتژیک به اطلاعات و تاثیر آن در الگوهای تصمیم گیری در کشورهای در حال توسعه موجب شده است که تا حدودی برنامه ریزی بدون توجه به واقعیت ها شکل بگیرد .در کشورهای در حال توسعه مانند ایران فقر اطلاعات نیز به طور کلی در تمامی بخش ها و به صورت خاص در برنامه ریزی شهری و منطقه ای از جمله مواردی است که نه تنها بر کارایی برنامه ریزی اثر گذاشته، بلکه در مواردی حصول به اهداف و نتایج مورد انتظار را غیر ممکن می سازد.
به نظر می رسد با تحولاتی که در حوزه اطلاعات در چند دهه اخیر صورت گرفته و ابزارهای مطلوبی که برای آن طراحی گردیده است، بتوان با طراحی و نهادینه کردن یک سیستم اطلاعات یکپارچه برنامه ریزی و پشتیبان تصمیم گیری ، زمینه لازم برای بهبود فرایند تصمیم سازی و برنامه ریزی را فراهم آورد و در جهت بهبود این ضعف عمل کرد . این پژوهش نیز در پی پاسخگویی به این سوال می باشد که دریابد چه ابزاری می تواند در تصمیم سازی و تصمیم گیری شهری موثر باشد و چه راهبردهایی در افزایش استفاده از رهیافت سیستمی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای به صورت نظام مند سودمند است؟
-3فرضیه
با توجه به سوالات پژوهش ، فرضیات آن به صورت ذیل می باشد :
-1 به نظر می رسد یکپارچگی سیستم های پشتیبان تصمیم گیری به عنوان ابزاری در رویکرد سیستمی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای و هدایت مدیران شهری بسیار موثر باشد.
-2 به نظر می رسد مهم ترین عامل در ترویج رهیافت سیستمی ، چگونگی به کارگیری آن در نظام شهری و آموزش استفاده کنندگان از اطلاعات شهری باشد.
-4روش شناسی پژوهش
این پژوهش با هدف کاربردی و با استفاده از روش کمی- توصیفی و تحلیلی انجام گردیده است. در زمینه جمع آوری اطلاعات و داده ها، بخش اصلی از طریق مطالعات میدانی و با ابزار پرسش نامه و بخش دیگر از طریق اطلاعات و آمارهای موجود کتابخانه ای و اسنادی به دست آمده است. لازم به ذکر است که در این پژوهش با استفاده از جدول مورگان 30 پرسش نامه با عنوان راهکارهای کاربست رهیافت سیستمی در نظام شهری کشور در بین کارشناسان و متخصصین امور شهری توزیع شده و سپس با تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود به ارائه راهکارهایی برای ترویج رهیافت سیستمی در برنامه ریزی شهری پرداخته شده است .
