بخشی از مقاله
چکیده
رشد فزاینده جمعیت شهري و به تبع آن افزایش و تغییر الگوي مصرف،فشار بر محیط طبیعی و منابع آن را افزایش داده ودولت ها را به سمت چالش انرژي که یکی پیچیده ترین چالش هایی است که انسان ها تابحال با آن مواجه گردیده اند سوق داده است. بهینه سازي مصرف انرژي یکی از راه حلهاي قابل تامل بوده ولی بحث مربوط به شکل شهر پایدار تاکنون نسبتا ناامید کننده بوده و چیزي بجز فهرست کلی از معیارهاي پایداري بدست نداده است.تعاریف و تحقیقاتی که در گذشته روي جنبه هاي محدودي(نظیر کارآیی انرژي،حمل ونقل و...)متمرکز شده اند پاسخ هاي مطمئنی به مساله پایدارتر شهر از نظر کارآیی در مصرف انرژي،مقرون به صرفه بودن حمل و نقل عمومی وتسهیلات و خدمات شهري نداده است.با وجود اینکه مطالعات گسترده اي در زمینه ارتباط بین چیدمان کاربري ها،ساختمانهاوبهینه سازي مصرف انرژي صورت گرفته ولی در کشور ما این ارتباط چندان مورد توجه واقع نشده و بررسی هاي چندانی صورت نگرقته است در سال 2003 متخصصان در زمینه کاهش مصرف انرژي در شهرها وارایه راهکارهاي اساسی گرد هم امدند تا مبتنی بر ترکیبی از اصول هوشمند نو شهر سازي و ساخت وساز سبز مجموعه اي از استانداردهاي ملی براي مکان و نوع طراحی واحدهاي همسایگی ارائه کنند هدف از این همکاري تدوین استانداردهایی براي ارزیابی و تشویق تجربیات موفق از نظر زیست محیطی در چهار چوب ارزش گذاري((LEED است.
در این پژوهش نیز سعی بر آن است تا با تطبیق برخی از معیارهاي((LEED در شهر ارومیه به ارزیابی میزان مصرف انرژي در محله عسگرخان که یکی از محلات اورگانیک و فرسوده شهر میباشد پرداخته سپس به ارایه راهکارهاي مناسب و عملی براي کاهش انرژي در سطح شهر دست یابیم.
واژگان کلیدي: برنامه ریزي کاربري زمین،توسعه پایدار،کارایی انرژي،LEED
مقدمه
سکونت حدود 3/3 میلیارد نفر از جمعیت جهان(60درصد از کل جمعیت جهان) در شهرها و رشد شتابان وفزاینده شهر نشینی،خصوصا در کشورهاي در حال توسعه پیامدهاي مختلفی را در زمینه هاي اقتصادي،اجتماعی،کالبدي و زیست محیطی به همراه داشته است یکی از این پیامدها،رشد صعودي حدود 20درصدي میزان مصرف و تقاضاي انرژي در شهرها در سه دهه اخیر بوده و پیش بینی شده است این روند تا سال 2035ادامه خواهد داشت.
-1 کارشناس معماري
-2 کارشناس ارشد عمران - سازه
١
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
این روند رو به رشد مصرف انرژي در نیمه دوم قرن بیستم به مرور دو شکل را به جوامع بشري بوجود آورد،اول افزایش الودگی هاي محیطی ناشی از استفاده از این منابع و دوم وابستگی شدید به منابع انرژي تجدید ناپذیر که در حال اتمام نیز هستند بنابرین حفظ منابع انرژي براي نسل اینده همراه با استفاده نسل حاضر از طریق بهینه سازي مصرف انرژي و جایگزین کردن انرژي هاي جدید حائز اهمیت خواهد بود در واقع بهینه سازي مصرف انرژي مصرف کار امد انرژي است که هدف آن،کاهش رشد تقاضاي انرژي و مصرف سوخت هاي فسیلی است.مصرف سرانه انرژي در ایران از متوسط مصرف سرانه در جهان حدود60 درصد بیشتر است...بر اساس محاسبات مراکز رسمی،اگر با همین روال،مصرف انرژي در کشور دنبال شود در سال 1404 نه تنها صادرات انرژي را در برنامه نخواهیم داشت،بلکه بعنوان وارد کننده اصلی حوزه انرژي به شمار خواهیم رفت()با توجه به وضعیت حال حاضر کشور در ارتباط با میزان مصرف انرژي،ضرورت توجه به این موضوع در اصول حاکم بر شهرسازي کشور بیش از پیش آشکار شده و بازنگري اساسی و فوري را در این زمینه طلب می نماید. چگونگی رابطه بین بهینه سازي مصرف انرژي و برنامه ریزي کاربري زمین در مصرف انرژي در انواع فعالیت هاي شهري از یک سو و انرژي مصرف شده جهت دسترسی به این فعالیت ها و در نتیجه تولید سفر و مصرف انرژي در این سفرها از سویی دیگر تبیین میشود.بدین ترتیب با توجه به جایگاه ویژه اي که کاربري زمین در شهرها و محله هاي شهري دارد و نیز تاثیر فراوان برنامه ریزي کاربري زمین در سطح شهرها ومحله هاي شهري بر میزان مصرف انرژي از طریق شاخص هاي مذکور،توسعه شهري مطلوب وپایدار زمانی امکان پذیر است که به کاربري زمین بعنوان مشخصه بلوك هاي شهري با ابعاد و اندازه هاي مشخص وبا درنظر گرفتن معیارهاي کمی نظیر سرانه ها نگریسته نشود بلکه با توجه به محدود بودن منابع طبیعی از جمله زمین و انرژي و... این امر ضروري است که کاربري زمین بعنوان عاملی موثر در توسعه هاي اتی به اساس اصول و ضوابط شهرسازي ازجمله اصول توسعه پایدار محله اي که برخی محورهاي اساسی ان همانند دسترسی به حمل ونقل عمومی،دسترسی به خدمات محله اي،ظرفیت منابع،ظرفیت دسترسی محله،خصوصیات مکان،ظرفیت توسعه و...برمیزان مصرف انرژي در محله هاي شهري تاثیر گذار است،در نظر گرفته شود.
محله عسگر خان ارومیه که یکی از محلات قدیمی شهر میباشد به دلیل نداشتن مرکز محله فعال ومسیرهاي نامناسب براي پیاده و دوچرخه,کمبود فضاي سبزوپارکینگ وقرارگیري کاربري ها در حاشیه محله با توجه به قرارگیري نسبتا نزدیک از مرکز شهرداراي پتانسیل ها و ضعف هایی میباشد لذا در این پژوهش،تلاش بر ان بوده تا با بررسی وتحلیل ویژگی هاي این محله به راهکارهاي قابل تعمیم در سطح شهر دست یافت.
بر اساس موضوعات مطرح شده، این پژوهش بر آن است تا به سوالات زیر پاسخ درخور توجهی بیابد: .1معیارهاي توسعه پایدار در سطح محله هاي شهري در تحقیقات پیشین کدامند؟
.2 چگونه میتوان با برنامه ریزي صحیح کاربري زمین، میزان مصرف انرژي در این محله را کاهش داد؟
مبانی نظري و پیشینه تحقیق
در پاسخ به بحران هاي به وجود آمده در زمینه محیط زیست، از دهه 1970 میلادي جنبشهاي متعدد شهرسازي شکل گرفتند که آیندهاي بهتر و محیط زندگی سالم و با کیفیتتر را نوید میدانند. از مهمترین این جنبشها میتوان به توسعه شهري پایدار، رشد هوشمند و نوشهرسازي اشاره نمود. هر یکی از این جنبشها و بنیانهاي نظري، داراي اهداف و اصول خاص خود بوده و به ضرورت توجه به موضوع انرژي تاکید داشتهاند.در میان جنبشهاي مذکور، توسعه شهري پایدار، همواره یکی از بحثهاي روز و مهم شهرسازي بوده و میتوان آنها را به عنوان پارادایم مسلط دهه 1990 مطرح نمود. گزارش برانتلند تحت عنوان آینده مشترك ما توسط کمیسیون جهانی محیط و توسعه، موضوع توسعه پایدار را در دستور کار سیاسی کشورها قرار داد(.(WCED,1987
پس از گزارش برانتلند مهمترین اتفاقی که بحث پایداري را در ابتداي دهه 90 به نوعی رسمیت جهانی بخشید، اجلاس سران زمین در سال 1992 در ریودوژانیروي برزیل و انتشار نتیجه آن تحت عنوان دستور کار 21 بود. طبق دستور کار 21، پیوند کاربري زمین و برنامهریزي حفاظت انرژي، مدیریت مصرف و موضوعات مختلف دیگر در سطح محلی، با مشارکت مردم محلی گره خورده و بر ایجاد سکونتگاه هاي پایدار و ضرورت توجه به موضوع انرژي و پایداري آن در شهرها تاکید شده است(.(Haughton&hunter,1994:248-299 در ادامه توسعه شهري پایدار، پایداري و کاهش مصرف انرژي به عنوان یکی از اصول توسعه پایدار مطرح شد که در ارتباط مستقیم با مبحث انرژي بوده و راهکارهایی را در جهت نیل به این مهم ارائه می دهد(.(moughtin,1996:11-13
کوان و لیدر در سال 2006 میلادي در زمینه ي حمل و نقل و کارایی انرژي گزارشی فنی را در شهر هاي آسیایی براي بانک توسعه آسیا تهیه نمودند.در این گزارش بخش حمل و نقل به عنوان یکی از بخش هاي مصرف کننده ي انرژي و در حال رد در شهرها مطرح شده و تمرکز اصلی این تحقیق بر دستیابی به سیاست هایی جهت کاهش میزان مصرف انرژي در این بخ بوده است(.(KWON & LEATHER,2006همچنین اوکایل در
٢
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
سال 2010 میلادي در زمینه ي فرم بهینه ساختمان وکارایی از نظر میزان مصرف انرژي تحقیق نموده است.وي در این تحقیق با تاکید بر تفاوتهاي موجود در زمینه ي فرم هاي متناسب براي ساختمانها در عرض ها و اقلیم هاي متفاوت جغرافیایی فرم پیشنهادي خود را براي بلوك هاي مسکونی ارایه می نماید.فرم پیشنهادي وي بیشترین میزان جذب نور خورشید در زمستان را فراهم آورده و همچنین از میزان اثر جزیره ي حرارتی در شهر ها میکاهد .به طور کلی تاکید اصلی و ویژه ي این تحقیق بر ساختمان و فرم آن به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر میزان مصرف انرژي میباشد .(OKEIL,2010)
.فرآیند برنامه ریزي پایدار انرژي در شهر یکی از فرایند هاي مرتبط با انرژي در شهر ها میباشد که توسط سازمان اسکان بشر ارایه شده است.این برنامه از یک فرایند ده مرحله اي به عنوان چارچوب اقدامات محلی استفاده مینماید و نقش و مشارکت گروه هاي محلی در این فرایند بسیار پررنگ میباشد(.(UN-HABITAT,2009
