بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل هزینه خارجی - اجتماعی - به روشهای مختلفی انجام میگیرد تا در سیاست گذاریهای کلان استفاده شود. بعضی از محققان هزینه های خارجی که عبارتند از هزینه تصادفات ، هزینه آلودگی محیط زیست ، هزینه خسارت به جاده، هزینه تراکم، هزینه استفاده از جاده و هزینه پارک و ..... را مورد تحلیل قرار داده تا نشان دهند که وسایل نقلیه موتوری، خیلی کمتر ازخساراتی که برای جامعه ایجاد میکنند، هزینه پرداخت می نمایند، بعضی دیگر برای نشان دادن نیاز به اجرای سیاستهای موثر و جدی در زمینه حمل و نقل، و بعضی دیگر برای تعیین مقدار یارانه سیستمهای حمل و نقل از آن استفاده کردهاند. در این مقاله، روش تخمین هزینه های خارجی سفر با اتومبیل و وسایل حمل و نقل عمومی، و روش تعیین یارانه بهینه برای سیستم حمل و نقل عمومی با استفاده از تئوری های اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرد.
کلید واﮊه ها : سیستم حمل و نقل عمومی، اتومبیل، هزینه، قیمت، یارانه
١- مقدمه
در بیست سال گذشته، افراد زیادی هزینههای خارجی - اجتماعی - استفاده از اتومبیل را مطالعه کردهاند، این بررسیها شامل یارانه حمل و نقل، تراکم راهها، مالیاتهای سوخت، آلودگی هوا و هزینههای تصادف است. بعنوان مثال آلودگی هوا اغلب به عنوان معیار نشان دهنده میزان استفاده از اتومبیل بکار میرود . اغلب در کشورهای پیشرفته ، مقررات دولتی مختلفی برای گرفتن عوارض و هزینهها از مالکین وسایل نقلیه در نظر گرفته میشود تا استفاده از وسایل نقلیه در سفرها را کاهش داده و سفرهای غیر ضروری را حذف نمایند ]١. [مقررات و قوانین کشورهای پیشرفته بر اساس اخذ مالیات بالا در مقابل مصرف سوخت وتخصیص یارانه زیاد به سیستم های حمل و نقل عمومی، برای کاهش استفاده از اتومبیل است.
زیرا هزینههای خارجی سیستمهای حمل و نقل، عموما به ضرر افراد جامعه است،که دلیل این موضوع تفاوت بین هزینههای خارجی یک اتومبیل و هزینههایی که یک مالک اتومبیل پرداخت میکند، میتواند باشد. این اختلاف بدلیل یارانههای آشکار - ساخت و اجرای راه - و یارانههای پنهان دولتی یا موارد دیگر - آلودگی های زیست محیطی، پارک در مکانهای عمومی، تراکم راه، تصادفها و غیره - موجود است. همچنین تحلیل هزینههای خارجی به تنهایی نمیتواند مشخص کننده اینکه، آیا کاربرد اتومبیل بهتر است یا استفاده از جایگزینهای دیگر، و اینکه آیا مالیات سوخت باید افزایش یابد و دادن یارانههای دولتی ادامه پیدا کند یا خیر؟ ولی میتواند اطلاعات لازم را دراختیار پژوهشگران و تحلیلگران قرار داده تا در ارزیابی هزینههای پروﮊههای حمل و نقل وارزیابی مقررات،در برنامهریزیهای بلندمدت ازآن استفاده نمایند ]٢. [
٠چنین بررسی هایی درباره هزینههای خارجی سفربا اتومبیل شخصی و سفربا سیستم حمل و نقل عمومی میتواند به درک تفاوت بین این هزینهها و نحوه صحیح تخصیص یارانه، کمک کند.
٢- معرفی زیرساخت های هزینه ای
هزینه های خارجی هر نوع سفر، مجموع هزینه متوسط استفاده کننده و هزینه متوسط عمومی است.هزینه متوسط استفاده کننده - هزینه شخصی - ، هزینهایست که هر فرد بطور مستقیم یا غیر مستقیم در هر نوع سفر، شخصاﹰ پرداخت میکند. هزینه متوسط عمومی، هزینهایست که توسط افراد دیگر یا مالیات دهندگان پرداخت میشود که شامل هزینه عمومی - نمایان - و هزینه خارجی - یارانه پنهان - است وهزینه عمومی، هزینهایست که به عنوان مالیات به دولت پرداخت میشود. هزینه خالص عمومی برای هر نوع مسافرت، تفاوت بین هزینه عمومی و مالیات عمومی است. یارانه خالص عمومی نیز، تفاوت بین یارانه عمومی و مالیات عمومی است ]٣. [
٢-١- هزینه های متوسط استفاده کننده
این هزینه ها شامل استهلاک ، هزینه بیمه ، هزینه های زمان سفر و هزینه استفاده از وسیله نقلیه بر حسب نوع سفر - هزینه استفاده از اتومبیل در هر کیلومتر، بعلاوه هزینه زمان سفر، بعنوان هزینه استفاده از اتومبیل - می باشند.
٢-٢- هزینه های عمومی
هزینه های عمومی شامل : یارانه های دولت ، هزینه تاسیسات زیر بنایی راه و یارانه های مستقیم عمومی است.
٢-٣- هزینههای خارجی
معمولاﹰ هزینه خارجی انواع مختلف حمل و نقل، بر اساس خسارت اقتصادی ناشی از آنها محاسبه میشود. این هزینه ها عبارتند از هزینه تصادفات، هزینه آلودگی محیط زیست ، هزینه خسارت به جاده، هزینه تراکم، هزینه استفاده از جاده و هزینه پارک ، که هر یک به ترتیب شرح داده می شود.
٢-٣-١- هزینه تصادفات فرض میشودکه هزینه ناشی از تصادفات جزو هزینه های شخصی باشند، که یا شخصاﹰ پرداختمیشوند ، یا شرکتهای بیمه آنها را میپردازند . هزینه اجتماعی حاصل از تصادفات هنگامی بروز می کنند که خودروهای زیادی در جاده احتمال وقوع حادثه برای دیگر استفاده کنندگان از جاده را افزایش دهند. هزینه های این حوادث را ، تا آن جا که به مسافت پیموده شده و دیگر موارد ترافیکی بستگی دارد، می توان مانند هزینه های تراکم دانست.طبق تحقیقات انجام گرفته درمرجع ]٤[ هزینه تصادفات می توانند با تمام دیگر هزینه های خارجی با هم برابری کنند، بنابر این از درجه اهمیت بالایی برخوردار بوده ، زیرا این عدد به شدت به ارزش زندگی نجات یافته یا هزینه زندگی از دست رفته انسانها بستگی دارد.
٢-٣-٢- هزینه های آلودگی هوا هزینه های آلودگی حدود ٣٠% ازکل هزینه های خارجی اتومبیل را تشکیل می دهند، بنابراین لازماست به تاثیرات زیست محیطی آلودگیهای ناشی از وسایل نقلیه، توجه قابل ملاحظهای نمود ، موتورماشینها مواد زائد و گوناگونی تولید می کند که با خود هیدروکربن ، دی اکسید کربن، منواکسید کربن، اکسید نیتروﮊن، اکسید سولفور، ترکیبات فعال بدون متان، مواد مخصوص وسرب دارد، هزینه تمام بیماری هایی که ناشی از آلودگی هوا می باشد مانند مرگهای زودرس، صدمات مالی، تخریب جنگلها، باران اسیدی و غیره باید در این بخش مطالعه شود ]٥. [
٢-٣-٣- هزینه های آلودگی صوتی صدای بوجود آمده در اثر ترافیک یک مشکل محیطی است که بر جامعه تاثیر می گذارد اگر چه صدمات ناشی از آلودگی صوتی به اندازه صدمات حاصله از آلودگی هوا نیست، با این وجود شهروندان را بیشتر آزار می دهد . در مناطقی که در معرض آلودگی صوتی راهها قرار دارند، قیمتها به علت آلودگی صوتی کاهش می یابد. در تحقیقی که در ١٧ کشور اروپایی انجام گرفته است، هزینه ایجاد شده ناشی از آلودگی صوتی توسط اتومبیل ها و اتوبوس ها، تقریبا نزدیک به هم بدست آمده است ]٥. [
٢-٣-٤- هزینه های خسارت به جاده هزینه های خسارت به جاده هزینه هایی هستند که بدلیل تعمیر جاده هایی که در اثر عبور ومرورخودروها بدانها خسارت وارد شده متحمل می شوند بعلاوه هزینه های عملیاتی اضافی خودروها که حاصل از خسارت به جاده ناشی می شود. طبق تحقیقات انجام شده درمرجع ]٦[ خسارت خودرو به آسفالت جاده با توان چهارم بار محور افزایش می یابد، یعنی تقریبا تمام خسارت بوسیله خودروهای سنگینی نظیر کامیونها ایجاد می شود.افزایش تعداد محورها یک روش موثر برای کاهش اثر خسارت بار خودرو است. دو برابر کردن تعداد محورها که بار بطور مساوی بر روی آنها توزیع شود، خسارت را به یک هشتم سطح قبلی آن کاهش می دهد. در نتیجه بایستی درتعیین آرایش محور و حداکثر بار مجاز محور دقت کافی نمود ]٦. [
٢-٣-٥- هزینه های تراکم زمانی که در تراکم وسایل نقلیه هدر میرود، زمانی است که باید برای تولید یا فراغت سپری شود.هزینه زمان هدر رفته ناشی از تراکم ترافیک، یک تابع خطی از مقدار زمان سفر است، این هزینه ها به این جهت بروز می کنندکه خودروهای اضافی سرعت خودروهای دیگر را کاهش و در نتیجه زمان سفر آنهارا افزایش می دهند. روش استاندارد محاسبه هزینه های تراکم به روش هزینه حاشیه ای کوتاه مدت - MCC - می باشد که در آن رابطه بین سرعت - v [kph] - و جریان q - خودرو بر حسب - pcu/h برحسبخودرو معادل سواری در ساعت و سرعت بر حسب کیلومتر در ساعت ارائه شده است، معیار اندازه گیری تراکم انواع خودروها در شرایط مختلف متفاوت است - بطور مثال، این اندازه برای کامیونهای سنگین روی مسیرهای شیبدار بزرگتر از مسیر مسطح است - . اگر هزینه سفر در هر کیلومتر برای یک خودروی مشخص با معادله زیر تعریف شود ]٧: [در این معادله a هزینه خصوصی خودرو وb هزینه خودرو در ساعت ، شامل هزینه وقت راننده و سرنشینان است، آنگاه کل هزینه جریان q خودرو در ساعت برابر C = cq است. اگر یک خودرویاضافی به جریان افزوده شود، کل هزینه اجتماعی به اندازه معادله - ٢ - افزایش می یابد:
