بخشی از مقاله
چکيده :
برنامه ريزي حمل ونقل شهري از جمله تکنيک هايي است که نيازهاي حمل و نقلي حال و آينده را مرتفع ميسـازد.
افزايش سفرهاي درون شهري به مسأله اي قابل توجه در مديريت شهري تبديل شده است به گونه اي که اين برنامه ريزي ها اجتناب ناپذير کرده است .يکي ازموارد لازم در برنامه ريزي تعيين ميزان سفرهاي جذب شده توسـط مراکـز مختلـف ميباشد که در قالب مدل هاي جذب و توليد سفر از آنها نام برده ميشود،در اين مـدل هـا اطلاعـاتي ماننـد سـاعات اوج مراجعه وتقاضاي پارکينگ و...مشخص ميشود.
سازمان حمل و نقل و ترافيک مشهد با نظر داشت اهميت ،ميزان و چگونگي سفر در شهر مشهد و متعاقب آن فـراهم آوردن تسهيلات کافي در نقاط جاذب سفر وانجام پيش بينيهاي مورد نيازمانند افزايش تقاضاي سفر شهروندان و ...در بمورد نظر برنامه ريزيهاي خود مدنظر قرار داده است .
تحقيق حاضر با استفاده ابزار تحقيق ميداني؛ يعني پرسشنامه خود ساخته اسـت بـا انتخـاب تصـادفي ٢٢٠٤نفـر از مراجعه کنندگان به مجتمع هاي تجاري در سه منطقه به تکميل پرسشنامه پرداخته است .پس از بررسيها،مدل جذب سفر و مدل تقاضاي پارکينگ به کمک روش رگرسيون محاسبه شد.رگرسيون جذب سفر بر مبناي مساحت برابر اسـت با:
کليدواژه ها:مدلهاي حمل و نقل -توليد سفر-جذب سفر-تقاضاي پارکينگ –کاربريهاي تجاري مشهد.
١- مقدمه
در جهان امروز صنعت حمل و نقل در کشورهاي پيشرفته جايگاه خاصي داشته و سال هاست که مورد توجه قرار گرفته است .
در کشور ما نيز تلاش هايي در اين زمينه صورت گرفته و هر روزه اين تلاش ها گسترده ترو با سرعت بيشتري به پيش مـي رود.
به نحوي که هم اکنون بابرنامه ريزي بلندمدت در بخش سيستم حمل و نقل در پي ايجادوضعيت دلخواه هستيم تا با دسترسي به يک سـري از اهـداف مثبـت در کنـار ايجـاد تسـهيلات کـافي ،آثـار سـوء حمـل و نقـل را نيـز کـاهش دهـيم . طبيعتـا در برنامه ريزي هاي حمل و نقل ،مسائل مربوط به آينده نيز مورد نظر قرار مي گيرد تا با گذشت زمان ،توسعه موارد حمل و نقل نيـز امکان پذير باشد.در اجراي يک پروژه حمل و نقل بايدبه مواردي مانند بهبـود جريـان ترافيـک ،ايمنـي ،ايجـاد دسترسـي بـه کاربري ها،صرفه جويي در مصرف انرژي ،کاهش زمان سفر و ... توجه شود.
همچنين اثرات نامطلوب آن مثل آلودگي هوا،آلودگي صوتي و ... را نيز بايد در نظر گرفت .براي اجراي اين مهم از تکنيک هـاي خاصي استفاده مي شود که نهايتابدنبال با ايجاد تعادل بين عرضه و تقاضا و جابجايي بهينه انسان ، کالا و وسـايل حمـل و نقـل مي باشد.از جمله اين تکنيکها برنامه ريزي حمل و نقل شهري است ،اين پژوهش با همکاري مرکز پژوهش هاي شـوراي شـهر و دانشگاه آزاد اسلامي مشهدو البته باهمکاري سازمان محترم ترافيک صورت گرفته ، تا ميـزان جـذب سـفر را بـراي واحـدهاي تجاري بررسي شودو همچنين روند حرکت شهروندان را از مناطق مختلف شهر،در کنـار سـاير مسـائل مـورد اهميـت ، ماننـد ساعات اوج سفر و... را مشخص کند.
٢- بيان مسأله
يکي از وظايف مهم مديران شهري ايجاد آسايش براي شهروندان ،مسافران واستفاده بهينه از امکانات شهري است . اين مهم خصوصا براي شهرهاي توسعه يافته و پرجمعيت که داراي مراکز مختلف کاري ، تجاري ، تفريحي ، زيارتي و ... مانند شهر مقـدس مشهد مي باشد، از اهميت بيشتري برخوردار است ، از اين رو يکي از دغدغه هاي مديران شهري ، توزيـع سيسـتم هـاي حمل و نقل براساس شرايط شهر مي باشد.چرا که ايشان با توجه به ميزان جذب و توليد سفر به تفکيک نـوع سـفرها بايـد بهترين چيدمان سيستم هاي حمل و نقل را ايجاد کنند. اين چيدمان شامل امکانات متحرک و ثابت (مانند مراکز و توقفگـاه هـا، پايانه ها، پارکينگ ها و...) مي باشد، در اين خصوص و براي کمک به اين شرايط مدل هاي توليد و جذب سفر و حتي تعـداد سـفر مي تواندبسيار مفيد و مؤثر واقع شوند.
٣- اهميت و اهداف تحقيق :
توزيع صحيح امکانات شهري ، خصوصا در زمينه حمل و نقل که حدود ٥٠%فضاي شهري توسعه يافته را شامل مـي شـود از ضروريات وظايف سيستم مديريت شهري است .کيفيت سيستم حمل و نقل و ظرفيت آن تأثير فراواني براقتصاد يک منطقه يـا يک کشور دارد. بررسي اجمـالي در مـورد اکثـر کشـورهاي پيشـرفته صـنعتي نشـان مـي دهـد کـه کشـورهاي صـنعتي داراي سرويس هاي حمل و نقل با کيفيت بالايي مي باشند و همين مسأله حاکي از اين واقعيت است که حمل و نقل يک عامل اساسي در پيشرفت اقتصادي مي باشد. با عنايت به اين موضوع و با توجه به افزايش هزينه هاي حمل و نقل ، ماننـد هزينـه هـاي سـاخت جاده ، ساخت ايستگاه ، نگهداري جاده و امکانات مربوطه ، سوخت و...و افزايش آثار زيان بارحمـل و نقـل ماننـد آلاينـدگي هـوا، افزايش بيماريهاي مختلف و ...
به اين ترتيب با کسب آمار و اطلاعات صحيح ازانواع سفرها و با تدوين مدل هاي جذب سفر در نقاط تجـاري مشـهد توجـه بـه شرايط سفر ميتوان تا حتي الامکان سفرهاي ايجاد شده را بهتر مديريت نماييم .لذا اهداف اين پژوهش عبارت است از:
١. بررسي و ارائه الگوهاي جذب سفر، اماکن تجاري بزرگ در سطح شهر مشهد.
٢. بررسي و ارائه الگوهاي تقاضاي پارکينگ در اماکن تجاري در سطح شهر مشهد.
٣. ارائه راهکارهايي براي زيرساخت هاي مورد نياز سيستم هاي حمل و نقل برمبناي الگوهاي سفرهاي صورت گرفته .
٤-روش تحقيق
با توجه به تقسيم بندي تحقيقات علمي از نظر هدف ، پژوهش حاضر از نوع پژوهش کاربردي مي باشد. تحقيق کاربردي در جستجوي دستيابي به يک هدف عملي است از نظر ماهيت و روش ، اين تحقيق از نوع توصيفي -پيمايشي است .
تحقيقات توصيفي به دسته هاي مختلفي از جمله تحقيق پيمايشي ، تحقيق همبستگي و روش مطالعه موردي تقسيم مي شوند.
در اين پژوهش از پرسشنامه براي گردآوري اطلاعات استفاده شده است
٥- جامعه آماري و شيوه ي نمونه گيري و حجم نمونه
بنابراين جامعه آماري عبارت است از کليه عناصر و افرادي که دريک مقياس جغرافيـايي مشـخص ( جهـاني يـا منطقـه اي ) داراي يک يا چند صفت مشترک باشند. با توجه به اهداف مدنظر در اين پژوهش و همچنـين روش اجـراي آن ، پـس از بررسي هاي به عمل آمده و کسب نظرات مديريت مرکز پژوهش هاي شوراي شهر و مديريت سـازمان حمـل و نقـل و ترافيـک ، تعريف دقيق جامعه آماري براساس چارچوب ذيل مشخص گرديد: واحدهاي تجاري بسيار بزرگ وواحدهاي تجاري بـا بـيش از ٥٠باب مغازه که در سه گروه جغرافيايي مرکز، حاشيه مرکز و حاشيه شهر دسته بندي شده اند.
١-محدوده تجاري مرکز شهر-CBD٢-حاشيه CBD٣-حاشيه پيراموني CBD( حاشيه شهر )
با توجه به آمارگيري که به صورت ميداني انجام شد و اطلاعاتي که از مرکز آمار شهرداري مشهد اخذ شدمجتمع هـايي کـه داراي تنوع مشاغل باشند،در امتداد يکديگر نباشند وداراي بيش از ٥٠باب باشند به تصادف انتخاب شدند.بـا درنظـر گـرفتن موضوع تحت مطالعه و توزيع متغيرهاي تحقيق در قلمرو مکاني ، با توجه به توزيع اعضاء در ساختار جامعه ياد شده تصـميم بـر آن شد که جهت انتخاب اعضاي نمونه و افزايش دقت از شيوه ي نمونه گيري طبقه اي با تخصيص متناسب استفاده گردد.حجم نمونه حدودابرابر با ١٧واحد تجاري برآوردگرديد.حجم نمونه انتخابي در جدول ١گزارش شده است .
جدول ١: جدول تعيين حجم نمونه در هر يک از مناطق جغرافيايي مشهد
اسامي مجتمع هاي تجاري به تفکيک مناطق در ذيل مي آيد.
شکل شماره ١نقشه شهر مشهد با تفکيک مناطق بر مبناي CBD
راهنماي نقشه :منطقه ي با لکه گذاري قرمز؛منطقه CBD
منطقه ي با لکه گذاري مشکي؛منطقه حاشيه CBD
منطقه ي با لکه گذاري سبز؛ منطقه حاشيه شهر
٦- مقياس و طيف ابزار اندازه گيري تحقيق
همان طور که اشاره گرديد، براي گردآوري اطلاعات ميداني از پرسشنامه که شامل ٦حوزه متفاوت ميباشد،بهره گرفته شده است . لذا تلاش بر آن است تا ضمن معرفي، نحوه ي طراحي و تشريح پرسشنامه ، به مقياس سازي براساس طيف به کار رفته در پرسشنامه نيز اشاره گردد.
بخش اول :به بررسي متغيرهاي عمومي افراد مورد پرسش پرداخته . مثل سن ، جنس ، تحصيلات .
بخش دوم :به بررسي روش سفر پرداخته که وسيله ي مورد استفاده و نوع سفر مشخص شود.
بخش سوم : هدف مراجعه کنندگان به واحد تجاري بررسي گرديده است .
بخش چهارم : به بررسي تمايل مراجعه کنندگان در تنوع بازديد پاساژهاي ديگر ميپردازد.
بخش پنجم : مدت زمان توقف مراجعه کنندگان به طور متوسط در هر پاساژ بررسي ميشود.
بخش ششم : مراجعه کنندگان در هر منطقه جغرافيايي معمولا از کدام منطقه مراجعه کرده اند.
٥٦٧٣٥نفر از اين ١٧مجتمع ها ديدن کرده اند که ٢٢٠٤نفـر بطـور تصـادفي انتخـاب ،کـه حـدودا9/03% در صـد از بازديـد کنندگان را شامل ميشودو به سوالات پرسشنامه پاسخ گفته اند.
٧-روايي و پايايي پرسشنامه
در هر پرسشنامه علمي ، روايي وپايايي وسيله ي اندازه گيري از اهميت ويژه اي برخوردار است . مقصود از روايـي آن اسـت کـه وسيله ي اندازه گيري واقعا بتواندخصيصه مورد نظررا اندازه گيري کند.در اين تحقيق علاوه بر اشراف محقق بر موضـوع مـورد مطالعه و استفاده از پرسشنامه هاي خودساخته که در بخش قبل تشريح گرديد، سؤالات و مراحل تنظيم آن به رويت مـديريت سازمان ترافيک و صاحب نظران اين حوزه تحقيق رسيد و پس از اخذ نقطه نظرات آنان نسبت به اصلاح آن اقـدام ، و در نهايـت پرسشنامه نهايي تنظيم وروائي وسيله اندازه گيري به طريق محتوايي حاصل گرديد.
پايايي يا قابليت اعتماد، يکي از ويژگي هاي فني ابزار اندازه گيري ( پرسشنامه ) است . مفهوم ياد شده به اين اشاره دارد که ابـزار اندازه گيري در شرايط يکسان تا چه اندازه نتايج يکساني به دست مي دهد. درخصوص بررسي پايايي پرسشنامه مورد استفاده در اين تحقيق از ضريب آلفاي کرونباخ استفاده شده است ، که رابطه اين ضريب به شکل زيرمي باشد:
پس از جايگذاري مقادير حاصل از اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه ٨٥% محاسبه شده اسـت کـه نشـان از قابليـت اعتمـاد بالاي پرسشنامه دارد.
٨-مفهوم سفر،توليد و جذب آن
سفرجابجايي يک طرفه از مبداء به مقصد و يا سفر رفت و برگشتي با هدف خاص تعريف مي گردد.
سفري که در آن منزل شخصي يا اشخاص سفرکننده به مبداء يا مقصد سفر باشد ،"سفرهاي با پايگاه خانه "ناميده مي شـوند و در غير اين صورت "سفر با پايگاه غيرخانه "ناميده مي شوند.در يک سفرخانه مبداءمنزل و در يک سفرغيرخانه مبداء،مبداء سفر توليدکنندگان يامولدهاي سفر ناميده مي شوند.سفرهاي خانه مبداء مي توانند شامل :سـفرهاي کـاري ،آموزشـي ،خريـد ، تفريحي و ... باشند.سفرها همچنين براساس اينکه در ساعات اوج باشند يا نباشند تقسيم بندي مي شوند.٨٠% الي ٩٠% سفرها ،سفرهاي خانه مبداء هستند،لذا معمولا مناطق مسکوني جزء مناطق توليد سفر هستند چرا که افراد از اين مناطق به محلهاي کار ،تفريح ،خريد و ... مراجعه مي کنند.در مقابل مناطقي مانند محلهاي کار (مثل شهرکهاي صنعتي / مراکـز اداري و ...)مراکـز خريد و فروش ،مراکز درماني و بهداشتي ،محل هاي تفريحي جزء مناطقي هستند که سفر جـذب مـي کننـد کـه تحـت عنـوان مناطق جاذب سفر نام مي گيرند.
