مقاله رویکردی سازنده بر کاربردهای ترجمه در یادگیری زبانهای خارجی

بخشی از مقاله

چکیده

مدت زمان طولانی است که ترجمه در بین دیگر فعالیتهای آموزشی در حاشیهی دامنهی یاد گیری زبانهای مدرن قرار گرفته است و به مانند سرنوشت دیگر روشهای سنتیتر همچون استفاده از متون ادبی، املا و خواندن متون با صدای بلند به حداقل خود رسیده و یا به عبارتی در انزا قرار گرفته است. این گونه روشهای سنتی جایگاهشان را به روش های مشتق شده از تئوری های جدید آموزشی واگذار کردهاند.با نگاهی ویژه بر نقصهای جدی گذشته موجود در کانون ترجمه و کاربرد روشهای قدیمی و همچنین آسیبهای گسترش یافتهی اخیر در مورد گرایش استفاده یک سویه از روشهای نوین کاملاً به دور از روشهای قدیمی در کلاسهای زبان، چه در کلاسهای تخصصی ترجمه و چه در کلاسهای آموزش زبان، این مقاله بر آن است تا بررسی کند که اولاً آیا آموزش زبان به جهت رسیدن به نتیجهای مطلوب از طریق ترجمه امکان پذیر است و اینکه آیا روشهای نوین و روشهای سنتی برای کسب هدفی مشترک میتوانند همزیستی داشته و کامل کنندهی یکدیگر باشند.

کلمات کلیدی: ترجمه، یادگیری زبانهای خارجی، روشهای سنتی، روشهای نوین، همزیستی

.1 مقدمه

بی شک پیشرفت علمی هر جامعهای تا حد زیادی به شیوههای تدریس بستگی دارد، به علاوه موفقیت و اثر بخشی هر طرح و یا برنامهی آموزشی نیز به روشهای تدریس وابسته است. آموزش زبان خارجی جدا از این مسئله نمیباشد و تعیین درجه اهمیت ترجمه در زبان خارجی تاثیر به سزایی در روش آموزش دارد.ترجمه فرایندی است از داد و ستد اندیشه و سخن میان زبانها که از جمله فعالیتهای ضروری بشر محسوب می شود؛ این فرایند را میتوان شامل مطالعهی لغوی، ساختار دستور زبان، موقعیت مکالمه، جنبه فرهنگی زبان و متن اصلی دانست. ترجمه وظیفهی خطیر پخش اندیشهها در تمامی عرصههای دانش انسانی در زبانهای گوناگون از باختر گرفته تا خاور را به عهده دارد، و در توسعه رشد و شکوفایی ملل نقش مهمی را ایفا میکند.

بنابراین در دنیای جهانی شده کنونی، ترجمه که در حوزهی اهمیت آموزشی، به عنوان ابزاری جهت پیوستگی و گفتمان بشمار میآید، شاه کلید درک و فهم فرهنگها و گسترش آگاهیهای اجتماعی است که انتقال ارزشها و میراث فرهنگی را سبب میگردد؛ به همین دلیل کوششهایی در زمینه بهبود آموزش ترجمه درسالهای اخیر از طریق برنامههای آموزش زبان خارجی آغاز شده است و لزوم تربیت مترجم در کلیهی رشتههای دانشگاهی احساس شده و برنامههایی در این زمینه تدوین گشته است؛ اگر چه به علت فقدان برنامهای صحیح و تکامل یافته و البته آموزش نادرست زبان خارجی، ترجمه با عدم موفقیت روبرو شده است، ولی میتوان این ادعا را داشت که تنها با اصلاح نقایص وتعقیب کردن راه صحیح، میشود براین نارساییها غلبه نمود.

تا قبل از قرن بیستم روش آموزش زبان تاکید بر قواعد دستوری بود، بدین گونه که زبان آموزان تنها با یادگیری قواعد دستوری، زبان را میآموختند و هیچ توجهی به جنبه ارتباطی آن نداشتند؛ بدینگونه که روش ترجمه - دستوری گرایشی بود که از این طریق یادگیری واژگان زبان خارجی و خواندن متون تنها از راه ترجمه تدریس میشد، اما از سال 1980به بعد باروی کار آمدن شیوههای نوین آموزشی، آموزش زبان وارد مرحلهی جدیدی شد، بدین صورت که روشهای سنتی جای خود را به روشهای مدرن دادند، به طوری که خیلی از افراد بر این عقیدهاند که روشهای قدیمی کهنه شده و کم کم به طور کامل در حال نابود شدن هستند؛ روش نوین بر خلاف شیوههای سنتی جنبهی ارتباطی زبان را مورد تاکید قرار داد و معنا را بر قواعد دستوری مقدم دانست.

در نهایت از بطن شیوهی ارتباطی، برنامه درسی تکلیف - محور پا به عرصه زبانآموزی گذاشت که بر یادگیری زبان در دنیای واقعی تاکید دارد، در این روش زبان آموز به صورت تجربی و با تاکید بر جنبههای معنایی، زبان را میآموزد. در روشهای جدیدآموزش زبان، کار گروهی دو و یا چند نفره در قالب گفت و شنود، نمایش، بازیها و به تازگی با استفاده از تکنولوژی مانند برخورداری ازضبط صوت، ویدئو، کامپیوتر وارد میدان شدهاند.در راستای آموزش زبان خارجی به طور مستقیم و غیرمستقیم با مقوله ترجمه روبرو میشویم که برای دست یافتن به آموزشی نوین، ترکیبی از روش سنتی و روش مدرن را در بر خواهد داشت.آموزش زبان خارجی اهداف و محتوای مطلوبی را دنبال میکند که از اهم آن میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

الف - زبان به عنوان پل ارتباطی:

زبان ابزاری است که اندیشهی درون ما را با محیط و دنیای بیرون پیوند میزند. ایجاد زبانهای متعدد باعث غنای جهان هستی و تنوعاتدر آن شده و در نتیجه توسعه جنبههای مختلف انسان را سبب گشته است، در همین راستا انسان خود را در مقابل انواعی از گوناگونیهای اندیشه و احساس مییابد که همین موضوع باعث شده تا انسان از یک بعدی بودن خارج شود. ترجمه پل ارتباطی است که شناساندن و معرفی بینش و ارزشهای فرهنگی کشورها همراه با عناصر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی فرا مرزها را سبب می گردد.

ب - بالا بردن سطح علمی کشور:
به جهت خود کفایی علمی و فنی، ضروری است طروق صحیح استفاده و بهرهمند شدن از منابع و مآخذ خارجی یادگرفته شود.

پ - احاطه برگوناگونی زبانها:

از آنجایی که گنجایش فرا گیری انسان در حدی نیست که بتواند تمامی زبان ها ی موجود را فرا گیرد تا از این رهگذر به حجم عظیم اطلاعات در زمینه و یا زمینه های مورد نظر خود دسترسی یابد، لذا نیازمند پلی است تا از این مرحله گذر کرده و این ارتباط را به گونهای فرا هم آورد؛ در نتیجه میتوان به این مهم دست یافت که زبان و ترجمه دو مقوله تنیده بههم و جدا نشدنی هستند که همواره بشر در زندگی روزانهی خود به آنها نیازمند است.

.2 آیا دفاع از کاربرد ترجمه امری ضروری به حساب می آید؟

بله، چرا که برخی از تئوریها و همچنین برخی از افراد و موسسات بر این عقیدهاند که اگر ترجمه اثر منفی نداشته باشد، ثمر بخش بودن آن نیز زیاد هویدا نیست.اگر چه کاربرد مفید ترجمه از طریق تئوریهای آموزش زبانهای خارجی به اثبات نرسیده است، ولی توسط متخصصین و نظریه پردازان این فن نشان داده شده است..

.1-2 استدلالی علیه نگرش استفاده از ترجمه آموزشی

الف - ترجمه یک عمل ارتباطی نیست و دانشجویان مهارت دروس شفاهی تمرین نمیکنند؛

ب - خسته کننده است و احساس هیجانی را در دانشجو برنمیانگیزد؛

پ - فعالیت سودمندی در کلاس به حساب نمیآید، بدین سبب ارزش زمانگذاری را ندارد؛

ت - ترجمه متون ادبی با نثر قدیم دور از ذهنیت دانشجویان میباشد. تصور میشود این گونه ترجمهها با استفاده از روش گرامر- ترجمه، باز گشتی به گذشته باشد؛

ث - ترجمه روشی است غیر طبیعی و به خاطر شکل و ترکیبش بسیار پر مشغله است؛

ج - روش یادگیری آن کاملاً با یادگیری زبان مادری متفاوت می باشد؛ ترجمه هدف غایی یادگیری زبانها نیست؛ این هدف میتواند فقط برای مدارس ترجمه در نظر گرفته شود. همان طور که بسیاری از زبان شناسان معتقدند که زبان و ترجمه دو رشته متفاوت و مستقل از هم میباشند.

چ - ترجمه علاوه بر اینکه تمرینی مضر و آسیبرسان می باشد، همچنین مانعی است برای اینکه دانشجو بتواند به زبان دوم بیاندیشد و البته تداخل و وابستگی با زبان اول را نیز موجب میگردد؛

ح - گسترش تداخل با زبان اول به واسطه وامگیریهای غیرضروری و کاربردهای غیر مصطلح، سبب آلوده شدن زبان می شود.

.2-2 استدلالی در خصوص موافق بودن با ترجمه به منظور استفاده آن در ترجمه آموزشی - تکراری بر ضد استدلال ذکر شدهی بالا -

الف - باید اذعان داشت که ترجمه عملی است ارتباطی تا آنجایی که حتی نمیتوان جانشینی برای آن قائل شد؛ - اغلب شرایطی بوجود میآید که عبور از یک زبان به زبان دیگر امری ضروری به شمارمیرود - . ترجمه به زغم پرفسور ژان دلیل1 "هنر بیان مجدد با هدف ویژه ارتباط کلامی است"؛ - ژان دلیل، - 1381

ب - اگر چه ترجمه حرفهای است که به صورت انفرادی انجام میشود، ولی در کلاس ترجمه میتوان انفرادی و یا گروهی ا نجام گیرد، آنچه اهمیت دارد این است که همیشه باید موجب تبادل انگیزه و ادراک گردد؛

پ - ترجمه بر اساس شرایط و یا ضرورت میتواند به صورت شفاهی و فیالبداهه، نوشتاری و یا بهصورت تخصصی انجام پذیرد؛

ت - در ابتدا میتوان از هر متنی برای ترجمه استفاده نمود، انتخاب متن بستگی به مدرس دارد، او متوجه است چه متنی برای کلاس مناسبترخواهد بود، با خود میاندیشد متون ادبی مناسبتر است یا متون غیر ادبی و یا بهتر آن است که از متون خبری استفاده گردد، اطلاعات پزشکی را ترجمه کنند و یا برگهای از تبلیغات و دستور پخت یک غذارا برای ترجمه انتخاب کند. به هر حال بهتر است متون انتخاب شده متنوع و برگرفته از حقیقت باشند و البته برای سادهتر کردن تمرینها متون فنی، علمی و یا متون سخت تحصصی جزء متون انتخابی در نظر گرفته نشوند؛

ث - ترجمه همیشه باید تا حدی که امکان بامتنی گستردهتر از آنچه برای ترجمه انتخاب گشته همراه شود - گستردهتر از متن اصلی باشد - و اطلاعات دقیقی همچون تاریخ و مکان انتشار متن اصلی نیز ذکر گردد اگر متن ادبی ترجمه میشود بهتر است نام نویسنده آورده شود؛

ج - ترجمه فعالیتی است طبیعی که نمیتوان مانع پیشروی آن شد؛ بیشتر دانشجویان بر حسب سن و سطح شناختشان درمورد زبان دوم نیاز انجام آن را نسبت به آنچه را که یاد گرفتهاند در خود احساس میکنند؛ برای اینکه این پدیده مفید واقع شود و