بخشی از مقاله
چکیده:
محققین برای تبیین مدل محیط آموزش-یادگیری سازندهگرا در کارورزی دانشجویاندبیریفیزیک، به جمعآوری اطلاعاتپرداختند. جامعهیآماری، دانشجویانفیزیک پردیسهای استانهای فارسوهمدان بودند. که ازطریق نمونهگیری موارد مطلوب 8نفر و گروههای کانونی 13نفر، برای مصاحبه انتخابشدند. نوع تحقیق، پژوهشکیفی است و برای تحلیل دادهها از روش دادهبنیاد استفادهشد که در آن، مدلمستقیماً از داده ها استخراجمیشود. به منظور دستیابی به مدل تحقیق، بر روی دادهها کدگذاریباز و محوری انجامگرفت که در طی آن، مقولهیمحوری - محیط آموزشB یادگیری سازنده گرا - بهدست آمد. یافته ها آشکارساخت در چنین محیطی، تدریسو ادارهیکلاس توسط کارورزان بهبودمییابد.
کلمات کلیدی: محیط آموزش- یادگیری سازتدهگرا، آموزش فیزیک، کارورزی، دانشگاه فرهنگیان، نظریه داده بنیاد .
.1 مقدمه
برخی از روانشناسان و محققان از جمله بیگز و همکاران بیان میکنند که یادگیری افراد تحت تأثیر اکوسیستم پیچیدهای است که این اکوسیستم دارای مؤلّفههای گوناگونی میباشد. یکی از عناصر اصلی این سیستم محیط مناسب یادگیری است .[1] یادگیری به عوامل متعدّدی از قبیل مدرس، برنامهی درسی ، دوره و محیط آموزشی بستگی دارد. محیط حاکم بر آموزش، عاملی تعیین کننده در ایجاد انگیزه برای یادگیری است. زیرا رفتارهای یادگیری، بهتر پیشرفت تحصیلی را تقویت میکند .[2] علاوه بر محیط آموزشی، تعامل میان افراد نیز در ایجاد یادگیری از جایگاه ویژهای برخوردار است. در مدارس میتوان یادگیری را حاصل تعامل بین دانش آموزان بامعلّم و دانش آموزان با هم و در دانشگاه یادگیری را حاصل تعامل بین استاد و دانشجویان و دانشجویان با یکدیگر در نظر گرفت[3] .پس میتوان نتیجه گرفت که محیط ایدهآل و مثبت آموزشی، بهترین شرایط آمادهسازی دانشجویان برای زندگی حرفهای آیندهشان و قرار گرفتن در جایگاه شغلیشان را فراهم میآورد .[4] دانشگاه فرهنگیان که رسالتشتربیّ تمعلّم میباشد؛ در راستای ارتقاء توانمندیهای دانشجویان خود دورههایی را تحت عنوان »کارورزی« در نظر میگیرد تا آنها علاوه بر یادگیری دروس تئوری، در محیطهای واقعی یافتههای خود را به کار بگیرند. از جمله دروس ارائه شده در دانشگاه فرهنگیان، درس فیزیک است. اکنون دیگر نهتنها فیزیک به عنوان یک موضوع درسی برای انتقال مفاهیم و تعاریف و دارای اهداف محدود، مطرح نیست؛
بلکه بنا به ماهیت و نقش ارزندهای که در آموزش عمومی افراد جامعه ایفا میکند، مسئول توسعه و تعمیم مفاهیم فیزیک، ایجاد انگیزه، پرورش تفکّر انتقادی، توان استدلال و خلّقیّات، تقویت زیبایی شناسی و نظم فکری و افزایش توان بهکارگیری آموخته ها و ایجاد ارتباط بین آنها در دانش آموختگان آن است.[5] به منظور بهبود آموزش فیزیک علاوه بر آموزش تئوری باید به آموزش عملی نیزتوجّه شود. باتوجّه به مطالب گفته شده میتوان اذعان داشت که یکی از مؤلّفههای تأثیرگذار در یادگیری افراد داشتن محیط مناسب آموزش- یادگیریمیباشد.
محمدی در پژوهشی دریافتند که ادراک دانشجویان از محیط آموزشی در حد متوسّط است و فضا برای بهبود و اصلاح در همهی ابعاد محیط آموزش وجود دارد، امّا نیاز به اصلاح در ابعاد یادگیری و شرایط اجتماعی بیشتر احساس میگردد.[6] جباریفر و همکاران به این نتیجه دست یافتند، که شرایط آموزش و یادگیری و محیط آموزشی از نکات قابلتوجّه در کسب مهارتها و تواناییهای دانشجویان در طیّ تحصیل و فراهمآوری شرایط رضایت بخش حرفهای آیندهشان است.[3] پیلن و همکاران در پژوهشی دریافتند که ناظران دانشگاهی و معلّمان راهنما بافعالیّتها و حمایتهای خود نقش اساسی در
کاهش و تغییر تنشهای ایجاد شده برای دانشجومعلّمان در شکلگیری هویت حرفهایشان دارند.[7] همچنین دانیل و همکاران با بررسی چالش های تجربه شده توسط گروهی از دانشجومعلّمان درگیر در فرآیند تأمّل و تفکّر انتقادی با همتایان خود در برنامهای برای رشدفعالیّتهای اصلی تدریس به این نتیجه رسیدند که فهم آنها از اهمیت مشارکت در گفتگوی انتقادی مستمر، به عنوان بخشی از جنبه های غیر طبیعی تدریس، رشد کرده است. همچنین نتایج، ارزش و جایگاه بازخورد را در مراحل اولیه یادگیری حرفه ای دانشجومعلّمان آشکار ساخت .[8]
ایزدی نیا نیز با بررسی نقش ارتباطات ناظران در ایجاد تغییرات در هویت حرفه ای دانشجومعلّمان استرالیا در طول دوره کارورزی به این نتیجه رسید که تشویق و حمایت ، ارتباطات باز ، و بازخورد مناسب ، سه عنصر مهم برای ارتباط ناظران با دانشجومعلّمان برای تاثیر گذاری بر هویت حرفه ای آنان می باشد[9]کورکو. و همکاران در بررسی نقش تامّل در توسعه حرفه ای دانشجومعلّمان فنلاند، به این نتیجه رسید که حمایت از مهارتهای تأمّلی دانشجومعلّمان می تواند به طورمثبت بر توسعه حرفه ای آنان تأثیرگذار باشد.[10] هاشر و هاگنور به این نتیجه رسیدند که گشودگی به نظریه، بر احساس خودکارآمدی و عواطف دانشجویان تاثیر مثبتی دارد و این باعث افزایش رفتار حمایتی و استقلال آنان در تدریس می شود.[11]
باتوجّه به این که تاکنون پژوهشی عوامل تأثیرگذار بر محیط آموزش- یادگیری دانشگاه فرهنگیان را مورد بررسی قرار نداده است، محققین در پی آن هستند که با در نظر گرفتن مؤلّفههای تأثیرگذار بر محیط آموزش- یادگیری ، مدلی را به منظور بهبود شرایط محیط آموزش- یادگیری مطلوب برای کارورزان در دانشگاه فرهنگیان ارائه دهند. باتوجّه به این امر که کارورزی،فعالیّت آماده سازی شغلی
است و کارورزان برای آموختن نحوهی انجام امور در محیط واقعی قرار میگیرند. لذا به فراگیران فرصت داده میشود، که دانش و مهارتهای مورد نیاز را به محیط کاری خود انتقال دهند .[12] محیطهای یادگیری مبتنی بر دورههای کارآموزی میتواند شکاف ایجاد شده بین نظریه و عمل را با ارائهی طراحی آموزشی مبتنی بر اصول اوّلیّه آموزشی بهبود بخشد .[13] لذاتوجّه به مؤلّفههای تأثیرگذار درایجاد چنین محیطی به منظور ارائه مدلی جهت بهبود محیط مطلوب آموزش- یادگیری در کارورزی دانشجویان ضروری مینماید. در این مقاله محقّقین در پی پاسخگویی به این سوال هستند که از دیدگاه دانشجویان رشتهی فیزیک دانشگاه فرهنگیان، عوامل تأثیرگذار در ایجاد محیط مناسب آموزش- یادگیری سازندهگرا
چیست؟
هدف این پژوهش تدوین تئوری به منظور بهبود محیط آموزش- یادگیری مطلوب برای کارورزی دانشجویان رشتهی فیزیک بود. در این پژوهش به منظور دستیابی به توصیفی عمیق
و غنی از تجارب، نگرش و ادراک شرکت کنندگان نسبت به ابعاد محیط آموزش- یادگیری مناسب دانشجومعلّمان در دانشگاه فرهنگیان از روش پژوهش کیفی داده بنیاد اشتروس و کوربین استفاده شده است.
.2 روششناسی
به منظور دستیابی به توصیفی عمیق و غنی از تجارب، نگرش و ادراک شرکت کنندگان نسبت به ابعاد محیط آموزش-یادگیری مناسب دانشجو معلمان در دانشگاه فرهنگیان از روش پژوهش کیفی داده بنیادٌ اشتروس و کوربینٍ استفاده شده است. با استفاده از این روش محققان در میدان تحقیق به جمعآوری دادهها میپردازند و از این راه به ظهور نظریه میرسند .[14] پاول میگوید: »نظریه داده بنیاد، روشی است که نظریهها، مفاهیم، فرضیهها و قضایا را طی یک فرآیند منظم به جای استنتاج از پیشفرضهای قبلی سایر پژوهشها یا چارچوبهای موجود، به طور مستقیم از دادهها کشف میکند.[15] « بنابراین در این پژوهش، ادراک شرکت کنندگان پیرامون فرآیند، محتوا، راهبردها، زمینه و پیامدهای محیط آموزش- یادگیری سازندهگرا در آموزش فیزیک دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان و روابط بین آنها کاوش شد. شرکت کنندهها و گردآوری و تحلیل دادهها: جمعیت تحقیق شامل همهی دانشجویان رشتهی فیزیک، ورودی سال 1391 دورهی کارشناسی که در دانشگاه فرهنگیان »پردیس شهید باهنر فارس و مقصودی همدان« مشغول به تحصیل بودند، انتخاب شد. در نهایت با استفاده از روش نمونهگیری موارد مطلوب، تعداد 4نفر آقا و 4 نفر خانم از دانشجویان رشتهی فیزیک پردیس شهید مقصودی همدان و پردیس شهید باهنر فارس و 13 نفر از دانشجویان رشتهی فیزیک پردیس شهید مقصودی همدان در مصاحبه گروهی، نمونه پژوهش را تشکیل دادند. تصمیمگیری برای پایان نمونهگیری، مبتنی بر اشباع ایدهی نظری است .[16] یعنی؛ مصاحبهها تا رسیدن به دادههای تکراری Bجایی که چیزی جدیدی به دست نمیآیدB ادامه یافته
است. سوالات مصاحبه از نوع باز پاسخ بودند.
دادهها از طریق فرایند کدگذاری و مبتنی بر طرح نظامدار
نظریه داده بنیاد مورد تحلیل قرار گرفت. در طی کدگذاری باز، متن مصاحبههای پیاده شده با استفاده از کدگذاری، علامتگذاری و ایدههای تکراری شناخته شد. مفاهیم شامل کلمهها و عبارتهایی بود که نگرش دانشجویان و اساتید را در بهبود محیط آموزش-یادگیری سازندهگرا در آموزش فیزیک، منعکس مینمود. کدگذاری و بررسی مفاهیم تکراری شده تا رسیدن به اشباع- وقتی که هیچ موضوع جدیدی را نمیتوان در دادههای خام یافت- ادامه پیدا کرد. در مرحلهی بعد کدگذاری محوری این مفاهیم در قالب مقولههای کلی، شرایط علی، راهبردهای زمینهای و راهبردهای مداخلهای و پیامدها طبقهبندی شدند و به صورت نظری در قالب مدل پارادایمی به هم مرتبط شدند.
گردآوری دادهها در مصاحبه انفرادی با استفاده از روش
مصاحبه روایی انجام گرفت. بر این اساس روایت افراد از خودشان، بازخوانی و از طریق فرآیند شکلگیری محیط آموزش-یادگیری سازندهگرا در درس فیزیک، مشخص شده است. سپس برای کنترل کیفیت گردآوری دادهها و نیز بسط دامنه ی موقعیت مصاحبه، یک مصاحبهی گروهی با رویکرد گروههای کانونی انجام شد.
.3 یافته ها
محقّقین پس از انجام کدگذاری باز، آنها را در قالب کدهای مشابه طبقهبندی کرده و در مرحلهی بعد، از ارتباط بین این کدها، مقولههای تأثیرگذار بر بهبود محیط آموزش- یادگیری سازندهگرا در آموزش فیزیک به دست آمد. - فرآیند کدگذاری در پیوست ارائه شده است. -
