بخشی از مقاله
چکیده
شفاعت مرتبه منیع و شان رفیع و درجه بزرگی است که هر کس به این مرتبه نائل نشود بلکه شرایط نیل به این مقام، قرب و منزلت نزد خداوند است و هر کس قربش بیشتر باشد شفاعتش بالاتر خواهد بود. امت اسلامی در اصل شفاعت با یکدیگر اختلافی ندارند آنچه آنها را از یکدیگر متمایز می کند دایره شمول شافعان است. در مورد شفاعت، عده ای معتقدند شفاعت خواستن نوعی عبادت کردن است و کسانی که به دنبال شفاعت و توسل به غیر خدا هستند آنها را عبادت می کنند و می پرستند.
در این مقاله درصدیم تا اثبات کنیم شفاعت خواستن و متوسل شدن به غیر خدا عبادت آنها نیست بلکه شفاعت خواستن و متوسل شدن به آنها فقط به عنوان افراد صالح و مقرب به درگاه الهی است تا این افراد، واسطه ی بین بندگان خطاکار با خداوند شوند. روش پژوهش در این مقاله به صورت کتابخانه ای-اسنادی است که ابتدا مطالب فیش برداری و دسته بندی شده است و در وهله ی بعد مورد واکاوی و تحلیل قرار گرفته است و نتیجتا یافته های پژوهش ارائه گردیده است.
.1 مقدمه
یکی از چهره های توحید که قرآن مجید نسبت به آن اصرار دارد توحید در عبادت است زیرا تنها مالک حقیقی همه ی پدیده ها و همه ی نعمتها و همه ی امکاناتی که در دسترس بندگان قرار می گیرد، خداوند متعال است و مالکیت حقیقی متعلق او می باشد. طبعا نهایت کرنش و خضوع، براساس اعتقاد به مالکیت، تنها شایسته اوست و کرنش و خضوع برای این بینش برای هیچ کس و هیچ چیز جایز نیست.
شفاعت، اندیشه ی اصیل و اسلامی است، به طوری که علاوه بر نصوص قرآن کریم، روایات نبوی و ائمه علیهم السلام در مورد آن به حد تواتر رسیده است، دانشمندان مسلمان اتفاق نظر دارند که شفاعت از اصول اساسی در عقاید اسلامی است، اگر چه در تفسیر آن اختلاف دارند، این مساله اصیل اسلامی، بسان برخی دیگر از معارف بلند، به سبب عدم رجوع مسلمانان در فهم اسلام به اهل البیت علیهم السلام، با برخی پیرایه های غلط همراه شده است.
وظیفه ی دانشمندان است که مردم را راهنمایی کرده مطالب اصیل اسلامی را از غیر آن جدا نمایند. مساله مورد بحث در این مقاله این است که عده ای معتقدند که شفاعت، خود نوعی عبادت است. آنها براین باورند که کسانی که به دنبال شفاعت از غیر خداوند هستند در واقع با این فعل خود، غیر خداوند را عبادت می کنند. در این مقاله به سوالاتی از این قبیل پرداخته می شود: آیا شفاعت، عبادت است؟ مقصود کسانی که شفاعت از نظر آنها نوعی شفاعت است چیست؟ اگر شفاعت عبادت نیست دلایل عبادت نبودن شفاعت چیست؟
هدف از پژوهش حاضر، بررسی آیات قرآن و همچنین بررسی دیدگاه علماء و دانشمندان دینی و متکلمان و راویان احادیث و روایات در ارتباط با موضوع شفاعت است و اثبات اینکه شفاعت خواستن به معنای عبادت کردن نیست. فرضیه هایی که در این باره می توان متصور عبارتند از: شفاعت، عبادت و پرستش کسی است که شفاعت می کند. شفاعت پرستش و عبادت نیست بلکه رحمت و مغفرت خداوند متعال و بلند مرتبه است. شفاعت کننده توان مستقلی ندارد بلکه این توان، از سوی خداوند متعال به او اعطا شده است و وسعت آن بستگی به اجازت خداوند دارد.
شفاعت، عبادت
مفهوم شفاعت از ریشه ی شفع به معنای جفت گرفته شده است در محاورات عرفی بدین معنا بکار می رود که شخص آبرومندی از بزرگی بخواهد که از کیفر مجرمی درگذرد یا بر پاداش خدمتگزاری بیفزاید. و شاید نکته استعمال واژه شفاعت در این موارد، این باشد که شخصی مجرم به تنهایی استحقاق بخشودگی را ندارد یا شخص خدمتگزار استحقاق افزایش پاداش را ندارد ولی ضمیمه و جفت شدن درخواست شفیع چنین استحقاقی را پدید می آورد. - مصباح یزدی،1383،ص - 482 شفع در لغت به معنای ضمیمه کردن چیزی به چیز دیگر است معنای اصطلاحی واژه شفاعت این است که آدمی کسی را که در پیشگاه آفریده گار ارج و عزتی دارد به عنوان شفیع خود روانه درگاهش نماید تا شاید خداوند به واسطه احترام او، از گناهش بگذرد و یا مرتبه وی را بالاتر برد.
پس شفاعت توان مستقلی نیست، بلکه این توان، از سوی خداوند متعال اعطا می شود، و گستره ی آن نیز بستگی به اجازه ی او دارد. - غضنفری، 1388، ص - 206 »فالشفاعه ان یستوهب احد لاحد شیئا و یطلب له حاجه و اصلها من الشفع الذی هو ضد الوتر کان صاحب الحاجه کان فردا فصار الشفیع له شفعا ای صار زوجا.« - فخر رازی، بی تا، ص 55 ،ذیل آیه 48بقره - شفاعت آن است که کسی بر دیگری طلب بخشش کند و رفع نیاز او را بخواهد و ریشه آن از واژه ی شفع است و ضد آن وتر می باشد گویا نیازمند فرد و تنها می باشد و شفیع جفت او می گردد. - ابن اثیر،1367، ص - 715 شفاعت به معنای پیوستگی می باشد و شفیع به مشفوع له می پیوندد و شفاعت خداوند به معنای پیوند و رحمت او با بنده است چنانکه شفاعت مخلوق در نزد خداوند برای مخلوق دیگر به معنای آن است که شفیع و سلیم می شود تا رحمت الهی به دیگری بپیوندد.
عبادت در لغت عرب، به معنای نهایت خضوع و کرنش و حد اعلای نرمش و تذلل و فروتنی در همه ی زمینه ها در برابر دیگری است به گونه ای که برای غیر مالک حقیقی روا نباشد، و بدون تردید ، چنین حالتی برای انسان هنگامی حاصل می شود که او معبود را تنها مالک هستیِ خویش و تدبیر کننده ی همه چیز بداند از این رو برخی گفته اند عبادت عبارت است از نهایت خضوع در برابر دیگری با اعتقاد به الوهیت و ربوبیت و مالکیت او - علم الهدی، 1386، ص. - 30 امام راغب برای تصریح در مورد لغت شفاعت چنین بیان می دارد: »و اکثرما یستعمل فی انضمام من هو اعلی حرمه و مرتبه الی من هو ادنی« - المفردات ص. - 263 و لغت شفاعت اکثرا برای پیوند دادن آن کسی که دارای احترام و جایگاهی بلند است به دارای درجه و جایگاه پایین تر یعنی یک کم قدرت به یک قدرتمند یا یک پایین و پست به یک بلند مرتبه به کار می رود.
پیوند این دو به یکدیگر اینگونه است که آنکه از جایگاه پایینتری برخوردار است از بلند مرتبه خواهش می کند، تا به او بپیوندد و آن بلند مرتبه به کمک پایین مرتبه می شتابد. راغب می گوید: عبودیت آشکار ساختن تذلل و نرمش در برابر دیگری است و عبادت این معنا را از عبودیت بیشتر افاده می کند زیرا عبادت عبارت است از نهایت تذلل، و شایسته آن نیست مگر کسی که در نهایت برتری و فضیلت و شرافت و احسان و تفضل به دیگران است و چنین است تنها خداوند متعال - مفردات راغب،ماده عبد - . ابن منظور در کتاب لسان العرب آورده است: به انسان عبد می گویند: خواه آزاد باشد یا مملوک و زرخرید و بندگی وی بدان جهت است که مربوب و مملوک آفریدگارش می باشد. عبودیت یعنی خضوع و نرمش... تعبد به معنای کرنش و خضوع و فرمانبرداری است - لسان العرب، ابن منظور، ذیل ماده عبد - .
اهمیت عقیده به شفاعت
در مورد اهمیت عقیده به شفاعت، باید گفت اعتقاد به شفاعت، پدید آورنده ای امید در دل گناهکاران و مایه ی بازگشت آنان در نیمه ی زندگی به سوی خداست. اگر حقیقت شفاعت درست مورد بررسی قرار گیرد خواهیم دید که اعتقاد به شفاعت نه تنها مایه ی جرات و سرسختی در مقابل خداوند نیست، بلکه سبب می شود گروهی، به این امید که راه بازگشت به سوی خدا به سوی آنها باز است، بتوانند به وسیله اولیاء خدا آمرزش الهی را نسبت به گذشته جلب کنند و از عصیان دست بر دارند و به سوی حق بازگردند. در واقع، شفاعت از عوامل سازنده و نیروبخش در دگرگون ساختن اوضاع و نابسامانی های بشر است و او را از محیط تیره و تار نومیدی به فضای روشن امیدواری وارد می کند.
اقسام آیات مربوط به شفاعت
در ارتباط با اینکه از مبحث شفاعت در قرآن یاد شده است یا نه، با رجوع به قرآن کریم متوجه این مهم می شویم که آیات زیادی در این زمینه هست که به طور صریح و واضح آن را تایید می کند. آیاتی که مربوط به شفاعت می شوند، به چند دسته تقسیم می شوند:
اول: آیاتی که شفاعت را نفی می کند. - بقره - 254/ و - زخرف - 67/
دوم: آیه ی که شفاعت مورد نظر قوم یهود را نفی می کند. - بقره - 48/
سوم: آیه ی که صلاحیت بتها برای شفاعت را نفی می کند. - انعام - 94/
چهارم: آیاتی که شفاعت را در حق کفار رد می کند. - مدثر - 48B46/
پنجم: آیه ی که به شفاعت خداوند اختصاص دارند. - انعام - 51/
ششم: آیاتی که بیانگر آن است که دیگران هم شفاعت می کنند ولی باذن خداوند. - بقره - 255/ و - سبا - 23/ و - طه - 109/ - یونس - 3/
هفتم: آیاتی که، کسانی را که شفاعتشان پذیرفته می شود. - انبیاء - 26B28/
انواع شفاعت
شفاعت دو نوع است: شفاعت در دنیا و شفاعت در آخرت مقصود از شفاعت در دنیا همان است که از آن به سفارش یاد می شود، این نوع سفارش درست است و نص قرآن بر آن دلالت دارد. عده ای معتقدند که سفارش در اسلام اصلا وجود ندارد این درک غلط آنها به این دلیل است که اکثر سفارش کردنهای ما در این دنیا برای کارهای غیر مجاز و ناشایست است. لذا در ذهن مردم این تصور اشتباه جا افتاده است که سفارش کردن کاری است که ذاتا ناشایست است و از آنجایی که اسلام، نظامی عادل و عدالت پرور است، این نوع سفارش و شفاعت در آن جایی ندارد.
