بخشی از مقاله
ساخت و ساز سبز و مزایای حاصل از آن
چکیده :
تعریف و ساخت بناهایی که بتواند در زمینه مصرف انرژی در سطح مناسبی قرار داشته باشد، همواره اهمیت خاصی دارد. معماری سبز با هدف تامین آسایش انسان و کاهش هزینه های مصرف انرژی و عدم وابستگی به انرژیهای تجدیدناپذیر بدون ضرر زدن به محیط زیست بیان کننده رابطه ای با منفعت دوجانبه میان انسان و محیط زندگی-اش در جهت تامین نیازها و بقاء و سلامت هر دو است. وضعیت کنونی جهان، بحرانهای مربوط به انرژی، آلودگی هوا و تخریب محیط زیست ماحصل فعالیتهای اشتباه در عرصه های مختلف خصوصا" صنعت ساخت و ساز است. با استفاده از این نوع معماری در ساخت و سازهای کشور می توان به پایداری قابل ملاحظه ای دست یافت و هزینه ها را به شدت کاهش داد. در این نوشتار بر آنیم تا با انجام مطالعه بر روی اسناد و مدارک موجود و نیز ارائه راهکارهای ممکن برای تحقیقات و بررسی های آتی می توان روند بهینه اجرای این فرآیند را تسهیل نماییم.
1
واژههای کلیدی: پایداری در معماری، کاهش هزینه ها، سوختهای فسیلی، اصول ساخت و ساز پایدار.
مقدمه:
رعایت کوچکترین جزئیات می تواند تاثیر زیادی در کاهش مصرف در ساختمان داشته باشد. بطور مثال نحوه جهت گیری ساختمان، نحوه قرار گیری فضاهای جانبی و بهبود روشهای عایق بندی با کمترین هزینه می تواند باعث بهبود کارایی سکونتگاه ها باشد. بنابراین با تصحیح درروش های ساخت و طراحی ساختمان می توانیم به طراحی ایده آل دست یابیم .(6)
اولین قدم برای رسیدن به این هدف یافتن نقاط ضعف معماری معاصر و ارائه راهکارهایی برای بهبود این نقاط ضعف می باشد. در این زمینه در کشورهای مختلف تحقیقاتی انجام شده است، از آن جمله می توان به" اندازه گیری عملکرد 12 ساختمان با مصرف انرژی کم" تالیف دکتر تامسون و شولتز و پل اشاره کرد. که در آن میزان ذخیره انرژی در ساختمان های مجهز به سیستم های خورشیدی را مورد بررسی قرار می دهد. نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان می دهد که با استفاده از سیستم های خورشیدی میزان مصرف بسیار کاهش می یابد.((7
درعصرمدرن تامین رفاه جامعه سرلوحه توسعه قرارگرفت،امّا با مطرح شدن مباحث مربوط به رابطه میان انسان، محیط زیست و توسعه در دهه 1970 مفهوم توسعه پایدارمورد توجهجدّی قرارگرفته است. رشد علم و صنعت در جهان امروز، روشهای مختلف استفاده از انرژی را که در دوران قبل از انقلاب صنعتی معمول بود دگرگون کرده و شناخت منابع انرژی های جدید تحولی بزرگ در توسعه صنعتی و تکامل اجتماعی بشر بوجود آورد. به دلیل ایجاد بحران انرژی در جهان و پایان پذیر بودن منابع انرژی های تجدیدناپذیر و همچنین افزایش آلودگی محیط زیست به دلیل استفاده بی رویه از انرژی های فسیلی لزوم استفاده از انرژی های پایدار مخصوصا در بخش ساختمان مورد توجه قرارگرفته است .(9)
امروزه انرژی های نو به رغم ناشناخته ماندن، به سرعت درحال گسترش و نفوذ است و غفلت از آن، غیرقابل جبران خواهد بود، انرژی خورشیدی، بادی، آبی، بیوماس، بیوگاز وانرژی زمین گرمایی از عمده ترین منابع انرژی های پاک می باشند. وقوع چند عامل در سال 1991 میلادی، سبب ایجاد نقطه عطفی برای انرژی های تجدید پذیر، به خصوص انرژی باد شده است که شامل موارد زیر است.
- تغییرات آب وهوایی بر اثر انباشت گازهای گلخانه ای در جو
2
- افزایش تقاضای مصرف انرژی در سراسر جهان
- گشوده شدن چشم انداز نوید بخشی در مورد انرژی های تجدید پذیر بود که با صراحت از سوی کارشناسان اعلام شد
- پایان نفت ارزان و ارزشمندتر شدن سوخت فسیلی
زندگی بدون انرژی غیرممکن است. گیاهان و برخی از انواع باکتریها قادرند تا نور خورشید را به انرژی شیمیایی تبدیل نموده و سپس وارد چرخه منابع غذایی گردند. اجتماع گیاهان و حیوانات یک سامانه بومگرایی را به وجود آوردهاند و از این انرژی دائمی خورشیدی به میزان مصرفشان بهره میگیرند. بخشی از پرتوهای خورشیدی تبدیل به انرژی شیمیایی شده و در قالب ذخایر طبیعی کهدائماً در حال ذخیره شدن هستند یافت میشوند.
میلیونها سال پیش این مواد به سوختهای فسیلی، روغن و گازهای طبیعی تبدیل شدهاند که همان سوختهایی میباشند که امروزه 80 % از انرژی مصرفیمان را تامین می کنند.
تابش خورشید اساس فتوسنتز و شالوده منابع انرژی تجدید پذیر است. انرژی خورشیدی در به وجود آمدن گیاهان کمک میکند و گیاهان می توانند به عنوان یک سوخت یا به صورت عصاره در دانه های روغنی مورد بهره برداری قرار گیرند. انرژی خورشیدی انفعالی عموما در ساختمان ها کاربرد دارد اما به ندرت پتانسیل کامل آن مورد بهره برداری قرار می گیرد. شیشه های نماهای جنوبی فضاهای گرمی را به وجود می آورند و در حدود 4 درصد ازانرژِی مورد نیاز یک ساختمان را تامین میکنند. با بزرگتر کردن پنجره های جنوبی، افزایش گرمخانهها یا آتریوم ها و تونل های هوای گرم برای بخش های سردتر ساختمان سهم انرژی خورشیدی می تواند تا 40 درصد از نیازهای اولیه انرژی گرمایشی را در یک خانه تامین کند. برای دستیابی به بازدهی بیشتر لازم است انرژی خورشیدی در یک کالبد ساختمانی با ظرفیت گرمایی بالا ذخیره گردد و ساختمان باید عایق کاری شده و نسبتا بی منفذ باشد.
در حال حاضر فقط %0/6 از انرژی مورد نیاز ساختمانها از انرژی های تجدید پذیر تامین می گردد و تولید کمتر از 1/7 مگاوات برق با استفاده از انرژی خورشیدی سهم بسیار کمی از کل انرژی مورد نیاز کشور را تامین می کند.
در کشوری مانند ژاپن با شرایط بسیار نامناسب تر از لحاظ تابش نور خورشید، تولید برق خورشیدی در حدود 480 برابر ایران است .(1)
روش تحقیق:
متدولوژی استفاده شده در این تحقیق به دلیل موجود بودن بناها و نیز عدم ساخت بنای جدید به این صورت به علت پیشرفتهای مختلف و ایجاد دستگاههای سرماساز متنوع، به صورت توصیفی از ساختمانهای منتخب صورت گرفته است. در این راستا استفاده از کتب و منابع مختلف موجود در این زمینه راهگشای کار بوده است. کمکهای مختلف خبرگان و افراد آشنا با این روش نیز در ادامه
3
توانست ساختار کار را قوام قابل ملاحظه ای ببخشد. اطلاعات به دست آمده را پس از تطابق با نیازمندیهای امروزی، برای استفاده و کاربری جدید مورد استفاده قرار دادیم. در نهایت توصیه های مختلف برای بهینه سازی استفاده از امکانات موجود و نیز تحقیقات آتی صورت پذیرفته است.
اصول توسعه ساخت و ساز پایدار:
اصل اول : حفاظت از انرژی
هر ساختمان باید به گونه ای طراحی و ساخته شود که نیاز آن به سوخت فسیلی به حداقل ممکن برسد ضرورت پذیرفتن این اصل در عصرهای گذشته بدون هیچ شک و تردیدی با توجه به نحوه ساخت و سازها غیر قابل انکار می باشد و شاید تنها به سبب تنوع بسیار زیاد مصالح و فن آوری های جدید در دوران معاصر چنین اصلی در ساختمان ها به دست فراموشی سپرده شده است و این بار با استفاده از مصالح گوناگون ویا با ترکیب های مختلفی از آنها، ساختمان ها، محیط را با توجه به نیاز های کاربران تغییر میدهند ساختمان هایی که در تعامل با اقلیم محلی و در تلاش برای کاهش وابستگی به سوخت فسیلی ساخته می شوند، نسبت به آپارتمانهای عادی امروزی حامل تجربیاتی منفرد و مجزا بوده و در نتیجه به عنوان تلاشهای نیمه کاره برای خلق معماری سبز مطرح می شوند. بسیاری از این تجربیات نیز بیشتر حاصل کار و تلاش انفرادی بوده و بنابراین روشن است به عنوان اصلی پایدار در طراحی ها و ساخت و سازهای جامعه امروز لحاظ نمی گردد .(9)
اصل دوم، کار با اقلیم:
اگر چه عوامل جوی و جغرافیایی متعددی در آب و هوای یک منطقه اثر می گذارند اما چهار عامل اصلی مهمی که باید در طراحی معماری در نظر گرفته شوند عبارتنداز : تابش خورشید، جریان هوا، دمای هوا و رطوبت، هر یک از این عوامل به نوعی در شرایط فضای داخل بنا می توانند تأثیر مثبت یا منفی داشته باشند. از این رو در نظر گرفتن عوامل جوی در کنترل رفتار حرارتی یک بنا حائز اهمیت زیادی است.
اصل سوم : کاهش استفاده از منابع جدید
ساختمان باید طوری طراحی شود که استفاده از منابع جدید به حداقل برسد و بتوان در پایان عمر مفید ساختمان از آن به عنوان منبعی برای ایجاد سازه های دیگر بهره برد. گرچه این اصل بیشتر به ساختمان های جدید اشاره دارد ولی باید به خاطر بسپاریم که
4
مرمت و احیاء وضعیت ساختمان های فعلی در راستای کاهش اثرات زیست محیطی به اندازه روش ساخت ساختمانهای جدید حائز اهمیت است. باید بدانیم تعداد منابع برای ایجاد محیط های مصنوع جدید در جهان محدود است و نمی توان برای بازسازی و ساخت هر نسل از ساختمان ها، مقدار جدیدی از آنها را مورد استفاده قرار داد .استفاده مجدد میتواند در مسیر استفاده از مصالح بازیافت شده یا فضاهای بازیافت شده شکل بگیرد. همچنین تغییر در ساختمان های قدیمی برای کاربردهای جدید یکی دیگر از راه های کاهش استفاده از منابع جدید است که گرچه هزینه ها و مشکلاتی به همراه دارد با این حال مزایای حاصل از استفاده مجدد از این ساختمان های بزرگ در کنار یکدیگر و درون یک محیط شهری می تواند بر این مشکلات و هزینه ها غلبه کند. نوسازی ساختمان های موجود در شهرهای بزرگ و کوچک همچنین می تواند موجب حفاظت از منابع مورد استفاده جهت بازسازی ساختمان و در نتیجه جلوگیری از تخریب جامعه شود.
اصل چهارم : درک محیط
طراحی ساختمان باید به گونه ای باشدکه استفاده از توانایی های محیط و منابعانرژیِ محلی امکان پذیر گردد. اگر ما به امکانات محیطی که درآن هستیم آگاه باشیم می توانیم از صدمه زدن به آنها جلو گیری کنیم.همچنین درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرارگیری نسبت به خورشید و چگونگی قرارگیری ساختمان در سایت و حفظ محیط پیرامون و دسترسی سیستم نقلیه و پیاده می گردد. شکل و نحوه استقرار ساختمان و محل قرارگیری فضاهای داخلی می تواند موجب ارتقاء سطح آسایش درون ساختمان شود.
اصل پنجم : ارتباط با طبیعت
ساختمان چه در داخل محیط شهری باشدوجه در یک محیط طبیعی تر ،ارتباط دادن آن با طبیعت به محیط طراحی شده روح و جان تازه می بخشد و بازگشت به زندگی طبیعی را در خود دارد.
اصل ششم : درک تاثیرات محیطی
طراحی پایدار سعی در درک تاثیرات محیط از طریق ارزیابی و تحلیل سایت دارد :ارزیابی انرژی مصرفی، سمیت مصالح و تکنیک های ساختمان سازی تأثیرات منفی محیطی را می توان از طریق استفاده مصالح ساختمان سازی پایدار ، مصالح با سمیت کمتر و مصالح ساختمانی قابل بازیافت کاهش داد.
اصل هفتم : احترام به کاربران
5
یکی از راههای در نظر گرفتن این اصل توجه به دید ناظر و استفاده کنندگان از بنا می باشد.این اصل ارتباط اندکی با آلودگی محیط زیست و تخریب لایه ازن دارد اما فرآیند سبز برای تمام منابع مشترک در ساخت یک ساختمان کامل ارزش قائل است و انسان را از این مجموعه خارج نمی داند .احترام به نیازهای انسانی و نیروی کار از دو جهت مورد توجه قرار می گیرد. برای یک معمار حرفه ای توجه به این نکته ضرورت دارد که ایمنی و سلامت مصالح و فرآیند های شکل دهنده ساختمان به همان میزان که برای کارگران و استفاده کنندگان آن مهم است برای کل جامعه بشری نیز از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. معماران به وجود سم های مختلف در سایت های ساختمانی آگاه شدند واستفاده از مصالح خطرناک را ممنوع کرده اند. شکل دیگر مشارکت انسانی ، اشتراک و دخالت مثبت کاربران در فرآیند طراحی و ساخت است که چنانچه به طور مؤثر بکار گرفته نشود یک منبع کارا و مفید به هدر رفته است.
اصل هشتم : ایجاد یک روند مشارکتی در طراحی
طراحان پایدار ،اهمیت توجه به نظرات گوناگون را می دانند از این رو در مراحل اولیه طراحی با مهندسین مشاور و متخصصین، همفکری و همکاری کرده و از نظرات ساکنین محلی و همسایگان محلی نیز بهره می برند.
اصل نهم : درک مردم
طراحان پایدار یا سبز باید فرهنگ و دین و نژاد مردمی که برای آنها طراحی می کنند را مورد توجه قرار دهند، بنابراین معماری
پایدار ترکیبی چند ارزشی در بردارد : زیبا شناسی محیط اجتماع سیاست و به عبارتی طراحی و ساختمان سازی هماهنگ با محیط و به عبارتی دیگر یک معمار باید زیرکانه چند فاکتور را در نظر بگیرید که شامل مقاومت و پایداری و طول عمر بنا، مصالح مناسب و مفهوم کانسپت و تمام اصول معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می شود تجسم یابد.
اصل دهم : احترام به سایت
هر ساختمان یا به عبارتی هر انسان ساخت مصنوع بایستی زمین و یا مکان و محل استقرار خود را به گونه ای آرام، سبک و همسو با فرم ظاهری و ماهیت درونی، ضمن لمس با آن کاملا تلفیق شود.
