بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق بررسی ابعاد ساده زیستی و مظاهر آن در آیات و روایات می باشد. ساده زیستی یکی از فضایل ارزشمند اخلاقی است که مانع حرص ورزی و زیاده خواهی است و یکی از اصول ارزشی اخلاق اقتصادی در اسلام به شمارمی رود. وهمچنین یکی از موضوعاتی است که در زندگی فردی و اجتماعی و مادی و معنوی انسان تأثیر بسزایی دارد. این مقاله، پژوهشی توصیفی- تحلیلی است که ضمن بررسی مفاهیم زهد، ساده زیستی ، به بررسی آثار زهد و ساده زیستی و چگونگی نقش هر یک از این آثار، در رشد فردی و اجتماعی می پردازد.
از مهم ترین نتایج این پژوهش این است که نهادینه شدن زهد و ساده زیستی در زندگی، منجر به ظهور آثار بنیادینی خواهد شد که زمینه ساز رشد فردی واجتماعی خواهد بود. همچنین ساده زیستی و مظاهر آن از دیدگاه روایات نشان داد که بهترین الگوی ساده زیستی در قرآن و تعالیم دین مبین اسلام، پیامبر - ص - ، ائمه معصومین - ع - و سایر اولیای الهی هستند که با بررسی دیدگاه ها و سیره عملی ایشان می توان الگو های عملی مناسبی را برای مردم ارائه کرد.
مقدمه
زهد و ساده زیستی است یکی از ارزش های اخلاقی و از اساسی ترین اصول زندگی فردی و اجتماعی به شمار می آید. زهد و ساده زیستی در قرآن کریم، روایات، به ویژه سیره انبیاء و ائمه اطهار ‰مورد تأکید قرار گرفته است. اصل زهد و ساده زیستی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و دارای آثار ارزشمندی می باشد. ساده زیستی مورد نظر اسلام عبارت است از: عدم دل بستگی به مظاهر دنیا و رهایی از تجملات و تشریفات زادِی زندگی و بی پیرایه بودن که مقابل آن، تجمل گرایی و رفاه زدگی است. از نظر اسلام، ساده زیستی، یک ارزش معنوی است.
پیشوایان دین، ساده زیستی و ساده زیستی را ارزشی والا می دانستند و افراد ساده زیست را می ستودند. امیرمؤمنان علی - ع - در مورد »صعصعه بن صوحان« می فرماید: همانا تو تا آن جا که دانسته ام، یاوری نیکو و کم هزینه ای. همچنین آن حضرت در توصیف »زید بن صوحان« که در جنگ جمل به شهادت رسید، فرمود: خداوند تو را رحمت کند ای زید که به راستی کم هزینه و پر کار بودی. امام علی - ع - از میان همه کمالات »صعصعه« و »زید« به این ویژگی مهم آنان اشاره می کند تا جای گاه ارزشی ساده زیستی برای همگان مشخص گردد. در اهمیت این مقوله ارزشمند همین بس که همه پیامبران الهی از آدم تا خاتم، به آنمتّصف بوده اند.
ممکن است اینتوهّم پیش آید که در این زمانه که عصر تکنولوژی و پیشرفت است، ساده زیستی ممکن نیست واساساً سخن گفتن از این مقوله، بیهوده و نا به جاست، زیرا ماهیت تکنولوژی، زهد و ساده زیستی را بر نمی تابد. حیات تکنولوژی، فزون خواهی و گسترش است و همواره در پی تولید و تکثیر می باشد. پس یکی از مقتضیات آن، ترویج مصرف گرایی و ارزش بودن آن است. در پاسخ باید گفت: تکنولوژی، محصول اندیشه و عمل انسان است، نه پدیده ای خود مختار است و نه می تواند انسان را به دنبال خود بکشاند.
البته در این که یکی از ویژگی های تکنولوژی، ترویج مصرف گرایی است، تردیدی نیست، اما این خواست انسان است که اگر به دنیا روی آورد، برای خود مصرف های نومی آفریند و در پی ایجاد نیازهای دروغین می افتد. انسان می تواند از فواید تکنولوژی بهره بجوید ولی اسیر آن نباشد. سخن در بهره مندی از تکنولوژی نیست، بلکه سخن در این است که بهره مندی از آن به چه قیمتی باید تمام شود. تکنولوژی باید در خدمت بشر باشد، نه این که انسان در خدمت تکنولوژی باشد.
اگر ساده زیستی نسبی را یک ارزش بدانیم، فرقی میان عصر تکنولوژی و جز آن وجود ندارد. البته باید اذعان کرد که عصر حاضر، ساده زیستی را دشوار ساخته است اما علیرغم این دشواری، می توان ساده زیستی را انتخاب کرد و در عین فعالیت اقتصادی و بهره مندی از مواهب علمی این عصر، اسیر مادیات نشد. به هر روی، ساده زیستی به معنای گوشه گیری، تنبلی و بی تحرکی نیست تا با تکنولوژی و فعالیت و پیشرفت منافات داشته باشد. امام صادق - ع - می فرماید: مؤمن، پر کار و کم خرج است.
ساده زیستی، یک نوع سرمایه گذاری است. با توجه به زندگی محدود و نیازهای گوناگون بشر باید انسان برای نیازهای ماندگار خود، سرمایه گذاری کند. در سیر الی االله که هدف نهایی، خلقت انسان است، بهترین زاد و توشه، سبک بالی است. چون هر چه آدمی خود را وابسته کند از طی طریق باز می ماند. امام علی - ع - می فرماید: سبک بار شوید تا زودتر برسید - نهج البلاغه، خطبه - 185 :21، همان طوری که کوهنورد برای رسیدن به قله کوه و صعودی آسان و موفق، از حمل بار اضافی پرهیز می کند و می داند هر چه بر بار خود بیفزاید، احتمال رسیدن او به قله کاهش می یابد، شخصی که خود را در این جهان پهناور چون مسافری می بیند که سفری طولانی در پیش دارد، سعی می کند زندگی ساده و بی آلایشی داشته باشد تا از آن هدف باز نماند.
او می داند برای پیمودن راه درازی که در پیش دارد، باید امکانات و سرمایه لازم را فراهم کند و عاقلانه تر آن است که چیزی را برگزیند که کم وزن تر و پر ارج تر باشد و این کاری است که هر انسان عاقل و دوراندیشی انجام می دهد - زاهدی، . . - 12 :1392 بنابراین، این مقاله در نظر دارد علاوه بر بررسی زهد و ساده زیستی، آثار این اصل اخلاقی و نقش هریک از این آثار را در رشد فردی و اجتماعی مورد پژوهش قرار دهد.
مفهوم شناسی ساده زیستی
ساده واژه ای فارسی است که به معنای بی نقش و نگار، بی آرایش، بی زینت، یکسان، هموار، آسان، بی تکلف، خالص و بدون مخلفات آمده است - معین، 1375، ج 2، ص . - 1787 بنابراین، به کسی که زندگی ساده، کم خرج و کم هزینه دارد، یعنی خوراک، پوشاک، مسکن و مرکب ساده داشته و از تجملات دنیا دوری نماید، ساده زیست و بی پیرایه گویند. این اطلاق به دلیل نداشتن امکانات نیست؛ زیرا کسی که ندارد فقیر گویند، ولی ساده زیست در عین حال که امکان استفاده از امکانات را دارد، ولی از آن صرف نظر می کند! البته ساده زیستی را حد معینی نیست؛ یعنی ممکن است گونه ای از زندگی نسبت به فردی با شأن و جایگاه خاص خودش را ساده زیستی گویند.
در حالی که همین گونه ممکن است برای فردی دیگر یک زندگی تجملاتی باشد. نسبی بودن زهد و ساده زیستی ممکن است افرادی را به حالتی سوق دهد که آنان به بهانه حفظ شأن به اشرافیت و دنیاگرایی روی آورند .همچنین شاید دلیل تفاسیر گوناگون از زهد، نسبی بودن ساده زیستی باشد که هر کسی به شأن و جایگاه و مقتضیات زمانی خود آن را تفسیر نموده است. ساده زیستی یکی از فضائل اخلاقی است که مورد تشویق و ترغیب آیات قرآن و روایات اهل بیت - ع - است. چنانچه ملا احمد نراقی در معراج السعاده ذکر می کند: ضدّ محبت دنیا و مال را زهد گویند و آن عبارت است از دل برداشتن از دنیا و آستین فشاندن بر آن و اکتفاء کردن به قدر ضرورت از برای حفظ بدن« که تجلی عملیِ آن در زندگی ساده زیستی و ساده زیستی خواهد بود.
