بخشی از مقاله
چکیده
تدوین برنامه راهبردی مدیریت محیط زیست ویژه زاگرس مرکزی با تاکید بر حفاظت از تنوع زیستی منطقه، مستلزم شناخت دقیق و جامع از وضعیت موجود - نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت ها - این منطقه میباشد. بنابراین؛ طرح حاضر در راستای دستیابی به این مهم تنظیم و اجرا گردیده است. در این تحقیق، منطقه زاگرس مرکزی به وسعت 2.5 میلیون هکتار انتخاب گردیده تا از طریق رویکرد تحلیل راهبردی SWOT و ماتریس کمی QSPM استراتژی های مناسب معرفی و اولویت بندی شوند.
بدین منظور، در اولین گام، اقدام به بررسی و بازبینی اسناد و مدارک موجود و تفسیر و تحلیل دادهها گردید. سپس، در دومین گام، با تعیین نمونههای آماری در دو بخش جداگانه شامل جوامع محلی و افراد بومی 1588 - نفر - و کارشناسان و متخصصان امر 45 - نفر - وضع موجود از طریق پرسشنامههای محقق ساخته شناسایی و وزن دهی شد. پایایی توسط آلفای کرونباخ مورد تائید قرار گرفت.
ماتریس ارزیابی عوامل درونی و بیرونی به ترتیب برابر با 2.21 و 1.77 بوده و نشانگر آن است که نقاط ضعف بر نقاط قوت و تهدیدها بر فرصت ها در منطقه غلبه دارند. بر این اساس، استراتژی های انتخابی در منطقه تدافعی و یا استخراج و برداشت میباشند. با استفاده از تکنیک 23 QSPM راهبرد جداگانه طراحی و وزندهی گردید.
مقدمه
موقعیت جغرافیایی رشته کوههای زاگرس، زمین شناسی، گوناگونی شکل کلان و خرد زمین، اقلیم و خاک باعث ایجاد پوشش گیاهی و حیات جانوری کم نظیری در سطح سرزمین شده است که به همراه فرایندهای اکولوژیکی و بیولوژیکی حاکم بر آنها مجموعاً طبق تعریف "تنوع زیستی" این سرزمین را تشکیل میدهند. اما در عین حال پیشینه چندین هزار ساله زیست بشر در این سرزمین و دخل و تصرفش، آثار قابل تاملی را به ویژه در قرن گذشته بر این مجموعه پیچیده از ساختارها و فرایندها بر جای گذاشته است.
رشد شتابنده تغییر زیستگاه و بهرهبرداری از منابع طبیعی و تهدیدهای حاصل برای تنوع زیستی، مخصوص زاگرس نبوده و در سراسر دنیا منجر به افزایش نگرانیها برای باقیمانده نواحی طبیعی شده است. از طرف دیگر ملاحظات سیاسی- اجتماعی و اقتصادی شامل نیاز و تقاضای منطقی برای توسعه انسانی تاکید میکند که تمامی نواحی بیولوژیک نمیتوانند مورد حفاظت قرار گیرند. لذا در این شرایط ارزیابی شبکه مناطق حفاظت شده موجود و برنامهریزی شبکه ای از مناطق که معرف مهمترین مظاهر تنوع زیستی هر منطقه بوده و تنوع زیستی بتواند در مقیاس های زمانی اکولوژیک در آنها پایدار بماند هدف استراتژیک بسیاری از دولتها، سازمانهای غیردولتی و سازمانهای بینالمللی قرار گرفته است.
با توجه به اهمیت شرایط فیزیکی مانند ژئومرفولوژی و خاک، توپوگرافی و اقلیم نسبت به عوامل زیستی مانند رقابت بین گونهای و مهاجرت در حضور و فراوانی گونهها و لذا کمیت و کیفیت تنوع زیستی در محدوده مورد مطالعه - زاگرس مرکزی - ، به نظر میرسد ترکیبی از واحدهای ژئومورفولوژی - تیپ اراضی - ، توپوگرافی و اقلیم بتواند به عنوان مبنایی برای ارزیابی وضعیت حفاظت تنوع زیستی در سطح سرزمین مورد استفاده قرار گیرد. محدوده مورد مطالعه شامل 90 درصد استان چهارمحال و بختیاری - شهرستان های شهرکرد، فارسان، کوهرنگ، اردل، کیار، بروجن و لردگان - ، شهرستانهای بویراحمد و دنا از استان کهگیلویه و بویراحمد، شهرستان سمیرم از استان اصفهان و شهرستان سپیدان، مرودشت و اقلید از استان فارس با وسعت تقریبی 2/5 میلیون هکتار میباشد. شکل 1 نقشه موقعیت منطقه را نشان میدهد
شکل : - 1 - نقشه موقعیت عمومی محدوده مطالعاتی برروی تصویر ماهوارهای موزائیک ایران
پرسش اصلی تحقیق آن است که مهمترین نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصتهای حفاظتی تنوع زیستی در زاگرس مرکزی به منظور مدیریت پایدار محیط زیست کدامند؟ همچنین؛ وزن و اهمیت هر یک چگونه است؟
مواد و روشها
روش تحقیق حاضر پیمایشی- تحلیلی و از نظر نوع مطالعه، موردی است. با توجه به هدف پژوهش که ارزیابی وضعیت موجود با استفاده از تحلیل درونی و بیرونی میباشد، هم از شیوه کمی و هم از شیوه کیفی مصاحبه و جلسات متمرکز - FDG: Focus Discussion Group - به عنوان روش پژوهش استفاده شده است.
· روش و ابزار گردآوری اطلاعات
دادههای مورد نیاز، عمدتاً از طریق مطالعات میدانی و مراجعه به آرشیو دفتر پروژه زاگرس گردآوری شد. همچنین؛ به منظور تکمیل اطلاعات اقدام به تنظیم و تکمیل پرسشنامه گردید.
جامعه آماری این تحقیق شامل 2 بخش میباشد. بخش اول: جوامع محلی و بومیان و بخش دوم: کارشناسان بخش اول، که شامل جوامع محلی و بومیان می باشد، برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و فرصتها مورد
پرسش قرار گرفتند. بدین منظور، نمونه آماری به طریق تصادفی خوشه ای از مناطق تحت مطالعه انتخاب شدند و سپس در درون هر یک از مناطق به شیوه نمونه گیری در دسترس - سهمیه ای - به تفکیک تعداد کمی در هر منطقه به عنوان نمونه آماری مورد بررسی قرار گرفتند. تعداد نمونه آماری براساس فرمول حافظنیا برای جوامع انسانی - براساس مدل خوشهای - برابر با 397 نفر در نظر گرفته شد. از انجا که برای کل منطقه 4 زون - استان - در نظر گرفته شده بود، لذا حجم کلی نمونه معادل با 1588 نفر تعیین گردید.
