مقاله سالیکورنیا یک گیاه امیدبخش برای کشاورزی در مناطق شور

بخشی از مقاله

چکیده

شوری یکی از عوامل اصلی تنش زای محیطی برای گیاهان در بسیاری از نقاط جهان به شمار می رود که اثر بازدارنده بر رشد و متابولیسم گیاهان دارد. رشد بالای جمعیت کشور، شور شدن زمینهای کشاورزی و کاهش منابع آب شیرین باعث شده است تا کشاورزی ایران با محدودیت های جدی روبرو باشد. بهترین راه حل ارائه شده، مطالعه بر روی گیاهان نمک دوستی است که هم قادر به استفاده از منابع آب غیر شیرین بوده و هم از لحاظ اقتصادی بتوانند جایگزین محصولات کشاورزی که تنها با آب شیرین قابل آبیاری هستند، گردند. با توجه به اهمیت سالیکورنیا به عنوان یک گیاه هالوفیت که قابلیت زراعت با آب دریا را دارد و می تواند به عنوان غذای جایگزین استفاده شود مطالعه و بررسی پتانسیل های این گیاه در محیط طبیعی ضروری می باشد. سالیکورنیا یک گیاه با پتانسیل بالا است که قابلیت تبدیل به یک گیاه صنعتی چند محصوله را دارا می باشد. زیرا هم در صنایع غذایی و دارویی و هم به عنوان سوخت زیستی کاربرد دارد. همچنین جلوگیری از فرسایش خاک و اصلاح خاک هایی که در معرض شوری و آلودگی نفتی قرار دارند از دیگرجنبه های مهم کشت این گیاه محسوب می شوند. در این مطالعه به بررسی و شناخت هرچه بیشتر این گیاه پرداخته شده است.

کلمات کلیدی: سالیکورنیا، تنش شوری، سوخت زیستی، کشاورزی پایدار

مقدمه

شوری یکی از مهمترین تنشهای غیرزیستی در کشاورزی و از بزرگترین عوامل محدود کننده رشد گیاه و تولید محصول در جهان می باشد، که به یکی از جدی ترین مشکلات جهانی برای فراهم کردن آب و زمین کافی جهت رفع نیازهای غذایی جهان تبدیل شده است . - ElShaer, 2010 - تخمین زده شده است که بیش از %13 زمین های کشت شده دنیا و تقریبا %33 زمین های کشاورزی که به صورت آبی کشت می شوند، تحت تاثیر شوری قرار دارند - حیدری شریف آباد، . - 1380 در ایران حدود 25 میلیون هکتار از اراضی را خاک های شور و سدیمی تشکیل می دهند که نزدیک به 15 درصد از کل کشور است . - Mohammadi, 2007 - یکی از استراتژیهایی که امروزه برای بهرهبرداری بیشتر از زمینهای کمبهره و تحت تنش مطرح است تغییر الگوی کاشت و استفاده از گیاهان کمتوقع و مقاوم در برابر انواع تنشها نظیر شوری میباشد.

در این راستا مطالعه و شناسایی ارقام مقاوم به شوری که از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر بوده و بتوانند جایگزین دیگر محصولات کشاورزی شوند حائز اهمیت فراوان میباشد . - Hedage et al., 1997; Glenn et al., 1998 - یکی از گیاهان شورپسند جهت نیل به اهداف یاد شده گیاه سالیکورنیا میباشد که هم به عنوان غذا و دارو و هم به عنوان علوفه مورد استفاده قرار می گیرد - نصیری، . - 1392سالیکورنیا - Salicornia - یکی از جنسهای معروف متعلق به خانواده چغندرسانان - Chenopodiaceae - است که به صورت گیاهی علفی، یکساله، با ساقههای آبدار و گوشتی به طور طبیعی در سواحل دریا و حاشیه ماندآبهای شور رشد و تکامل یافته است . - Vera et al., 2014 -

رویشگاههای این گیاه در ایران شامل استانهای فارس، سمنان، گرگان، بوشهر، هرمزگان، یزد، خراسان، خوزستان، مرکزی، آذربایجان غربی و شرقی، اصفهان، قم و تهران میباشد - محمدی، . - 1391 گونههای سالیکورنیا اهمیت بالایی به دلیل استفادههای آن در درمان انسانی دارند. علاوه بر صنایع دارویی، سالیکورنیا به عنوان یک افزودنی در تولید شیشه و صابون کاربرد دارد . - Davy et al., 2001; Liebezeit, 2008 - ترکیبات شیمیایی موجود در این گیاه شامل آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، ترکیبات پلی فنلی، ساپونینهای تریترپنوئیدی و استروئیدها میباشد، همچنین بذرهای گیاه سرشار از روغن می باشد . - Vera et al., 2014 - سالیکورنیا به عنوان یک محصول زراعی امیدوارکننده مقاوم به شوری است که میتواند بطور بالقوه در محصولات غذایی انسان و دام آورده شود . - Lu et al., 2010 -

مواد و روشها

در این تحقیق جهت گردآوری اطلاعات، آمار و سوابق یافتههای پژوهشی در زمینه موضوع مورد بررسی از کتابخانهها، مراکز اطلاع رسانی و اسناد، مقالات و سایتهای اینترنتی استفاده شده است. روش تحقیق توصیفی، کمی و کاربردی است و در نهایت ارائه راهکارها و الگوهای کاربردی در موضوع تحقیق، از روشها و اهداف اصلی تحقیق است.

نتایج و بحث

گیاه سالیکورنیا در دنیا به نمک سبز معروف است - نگارچی و همکاران، . - 1391 با توجه به این که سالیکورنیا یک گیاه چند منظوره محسوب میشود، در ادامه به بررسی جنبههای مختلف استفاده از این گیاه پرداخته میشود.

مصرف خوراکی

در مناطق مختلف دنیا از گیاه سالیکورنیا در رژیم غذایی خود استفاده میکنند.گیاه سالیکورنیا حاوی مقادیر زیادی نمک و دیگر مواد معدنی، به ویژه یون منگنز، کلسیم، آهن، پتاسیم و ید، و همچنین فیبرهای غذایی میباشد - Ha et al., 2006; .Im et al., 2006; Jang et al., 2007 - در برخی مناطق آمریکا بذرهای یکی از گونههای سالیکورنیا را برای پخت نان و همچنین نمک گیاه را مصرف میکردند. در کشور کره، سالیکورنیا به عنوان سالاد و در تهیه ترشیها استفاده میشود . - Vera et al., 2014 - در اروپا بذرهای Salicornia herbacea به عنوان یکی از مواد چای استفاده می شود . - Kang et al., 2011 -

ترکیبات فیتوشیمیایی

مشکلات زیست محیطی ناشی از ضایعات شیمیایی سنتز شده از ترکیبات جدید و این واقعیت که داروهای مصنوعی عوارض جانبی دارند، انگیزهها را برای تحقیق در زمینه محصولات طبیعی افزایش داده است . در نتیجه، بیشتر گیاهان موضوع مطالعات فیتوشیمیایی هستند، نه تنها به عنوان منبعی از ترکیبات شیمیایی، بلکه بیشتر از همه به عنوان منبعی ازترکیبات فعال زیستی جدید که میتوانند به عنوان دارو استفاده شوند . - Vera et al., 2014 - مطالعات فیتوشیمیایی روی گیاه سالیکونیا وجود ترکیبات شیمیایی مختلف شامل آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، ترکیبات پلی فنلی، ساپونین های تری-ترپنوئیدی و استروئیدها را نشان داده است. اخیرا ترکیبات فعال زیستی مانند پلی ساکاریدها و اسید تانگ تانگ مدیک در گیاه شناخته شده است . - Vera et al., 2014 -

در سال 1965 محققین آلکالوئیدهای گیاه سالیکورنیا را شناسایی و جداسازی نمودند که شامل سالیهربین، سالیکوبین و سالیکورنین میباشد . - Borkowski and Drost, 1965 - از فلاونوئیدهای استخراج شده میتوان به هیدروکسیمتیلندیاوکسیفلاونون و دی هیدروکسیمتوکسیایزوفلاون اشاره نمود. مطالعات انجام شده توسط Geslin و - 1985 - Verbist وجود 1/2 درصد فلاونوئید در گیاه را نشان داده است. در این مطالعات ترکیبات کوئرسیتین، ایزوکوئرسیتین، روتین، ایزورامنیتینگلوکوزید و کوئرسیتینمالونیلگلوکوزید جداسازی شدند. مطالعات صورت گرفته بر روی ترکیبات استروئیدی موجود در گیاه وجود اتیل استرول، اسپیناسترول، ایزوفکوسترولو سیگماسترول را نشان داده است

مصرف دارویی

گونههای سالیکورنیا در طب سنتی بهعنوان داروی دیابت، گواتر، خارش و جرب استفاده میشود . - Vera et al., 2014 - برخی از گونههای سالیکورنیا در طب سنتی چینی برای درمان فشار خون بالا، سردرد و اسکوربوت استفاده میشود - Wang .et al., 2012 - مطالعات مختلف نشان داده است که عصاره گیاه تقویت کننده سیستم ایمنی بدن بوده و دارای خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی میباشد، از سوی دیگر به دلیل وجود ترکیبات پلی فنلی عصاره گیاه دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد توموری میباشد . - Vera et al., 2014 - تحقیقات صورت گرفته در خصوص تاثیر عصاره نمکی گیاه سالیکورنیا بر روی موشهای آزمایشگاهی نشان داده است که نمک موجود در گیاه فشار خون را بالا نمیبرد که دلیل آن وجود ترانس فرولیک اسید در عصاره نمکی گیاه میباشد . - Panth et al., 2016 -

تولید روغن

با در نظر گرفتن نقش اساسی چربی رژیم غذایی در بروز بیماریها و سلامت انسان، آنالیز شیمیایی و به ویژه ترکیب اسیدهای چرب روغن مورد استفاده برای مصرف داخلی، تبدیل به یک اولویت پژوهشی شیمی چربی و خصوصیات تغذیهای شده است . - Vera et al., 2014 - دانههای گیاه سالیکورنیا دارای محتوای بالایی از چربی اشباع نشده، طعم شبیه گردو و بافت مثل روغن زیتون است . - Mudie et al., 2005 - آنالیز روغن بذر Salicornia europaea نشان داد که محتوای چربی کل آن از 26 تا 30 درصد بوده و اسید لینولئیک ترکیب اصلی روغن و نزدیک به 70 درصد از محتوای اسیدهای چرب را شامل میشود . - Austenfeld, 1986 ; Austenfeld, 1988 - محتوای چربی کل و توزیع اسیدهای چرب در Salicornia europaea کیفیت تغذیهای خوب این گیاه را اثبات می کند . - Guil et al., 1996 - مطالعه میزان پروتئین و چربی موجود در سالیکورنیای ایران نشان داده است که بیشترین میزان مربوط به میباشد. همچنین بررسی درونجنسی سالیکورنیا نشان داد که میزان چربی و پروتئین در گونه Salicornia iranica جمعآوری شده از مناطق بندر-شرفخانه آذربایجان و مهارلوی فارس بیشترین میزان را نسبت به سایرین دارا میباشند - محمدی، . - 1391