بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به عملکرد زیاد دانه در گندم، مستلزم انطباق مراحل رشد رویشی و زایشی گیاه با شرایط مساعد محیطی از طریق انتخاب تاریخ کاشت مناسب و استفاده از عوامل تولید از جمله تراکم مطلوب بوته در واحد سطح میباشد، پژوهش مزرعهاي حاضر با استفاده از آزمایش کرتهاي دو بار خرد شده در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات زراعی قراخیل وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزي استان مازندران در سال زراعی 1388-89 به اجرا درآمد. کرتهاي اصلی شامل سه تاریخ کاشت 20 - آبان ،5 آذر ، 20 آذر - و کرتهاي فرعی شامل دو لاین امیدبخش - کذستنسش و نسخنسش - و کرتهاي فرعی در فرعی شامل 3 تراکم 300 - ،350 ، 400 بوته در مترمربع - بودند. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت اثر معنیداري بر عملکرد دانه، تعداد سنبله در مترمربع، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته گندم داشت و عملکرد دانه، تعداد سنبله در مترمربع و وزن هزار دانه با تأخیر در کاشت کاهش یافت. در بررسی اثر رقم، نتایج نشان داد که تأثیر معنیداري در سطح احتمال %5 بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و ارتفاع بوته داشت و بیشترین عملکرد دانه مریوط به لاین امیدبخش نسخنسش بوده است. همچنین در بررسی اثر تراکم بوته اختلاف معنیداري در سطح احتمال %5 بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله و ارتفاع بوته داشت.
کلمات کلیدي : لاین امید بخش، تراکم، تاریخ کاشت، عملکرد، گندم
مقدمه
مناطق نسبتاً حاصلخیز جلگهاي واقع در سواحل دریاي خزر که شامل دشتهاي گرگان، گنبد، مازندران، مغان و نیز مناطق کوهپایهاي شمال البرز میشوند از نواحی مهم تولید گندم با کیفیت نانوائی مطلوب در کشور محسوب میگردند. گندم در بین تمام غلات بیشترین سازگاري را دارد و به دلیل دارابودن ویژگیهاي ژنتیکی متفاوت، انعطاف پذیري فنوتیپها و داشتن ارقام
مختلف، تقریبا در تمام دنیا کشت میگردد - . - 5 دستیابی به عملکرد زیاد دانه در گندم، مستلزم انطباق مراحل رشد رویشی و زایشی گیاه با شرایط مساعد محیطی از طریق انتخاب تاریخ کاشت مناسب و استفاده از عوامل تولید از جمله میزان بذر مطلوب در واحد سطح میباشد. در هر منطقه یک تاریخ کاشت بهینه وجود دارد که توسط شرایط آب و هوایی، آب آبیاري، بذر، رقم مورد نظر و زمان متحمل براي شیوع آفات و بیماريها تعیین میشود. تاریخ کاشت مطلوب آن است که به بیشترین عملکرد دانه منتهی شود. هدف از تعیین تاریخ کاشت بهینه یافتن زمان کاشت رقم یا گروهی از ارقام مشابه است بطوریکه مجموعه عوامل محیطی حاکم در آن دوره براي سبزشدن، استقرار و بقاء گیاهچه مناسب باشد و ضمن اینکه گیاه تا حد ممکن در هر مرحله از رشد با شرایط مطلوب روبه رو میگردد، با شرایط نامساعد محیطی نیز برخورد نکنند - . - 4 تاریخ کاشت از طریق انطباق مراحل مختلف رشد گیاه با شرایط آب وهوایی متفاوت، باعث تغییر در رشد رویشی و زایشی گیاه میشود و عملکرد نهایی گندم را تحت تأثیر قرار میدهد. بطور کلی بین اجزاء عملکرد ساز و کار جبرانی وجود دارد یعنی با کاهش یک جزء عملکرد با افزایش در اجزاي دیگر عملکرد، تا حدودي کمبود آن جبران میشود ولی با کوتاهشدن فصل رشد، توانایی جبرانکنندگی نیز کاهش مییابد - . - 2 اثر تاریخ کاشت به دلیل تأثیر آن در مراحل مختلف رشد و نمو گندم مانند بهارهسازي، زمستان گذرانی، عملکرد و اجزاء عملکرد دانه، تشکیل آغازینهاي برگ و توسعه آنها و کانوپی گیاه توسط محققین مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در یک پژوهش طی دو سال اعلام گردید با تأخیر در کاشت از میزان تولید پنجه کاسته شد که این کاهش در ارقام زمستانه بیشتر از ارقام دیگر مشهود بود بنابراین با تأخیر در کاشت، تراکم بذر باید با نسبت بیشتري افزایش یابد - . - 3 تراکمهاي بوته بالاتر از حد اپتیم ممکن است باعث افزایش تعداد سنبله در واحد سطح شود ولی در عوض میتواند باعث کاهش تعداد سنبلههاي بارور و وزن هر دانه در سنبله شود. تغییر تراکم کاشت از طریق کاربرد سطوح مختلف بذر در واحد سطح امکان پذیر میباشد و عوامل متعددي که داراي اثرات متقابلی نیز میباشند بر تعداد پنجه و نهایتاً تراکم ساقه در واحد سطح موثر هستند. محققان بر اساس آزمایش خود نتیجه گرفتند که با افزایش تراکم کاشت تعداد سنبله در واحد سطح نیز افزایش مییابد. این محققین حد مطلوب بذر را میزانی که بعد از آن، به همان اندازه که بذر افزوده میشود، عملکرد نیز افزایش مییابد و حداکثر میزان بذر را میزانی که بعد از آن هیچ افزایشی در اجزاء عملکرد حاصل نشود تعریف نمودند. دو نوع رقابت بین و درون گیاهی سبب محدود شدن عملکرد میگردد. کاهش تعداد پنجه در واحد سطح و تعداد پنجه در بوته سبب کاهش دو نوع رقابت مذکور میگردد. زمانی که رقابت بین گیاهی در نتیجه افزایش تعداد پنجه در بوته یا تراکم کاشت افزایش یابد، تعداد دانه در سنبله کاهش مییابد و اثرات منفی بر عملکرد دانه می گذارد - . - 1
مواد و روش ها
به منظور تعیین نحوة تأثیر تاریخ کاشت و میزان بذر روي عملکرد و اجزاي عملکرد دو لاین امیدبخش گندم این تحقیق با استفاده از آزمایش کرتهاي دو بار خرد شده اسپلیت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار، در ایستگاه تحقیقات زراعی قراخیل وابسته به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزي و منابع طبیعی استان مازندران در سال زراعی 1388- 89 به اجرا درآمد. این ایستگاه در 10 کیلومتري جاده قائم شهر به بابل در طول جغرافیایی 52 درجه ، 46 دقیقه شمالی و عرض جغرافیایی 36 درجه و 26 دقیقه جنوبی قرار داشته و ارتفاع از سطح دریا 14/7 متر، متوسط بارندگی سالانه آن عع745، میانگین رطوبت نسبی 79 درصد و متوسط دماي سالیانه آن 13/5 درجه سانتیگراد می باشد. کرتهاي اصلی شامل سه تاریخ کاشت 20 - آبان چذ1، 5 آذر چل1، 20 آذر چص - 1 و کرتهاي فرعی شامل دو لاین امیدبخش گندم - کذستنسشچذب و نسخنسشچلب - و کرتهاي فرعی در فرعی شامل 3 تراکم 300 - چذخ، 350 چلخ، 400 چصخ دانه در متر مربع - بودند. تعداد تیمار در هر بلوك آزمایش - 3×2×3=18 - تیمار و در مجموع 54 کرت بود. هر کرت شامل 6 خط کاشت با فاصله خطوط 20 سانتیمتر و به طول 5 متر، که مساحت هر کرت 6 متر مربع بوده است.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس صفات - جدول - 1 نشان داد که تاریخ کاشت اثر معنیداري در سطح احتمال %1 بر عملکرد دانه، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته و در سطح %5 اثر معنیداري بر تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبلچه در سنبله داشته است، به نحوي که بیشترین عملکرد دانه با 3978 کیلوگرم در هکتار از تاریخ کاشت دوم 5 - آذر - و کمترین آن با 3350 کیلوگرم در هکتار مربوط به تاریخ اول 20 - آبان - بوده است - جدول . - 2 در بررسی اثر ساده رقم، تأثیر معنیداري در سطح احتمال %5 بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و ارتفاع داشت و بیشترین عملکرد دانه مریوط به لاین امیدبخش نسخنسش با عملکرد 3753 کیلوگرم در هکتار و کمترین مربوط به لاین کذستنسش با 3558 کیلوگرم در هکتار بوده است. همچنین در بررسی اثر ساده تراکم بوته اختلاف معنیداري در سطح احتمال %5 بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و ارتفاع بوته داشت و نشان میدهد که افزایش میزان بذر از 300 به 400 دانه در مترمربع تأثیري مثبت بر افزایش عملکرد دانه و سایر صفات مورد مطالعه را دارد. بنابراین بیشترین عملکرد دانه با 3815 کیلو گرم در هکتار مربوط به بیشترین میزان بذر مصرفی یعنی 400 دانه در متر مربع میباشد. در بررسی اثر متقابل تاریخ کاشت روي رقم نتایج نشان داد که اثر معنیداري در سطح احتمال %5 روي صفت عملکرد دانه و تعداد دانه در سنبله دارد و بیشترین عملکرد در تاریخ کاشت دوم 5 - آذر - روي رقم کذستنسش با 4057 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است. همچنین در بررسی اثر متقابل تاریخ کاشت و میزان بذر مصرفی نتایج نشان داد که روي صفات عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در متر مربع در سطح احتمال %5 اثر معنیداري داشته است. در بررسی اثر متقابل رقم در میزان بذر مصرفی هیچ یک از صفات مورد مطالعه معنیدار نشد و این نشان میدهد که میزان بذر مصرفی روي رقم تأثیري ندارد. در بررسی اثر متقابل سه جانبه تاریخ کاشت × رقم × میزان بذر مصرفی نتایج نشان داد که اثر معنیداري روي عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در متر مربع در سطح احتمال %5 داشته است ولی روي عملکرد دانه اثر معنیداري نداشته است.
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر تاریخهاي مختلف کاشت و میزان بذر مصرفی بر عملکرد دانه دو رقم گندم نان
