بخشی از مقاله
چکیده
شاعران زیادی در گسرره ادبیات عريب و فاريس سعي بر آن داشته‌اند، با بيان حقايق و نر فضائل، مناقب خاندان عصمت و طهارت - ع - را در شعر خود بازتاب دهند و ایشان را به عنوان هبرتين الگوهاي متعايل بري معريف كنند. در اين ميان، دعبل بن عي خزاعي، شاعر انقاايب مداح اهل بيت - ع - در روزگار عباسيان و صائب تربيزي، شاعر ايراين سبك هنديِ قرن هشتم، در بخي از اشعار خودشان، تبینن صفات انساين و ترسيم جنبه‌هاي خمتلف شخصيت امام رضا - ع - را به عنوان تعهد و رسالت اديب خود برگزيده‌اند.
مقاله حارض، تااش مي‌كند با رويكردي توصيفی و حتليي، هم سویي دو شاعر را در اين زمينه مورد برريس تطبيقي قرار دهد. يافته‌هاي پژوهش نشان از آن دارد كه امام - ع - در نگاه هر دو شاعر، نمونه واقعي انسان كامل و مظهر مجال حق در صفات انساين است. با مقایسه اشعار این دو شاعر مشخص شد هر دو، اشعار مدحي خود را وسیله‌ای براي شفاعت‌خواهي از امام در روز جزا قرار داده‌اند و صفت کرامت و بخشندگی آن حرت، در اشعار هر دو شاعر، نمود بیشرری پیدا کرده‌است. اما نکته قابل توجه اینجاست که تعهد و التزام دعبل نسبت به بزرگداشت و دفاع از اهل بيت - ع - به مراتب بيشرر از صائب است.
مقدمه
با گسترش روز افزون ارتباطات بین ملت‌ها در جوامع مدرن، به جهت ایجاد هم‌دلی و همزبانی هرچه بیشتر بین فرهنگ‌ها و شناسایی ریشه‌های مشترک آثار ادبی، دانشی جدید در حوزه علوم انسانی ظهور کرد که از آن با عنوان ادبیات تطبیقی یاد می‌شود. ادبیات تطبیقی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، ابتدا در اروپا رواج یافته و بعدها در مشرق زمین نیز مطرح گردیده است - منوچهریان، - 209 :1390 ادبیات فارسی و عربی به حکم هم جواری ایران و سرزمین‌های عربی از دیرباز با یکدیگر داد و ستد تجاری، سیاسی، فرهنگی و ... نموده‌اند.
ادبیات فارسی در زمینه درون مایه‌های دینی در حوزه ادبیات مذهبی - همان شعر دینی - وامدار ادبیات عربی است و « ادبیات اساامی ایران، از ادبیات عربی، تاثیر فراوانی برده است.» - کفافی، - 20 :1382 مضامین دینی و تأثیر آن در ادبیات فارسی را می توان دارای سابقهای به قدمت شعر پارسی دانست و اوج آن را در قرون شش و هفت هجری مشاهده نمود. «آنچه به شکل مکتوب در ادبیات ما ثبت و ضبط است و کارنامه شعر فارسی را در بر می‌گیرد، آثاری است که از دوران رودکی به این سو در ادبیات ما پا به عرصه وجود نهاده است.
این اثرپذیری از اندیشه‌های دینی و معارف اساامی به تدریج در میان ادیبان و شاعران ما فزونی گرفت.» - شمیسا، - 96 :1376 و سنایی قافله ساالر شعر دینی و عرفانی در ایران پس از اساام است و به عنوان مهم‌ترین شاعر در این زمینه تأثیر عمیق و ژرف بر آیندگان برجا گذاشت. ما در زمینۀ شعر دینی تأثیری بس شگرف از ادبیات مذهبی عربی داریم. - همان: - 114 یکی از جنبه‌های مهم این تأثیر، در ادبیات مذهبی تجلی یافته است، که مقوله‌ای رایج در ادبیات فارسی و عربی محسوب می‌شود.
مولدان اشعار مذهبی با خلق آثار خود، در قالب شعر دینی به طور عام و مدایح مذهبی به طور خاص تأثیری شگرف و قابل اعتنا در روح و جان مخاطبان حقیقی شعر گذارد؛ این شعر وسیله‌ای بوده است برای ترویج اعتقادات و مفاهیم واالی انسانی و ایمانی، در دفاع از ارزش‌های مذهبی و ترویج اندیشه‌های الهی، به طوری که اثری را که اشعار تعلیمی، دینی، اخالقی و اجتماعی در اذهان مستعد دارند، نمی‌توان انکار کرد؛ همین نکته است که پیدایش این گونه اشعار را توجیه کرده و توسعه آن‌ها را ناگزیر‌ساخته است.
- زرین کوب، - 113 :1363 پیامبر - ص - و سپس امامان معصوم - ع - ، و در میان این بزرگان الهی، امام رضا - ع - اسوه‌های بی بدیل بشری می‌باشند که توسط خیل کثیری از شاعران از جمله - صائب و دعبل - تعریف و تمجید شده‌اند و هر کدام از این شاعران و صاحبان قلم سعی داشته‌اند که با متعهد بودن به اهل بیت عصمت و طهارت - ع - ، چهرۀ تابناک ایشان را به تصویر بکشند و برترین اشعار خود را ارائه دهند و این امریست مسلّم که عاشقان؛ معشوق را پیوسته بستایند. - صفا، - 622 :1378
امام رضا ثامن االئمه - ع - می‌فرمایند: «ما قال فینا مومنٌ شعراًَیمدُحنا به ّاال بنی اهلل له مدینه فی اجلنه اوسعِمن الدنیا سبع مرات» - صدوق، 1363، ج - 7 :1 - مومنی که درباره ما یک بیت شعر بگوید و ما را مدح کند خداوند شهری در بهشت برای او بنا می‌کند، که هفت بار وسیع‌تر از دنیاست... - . بر طبق این حدیث شریف، شاعران بسیاری در ارائه‌ی فضایل و مناقب این شخصت الهی همت داشته‌اند و به ویژگی‌های معنوی و ظاهری ایشان در قالب شعر پرداخته‌اند.
دعبل بن علی خزاعی، شاعر پرآوازه عرب که در راه نشر فضیلت‌های اهل بیت - ع - در طول زندگی‌اش جان بر کف گرفته بود، الگوی واالی شاعران اساامی در این گونه ادبی شناخته می‌شود. صائب تبریزی، شاعر سبک هندی ایرانی نیز ارادت خود را به اهل بیت - ع - در قالب سروده‌های نغز نشان داده که از جمله آن‌ها، قصیده‌ای در مدح امام رضا - ع - است. هر دو شاعر شیعی مذهب التزام و تعهد خودشان را نسبت به موالی خودشان نشان داده و مقام و ارزش امام همام - ع - را به خوبی در اشعارشان ابراز کرده‌اند.
دعبل چون در محیطی بوده که خفقان سیاسی اجازه نمی‌داد آشکارا ارادت خود به موالیش را نشان بدهد، اما با این وجود او بدون ترس از خلفاء و خفقان سیاسی دوره خود به طور کامل التزام و تعهد خود نسبت به امام - ع - را بیشتر از صائب تبریزی ایفاء کرده است. جستار حاضر تااش دارد جنبه‌های مشترک شخصیت امام رضا - ع - را در شعر دو شاعر فارسی و عربی به روش توصیفی و تحلیلی بررسی تطبیقی کند.
