بخشی از مقاله
چکیده
کلام و سخن پخته درهرسبک وسیاقی خوب و دلپسند و کلام خام و ناتمام همهجا ناپسند است بیان وقتی از سادگی و روانی الفاظ و تبادر معانی مملو می شود و بدون پیچیدگی در کلامی چه نظم باشد و چه نثر با فصاحت گفته میشود مورد توجه و التفات شنونده قرار میگیرد مخصوصا اگر از زبان و اعتقاد خود شنونده باشد زبان مردم کوچه و بازار و الفاظ و کلماتی که به عنوان اعتقاد به کار میبرند در همهی دورههای ادبیات مورد توجه بوده است این مقاله نیز در پی آن است که موضوع چشم زخم را درسبک هندی ومنحصرا اشعار صائب تبریزی و بسامد این موضوع رادر این زمان مورد بررسی قرار دهد.
واژگان کلیدی: سبک هندی، صائب تبریزی، چشم زخم، اشعار، ادبیات.
.1 مقدمه
در بین مردم باور به چشم زخم سابقه طولانی دارد به این معنا که افرادی با انجام مجموعه ای از اقدامات یا استفاده از بعضی ازاشیاء وابزار سعی در آسیب رساندن به شیوههای مختلف به فرد دیگری را دارند که این باور در اشعار شاعران نیز منعکس شده است و از حیطه مذهبی و خرافی عامه مردم فراتر رفته است و بخشی از ادبیات ما را نیز به خود مشغول کرده.در مورد معنای چشم زخم در در لغت نامه دهخدا آمده است که:» آسیب و زیانی که از نگاه پرمحبت و تحسین یا از نظر آمیخته به حسد و حیرت شورچشمان به افراد یا اشیاء رسد.… - دهخدا، - 13340 :1388البته باور به چشم زخم گاهی همراه با حسادت گاهی با بیان کلماتی چون آه و گاهی حتی از روی محبت است و این ویژگی افراد خاصی نیست بلکه همه افراد در یک موقعیت خاص می توانند این خصیصه را به همراه داشته باشند.در میان بعضی از افراد و اقوام راهکارهایی برای رفع چشم زخم وجود دارد مثل دود کردن اسپند خواندن برخی از ختوم و اذکار مثل آیه - وان یکاد - یا گفتن - لا حول ولا قوت الا باالله - ، - ماشاءاالله - وهمراه داشتن برخی از دعاها به صورت گردن بند یا بازوبند که به آن حرز می گویند .
.1-1 چشم زخم درقرآن
در ابتدا چشم زخم را از نگاه قرآن و احادیث بررسی می کنیم.
قرآن کریم در سورهی قلم آیهی 51 میفرماید :َفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ»سَمِعُوابِأَبْصَارِهِمْالذﱢکْرَوَیَقُولُونَلَمﱠا إِنﱠهُ لَمَجْنُونٌ؛«و مسلماً نزدیک بود کسانی که کفر ورزیدند هنگامی که آگاه کننده - قرآن - را شنیدند با چشمانشان تو را بلغزانند و میگویند: قطعاً او دیوانه است.بسیاری از مفسران گفتهاند :منظور این است که دشمنان به هنگامی که آیات با عظمت قرآن را از تو می شنوند به قدری خشمگین و ناراحت می شوند و با عداوت به تو نگاه می کنند که گویی می خواهند تو را با چشمهای خود بر زمین افکنند و نابود کنند .آنها وقتی آیات قرآن را می شنوند آن قدر مجذوب می شوند و در برابر آن اعجاب می کنندکه می خواهند تو را چشم بزنند - زیرا چشم زدنمعمولاً در برابر اموری است که بسیار اعجاب انگیز است. - - مکارم شیرازی ، - 85 :1381
بعضی مفسران نقل کردهاند که در قبیلهی بنی اسد افرادی بودند که قدرت چشم زخم داشتند و برخی از آنها میخواستند پیامبر - ص - را چشم زخم بزنند که آیهی فوق به این مناسبت نازل شد. - تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج 5، ص - 216در سوره یوسف آیهی 67 میفرماید :مِن بَابٍ وَاحدٍ» وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مﱡتَفَرﱢقَهٍ «...گروهی از مفسران گفتهاند: علت این بوده که برادران یوسف از جمال کافی بهرهمند بودند - اگر چه یوسف نبودند ولی برادران او بودند - وهم قامتهای رشید داشتند و پدر نگران بود که جمعیت یازده نفری که قیافههای آنان نشان میداد از یک کشور به مصر آمدهاند توجه مردم را به خود جلب کنند، او نمیخواست از این راه چشم زخمی به آنها برسد . هنگامی که می خواستند حرکت کنند، یعقوب گفت : - فرزندان من از یک در وارد نشوید، بلکه از درهای متفرق وارد گردید و من با این دستور نمی توانم حادثه ای را که از سوی خد ا حتمی است از شما دفع کنم، حکم و فرمان تنها از آن خدا است . بر او توکل کرده ام و همه متوکلان باید بر او توکل کنند - . - مکارم شیرازی ، - 64 :1381
.2-1 چشم زخم از منظر روایات
روایات زیادی درباره چشم زخم وارد شده است که واقعی بودن چشم زخم را اثبات می کنند، در این جا به چند مورد از این روایات اشاره می کنیم: رسول اکرم - ص - می فرماید: »چشم زخم حق است و قله کوه را پایین می آورد - «المجازات النبویه، - 367 : 1379 در این روایت علاوه بر این که به واقعی بودن چشم زخم تأکید شده، با کنایه به شدت تأثیر آن نیز اشاره شده است.همچنین در حدیث دیگری می فرمایند: »همانا چشم زخم انسان را داخل قبر و شتر را وارد دیگ می کند - .«نهج الفصاحه، ج - 704 :2
