بخشی از مقاله
چکیده
محدوده ها و مسیرهاي ویژه پیاده به عنوان بخشی از فضاهاي شهري، عرصه اي براي وقوع رویدادهاي اجتماعی، سیاسی، برقراري تعاملات اجتماعی و بیان احساسات جمعی به وجود می آورند . یکی از مهمترین موارد موثر در طراحی پیاده راه توجه به شرایط اقلیمی می باشد. امروزه به دلیل گسترش شهرها و تکنولوزي ضوابط ساخت و ساز اقلیمی فضاها یکسان در نظر گرفته می شود که این امر سبب می شود بسیاري از فضاهاي شهري از لحاظ اقلیمی آسایش لازم را نداشته باشند.
در این راستا، این مقاله با روش پژوهش تحلیلی - کاربردي، با استفاده از آزمون شبیه سازي با نرم افزار Ecotect، براي چهار راستاي اصلی پیاده راه، با توجه به پارامترهاي اقلیمی - تابش آفتاب و جهت وزش باد - ، راستاي بهینه براي یک پیاده راه فرضی را در شهر اهواز مشخص می کند . بنابر یافته هاي پژوهش، نتایج پژوهش نشان می دهد که؛ جهت گیري پیاده راه با توجه به پارامترهاي اقلیمی تابش آفتاب و باد در راستاي شمال غرب- جنوب شرق مناسب و جهت شرقی- غربی نیز به عنوان نامطلوب ترین جهت انتخاب گردید.
1 مقدمه
محدودههاي پیاده قسمتی از فضاهاي شهري هستند که به دلایل ویژهعمدتاً به خاطر دارا بودن برخی پتانسیلهاي خاص و در تمام یا بخشی از ساعات شبانه روز کاملا بر روي حرکت سواره بسته شده و به طور کامل به حرکت عابران پیاده اختصاص مییابند. اصل فلسفه وجودي پیاده راه ها نه صرفا عملکرهاي فیزیکی و ارتباطی، تثبیت و تقویت برخی کاربریها و مسائل اقتصادي بلکه گسترش ارتباطات و تعاملات اجتماعی- فرهنگی و ایجاد مقیاس انسانی در عرصه عمومی می باشد.
واژگانی همچون محدوده پیاده1، منطقه ي خالی از اتومبیل2، منطقه پیاده3، خیابان تمایل به پیاده روي 4 و مرکز خرید عابر پیاده5 براي مفهوم پیاده راه بکار برده می شوند. این مناطق ممکن است از همان ابتدا براي تردد عابرین ساخته شده باشند و یا خیابانهایی باشند که تغییر کاربري داده و به پیاده راه تبدیل می شوند. اصطلاح تغییر کاربري منطقه و تبدیل آن به پیاده راه را پدیستراینیزیشن6 می گویند. براي پیاده راه ها تعاریف گوناگونی ذکر گردیده که در زیر به چند مورد از این مفاهیم ارائه می شود
1. مسیرهاي پیاده را می توان به عنوان راه هایی که به دور از معابر سواره بوده و طیف وسیعی از کاربران شامل عابرین، دوندگان، دوچرخه سواران و... از آن استفاده می کنند، تعریف نمود.
2. پیاده راه ها، معابري با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آن ها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسایل نقلیه موتوري تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاري در معبر استفاده می شود. پیاده راه ها؛ ابزاري براي فعالیت جمعی به خصوص در ارتباط با اقتصاد شهري، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی اند - پاکزاد، . - 1384
3. پیاده مدار کردن عبارت است از ایجاد خیابان ها یا فضاهاي رها از آمد و شد سواره. هنگامی که در سال 1971 اولین مکان عمومی در سیدنی استرالیا به منظور صرف استفاده عابران پیاده اختصاص یافت سیاست مدار محلی مسئول این امر - لئوپورت که خودش را به عنوان وزیر عابران پیاده نامید - همواره بر گفتن این جنبه مثبت تاکید داشت که آن خیابان براي عابران پیاده باز شده بود و نه این که بر روي آمد و شد سواره بسته گردد.
4. منطقه مخصوص پیاده منطقه اي است که به منظور برتري دادن به محیط، ورود اتومبیل هاي سواري را به آن ها ممنوع می کنند و ورود سایر وسایل نقلیه موتوري به آن تنظیم می شود
قرار گرفتن محیط هاي شهري در عرض هاي مختلف جغرافیایی و تنوع آب و هوایی که به سبب وجود سیستم هاي عمومی، منطقه اي، محلی ایجاد گشته است ضرورت توجه به اقلیم مسیر پیاده راه را در مکان هاي مختلف می طلبد به طوري که می توان اذعان نمود که می باید جزیی ترین عوامل موثر اقلیمی در طراحی و احداث مسیرهاي پیاده مد نظر قرار گیرد.
معیارهاي مهمی که توجه به آن ضروري است عبارتند از: در طراحی مسیرهاي پیاده باید به جهت باد و جهت تابش آفتاب توجه کنند. پیاده روي در زیر باران، در معرض باد و در زیر تابش شدید آفتاب نامطلوب است. در برنامه ریزي و طراحی پیاده راه باید شرایط اقلیمی و امکان نگهداري مسیرهاي پیاده را در نظر بگیرند. اولین اصل مورد توجه در ساخت و طراحی در مناطق گرم و خشک جهت گیري است. جهت گیري بافت و معابر و پیاده راه هاي شهري با توجه به آفتاب گرم بعد از ظهر تابستان و بادهاي گرم و طوفانی در جهت شمالی- جنوبی با کمی انحراف می باشد . دو عامل تابش خورشیدي و وزش بادهاي مفید و مضر در تعیین جهت خیابان ها، معابر و پیاده راه ها می بایست لحاظ شود. در مناطق گرمسیر بهتر است که مسیر پیاده در اوقات گرم روز در سایه بناها و درخت ها قرار گیرد
از جمله مطالعات صورت گرفته در این زمینه می توان این موارد اشاره نمود: اوك 1988 - 1 - ، طراحی اقلیمی خیابان ها و سایبان شهري را بررسی نمود. در این مقاله اصولی را براي طراحی خیابان و سایبان با توجه به عوامل اقلیمی بیان می دارد.
تابلارا - 2009 - 2، در پژوهشی تحت عنوان مطالعه وزش باد و الگوي جریان باد در خیابان به این نتیجه رسیدند که جریان باد در خیابان می تواند حاصل باد ملایم و تاثیرات بازتابش خورشیدي باشد. بلوکن - 2009 - 3، با مطالعه تغییرات جهت باد در خیابان در اندازه گیري درونی باد در مرکز لندن با بررسی تحلیل عاملی عنصر باد بین دو خیابان اصلی شهر لندن، وجود الگوهاي منظم، ساختمان سازي هماهنگ و عامل باد را مهم ترین فاکتور، تاثیر گذار در تهویه فضاهاي شهري می دانند .
حسینی - 1388 - ، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود، طراحی پیاده راه همساز با اقلیم با تاکید بر زاویه تابش خورشید و نقاب سایه نمونه موردي: مطالعه حد فاصل میدان تجریش تا میدان قدس - خیابان شهرداري - را بررسی نمود.
هدف از این مطالعه شناسایی دقیق عوامل اقلیمی موثر در فضاهاي شهري و استفاده از آن در کنار عوامل موثر بر طراحی این فضاها، و به طور خاص پیاده راه ها می باشد. ارائه دو گزینه طراحی و ارزیابی و تحلیل آن ها با استفاده از نرم افزار Ecotect؛ اولین گام محصول گراي این پایان نامه می باشد . طراحی فضاهاي عمومی، طرح محور پیاده، وضعیت خط آسمان و نما و... جزئیاتی هستند که براي دو گزینه مطرح شده، ترسیم و طراح ی شده اند.
حسین آبادي - - 1389، طراحی اقلیمی خیابان ها و مسیرهاي عابر پیاده در شهر سبزوار را بررسی نمود. هدف مقاله حاضر تعیین جهت مناسب استقرار خیابان ها با توجه به داده هاي اقلیمی و با بکارگیري روش هاي کمی است. براي این امر ابتدا انتقال دماي حداکثر و حداقل و رطوبت نسبی حداقل و حداکثر ماه هاي سال بر نمودار بیوکلیماتیک اولگی، شرایط حرارتی، مواقع نیاز به سایه و آفتاب و همچنین اولویت هاي حرارتی براي فضاهاي آزاد این شهر مشخص شد. در گام بعدي با استفاده از روش محاسباتی میزان سایه اي که در پشت یک دیوار یک متري واقع در حاشیه خیابان در جهت هاي مختلف به وجود می آید، محاسبه گشت و در نهایت با دادن امتیاز به جهت هاي مختلف استقرار خیابان از نظر قابلیت تولید سایه، بهترین جهت قرار گیري خیابان انتخاب گردید.
علاوه بر سایه و آفتاب جهت وزش بادها نیز در نظر گرفته شود. در این مرحله جهت هاي برگزیده از نظر تابش آفتاب با جهت غالب وزش باد در این شهر مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت و در نهایت امر، بهترین جهت خیابان ها و مسیرهاي عابر پیاده مشخص شد.
گندمکار و فلاحی - 1393 - ، تأثیر جهت وزش باد غالب بر طراحی شبکه معابر شهري - نمونه موردي: شهر سقز - را بررسی نموده اند . در این پژوهش با توجه به نوع اقلیم شهر سقز و جهت وزش باد غالب جهت شمالی- جنوبی با بیشترین امتیاز کسب شده نسبت به سایر جهات، مناسب ترین جهت براي معابر شهري سقز می باشد. این جهت براي شبکه معابر شهر سقز هم از لحاظ برخورداري از تابش آفتاب و هم از لحاظ جاوگیري از برودت بادهاي سرد بهترین جهت می باشد.
سعیدي مفرد و همکاران - 1393 - ، بررسی تاثیر آسایش اقلیمی بر طراحی فضاي شهري پیاده مدار - نمونه موردي : خیابان دانشگاه مشهد - را بررسی نموده اند. هدف از پژوهش حاضر یافتن ارتباط میان آسایش اقلیمی، افزایش کیفیت فضاي شهري و پیاده مداري می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که آسایش اقلیمی تاثیر بسزایی بر شکل گیري فضاي شهري پیاده مدار و با کیفیت فضایی داشته و بر این اساس توجه به طراحی اقلیمی فضاهاي شهري گامی موثر بر ابعاد فضاهاي شهري پیاده مدار و انسان محور می باشد.
شهر اهواز به دلیل واقع شدن در یک موقعیت مطلق جغرافیایی، شرایط توپوگرافی و سامانه هاي اقلیمی مؤثر بر منطقه، شرایط زیست اقلیمی ویژه اي را به خود اختصاص داده است. به طوري که دماي هوا در سردترین ماه سال - دي ماه - به 7 درجه سانتیگراد و در گرمترین ماه سال - تیر ماه - نیز گاهی از 47 درجه سانتیگراد نیز فراتر می رود. مدت تابش آفتاب در تیر ماه به 15 ساعت می رسد و در دي ماه به 10 ساعت کاهش می یابد. که گرماي شدید مشکلات زیادي را براي ساکنین این شهر ایجاد می کند.
شرایط جوي متفاوت همچون وجود باران، باد و گردوغبار شدید ناشی از کشور عراق و آفتاب شدید این ضرورت را به وجود می آورد تا براي عابران که عمدتاً به صورت پیاده در این مسیر عبور می کنند، رفاهی نسبی فراهم گردد . به دلیل زاویه ریزش باران، می بایست کف پیاده راه با شیب متناسبی طراحی شود تا ضمن جمع نشدن آب باران و عدم ریزش روي مسیر سواره، این آب به صورتی هدایت شده از طریق کانال هایی به پایین منتقل شود. ساخت رواق در پیاده راه ها سبب می شود عابران پیاده از گزند آفتاب و باد در امان نگاه داشته شده و حرکت براي پیاده دلنشین شود. لذا لزوم طراحی مسیرهاي پیاده همساز با شرایط اقلیمی براي کاستن مشکلات مربوطه ضروریست. هدف این پژوهش شبیه سازي پیاده راه فرضی در نرم افزار Ecotect با توجه به شرایط اقلیمی شهر اهواز می باشد.
.2 مواد و روش ها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
شهر اهواز مرکز استان خوزستان و شهرستان اهواز با ارتفاع متوسط 18 متر از سطح دریا بین Nَ31°23 تا Eَ48°47 واقع می باشد. شهر اهواز از طرف شمال به شهرستانهاي شوشتر و دزفول، از شرق به شهرستان رامهرمز، از مغرب به شهرستان دشت آزادگان و از طرف جنوب به شهرستانهاي خرمشهر و شادگان و بندرماهشهر محدود می شود. اهواز هفتمین کلان شهر ایران و مساحت آن در حدود 225 کیلومترمربع می باشد. شهر اهواز شامل هشت منطقه شهرداري بوده و مساحت محدوده طرح جامع آن 259 کیلومتر مربع می باشد
شکل .1 نقشه موقعیت منطقه مورد مطالعه
