بخشی از مقاله
چکیده
امروزه سنگ های قیمتی نقش مهمی را در زندگی بشر بخصوص زندگی اقتصادی، ایفا می کنند . با توجه به اهمیت بالای این نوع سنگ ها، حاصل پژوهش از منابع مختلفی در مورد کانی ها و سنگ های قیمتی در این مقاله ارائه شد. بدین صورت که تعریف کلی کانی ها و سنگ های قیمتی و دلایل با ارزش بودن آن ها ارائه شده و ابتدا بر اساس نام و ترکیب شیمیایی، رنگ، سختی، وزن مخصوص، سیستم بلوری، شکستگی، جلا و شفافیت به پنج گروه دسته بندی شدند. در ادامه نیز بر اساس ترکیب شیمیایی و فیزیکی شامل مینرال، نام های مختلف آن، رنگ، منشا اولیه، ترکیب، نیم شفاف، اوپاک، سختی، وزن مخصوص و اندیس انکسار در نه گروه دسته بندی شدند.
تقسیم بندی سومی نیز بر اساس سن، محیط زمین شناختی و تشکیلات مینرالی، سنگ های قیمتی را در ده گروه مجزا قرار داد. در ادامه بحث به اکتشاف و قدمت استفاده از کانی های قیمتی و بدنبال آن معدن کاری و استخراج آن ها پرداخته شد. در پایان نیز تاثیرات و آماده سازی استفاده از سنگ های قیمتی بر خاصیت فیزیکی آن ها بررسی شد. از نتایج مهم بدست آمده از این پژوهش لزوم آشنایی با انواع سنگ های قیمتی و تقسیم بندی آن ها قبل از تمامی مراحل اکتشاف و استخراج آنها می باشد.
-1مقدمه
بطورکلی سابقه آشنایی انسان با سنگها و کانیها به دوران پیش از تاریخ میرسد . انسانهای اولیه برای تهیه ی اسلحه و بعضی از ابزار مورد نیاز از سنگهایی مانند کوارتزیت و چخماغ استفاده میکرده است و همچنین کانیهایی از قبیل آمتسیت، ژاسب، زمرد، لاپیس ×لازولی، فیروزه، کهربا، مرجان و مروارید را میشناخته و برای زینت به کار می برده است وبعضی کانی های دیگر نظیر اخرای سرخ و زرد را برای رنگ آمیزی مورد استفاده قرار می داده است.
به موازات شکوفایی علم در کشورهای اسلامی و مطالعاتی که کما بیش در مورد سنگ های قیمتی و سایر کانی ها به وسیله دانشمندانی نظیر جابرابن حیان، یعقوب اسحق کندی، محمد زکریای رازی، ابوعلی سینا و خواجه نصیرالدین طوسی به عمل امد این رشته علمی نیز مانند سایر علوم پیشرفت کرد. سپس از قرن شانزدهم میلادی به تدریج دانشمندان اروپایی دراین زمینه مطالعاتی انجام دادند وهمگام با پیشرفت علوم فیزیک، شیمی و ریاضی در علم کانی شناسی نیز پیشرفت های سریعی حاصل شد و با کشف اشعه ایکس راز درونی بلورها و دستگاه های تبلور بر کانی شناسان معلوم و ارتباط بین ساختمان درونی کانی ها با ترکیب شیمیایی و اختصاصات فیزیکی آنها مشخص گردید وبدین ترتیب شناخت سنگ های قیمتی و پی بردن به خواص و انواع مختلف آن ها پیشرفت کرد.
اکثر سنگ های قیمتی در زمان های قدیم به عقیده بعضی انسان ها دارای هاله ای از اسرار بودند که در بعضی از موارد آنها را در تعویذ و طلسم و طالع بینی به کار می بردند و همراه داشتن بعضی از آنها را موجب حفظ انسان از شر شیطان و یا باعث تامین سلامت می دانستند به این تصور که موجب محبوبیت آنها در جامعه خواهد شد. ملاحان چنین می پنداشتند که بعضی از سنگ های قیمتی آنان را از خطرات دریا مصون میدارد.
یاقوت را موجب ایمنی از بیماری وبا و طاعون تصور می کردند ودر دهان گذاشتن ان را باعث رفع تشنگی می دانستند. همراه داشتن زمرد را موجب قوت دل و مانع خواب های آشفته و نگریستن به آن را وسیله ای برای تقویت بینایی می پنداشتند. پاره ای از سنگ های قیمتی و زینتی برای درمان مورد استفاده قرار می گرفت که در بسیاری از موارد نتیجه بخش بود، حتی امروزه هم این امر متداول است به عنوان مثال در ژاپن از گرد مروارید قرص های کلسیم تهیه می کنند.
اختصاصات مهمی که سنگ های قیمتی و زینتی را از سایر سنگ ها متمایز می سازد عبارتند از:
-1-1کمیاب بودن در طبیعت
-2-1 قابل حمل بودن
قابلیت حمل سنگ قیمتی نیز اهمیت زیادی دارد زیرا این سنگ ها صرف نظر از جنبه تزیینی و سایر مصارف خود ثروت هنگفتی می باشد و باید ابعادشان در حدی باشد که بتوان در صورت لزوم آنها را جابجا یا مخفی کرد.
-3-1 سختی زیاد، شفافیت، رنگ و جلا
بسیاری ازسنگ ها با آنکه دارای ظاهری زیبا و رنگی جذاب هستند، به علت سختی کم فاقد ارزش زیاد می باشند، زیرا سختی کم موجب می شود که در برخورد و اصطکاک با سایر اشیا و عوامل خارجی از جمله گردو غبار که در آن ذرات سیلیس وجود دارد، خراشیده شده و درخشش وجلای که از اختصاصات مهم سنگ است از بین میرود.
-4-1 مورد پسند بودن مردم
مورد پسند بودن و تغییر سلیقه نیز موجب پر بهاتر شدن ویا از دست رفتن بهای سنگ می شود، مثلا در پنجاه سال اخیر سنگ هایی که دارای رنگ سرخ روشن هستند تا حدودی ارزش خود را از دست داده اند.
-2 توصیف انواع کانی ها و سنگ ها ی قیمتی
برای تسریع در کار و کمک به افراد غیر حرفه ای تشریح خصوصیات کانی های جواهر به پیروی از تقسیم بندی علمی کانی ها به پنج گروه که دارای مشخصات مشابه هستند تقسیم شده است:
-1-2 گروه اول شامل تمام نگین های جواهر گران بها است که عموما شناخته شده می باشند به استثناء کانی ها ویا انواع کانی های جواهر که در این اواخر و یا جدیدا کشف شده اند، بدین ترتیب این گروه شامل طیف وسیعی از کانی ها از الماس تا مالاکیت می باشد. این کانی های جواهر معمولا در زیور الات همراه با نگین های دیگر یا به صورت نگین تنها بوده ویا به شکل آثار هنری و فانتزی تراش داده شده اند در طبقه بندی نگین های جواهر در این گروه بر حسب سختی مو رفتار شده و ارزش تقریبی آن ها نیز در همین راستا یعنی بر حسب سختی مو تعیین می شود. در این گروه می توان از سخت ترین و شاید گران قیمت ترین آنها الماس، و از نرمترین و ارزانترین سنگ های جواهر مالاکیت را نام برد.
کمیاب بودن از ویژگی های مهم سنگ های قیمتی است برای مثال اگر هم اکنون چندین معدن الماس، یاقوت یا زمرد در کشورهای مختلف کشف و استخراج شود قیمت آنها به شدت پایین می آید. بعضی از اقسام بریل در طبیعت فراوانند بلورهای آن بسیار بزرگ است و ممکن است تا چندین تن وزن داشته باشد ولی نوعی از آن که سبز رنگ است در طبیعت بسیار کمیاب است که همان زمرد میباشد که ارزش زیادی هم دارد.
-2-2 در گروه دوم کانی های وجود دارند که ابتدا به عنوان نمونه هایی برای کلکسیونرها تراشیده می شدند و بعدها برای استفاده به عنوان نگین در زیور آلات نیز مورد استفاده قرار می گرفتند و تا همین اواخر در تجارت جواهر نقش بازی نمی کردند و مدت کوتاهی است که مورد توجه قرار گرفتند. این دسته نیز مانند گروه اول بر حسب سختی سنجی آنان مورد استفاده دارند.
-3- 2 گروه سوم شامل سنگ ها و نگین های جواهر است که در تجارت مورد استفاده قرار نمی گیرند و فقط به عنوان نمونه های نا یاب به وسیله علاقه مندان جمع آوری، تراش و جلا داده می شوند. انواع این نوع کانی ها و سنگ های با ارزش از نظر علمی به مرور زمان زیادتر می شود.
-4-2 گروه چهارم شامل سنگ هایی است که نه به عنوان نگین بلکه به عنوان سنگ های تزیینی، ساختمانی و مواد اولیه برای خلق آثار هنری از آنها استفاده می شود.
-5-2 این گروه شامل سنگ های آلی می باشد و به کمک فعل و انفعالات بیولوژیکی به وجود می آیند که از نظر علمی این نوع سنگ ها جزء جواهرات طبقه بندی نمی شوند و با این حال قسمت مهمی از تجارت جواهرات را تشکیل می دهند.
لازم به ذکر است که تقسیم بندی فوق الذکر جنبه عمومی نداشته و عاری از اشکال نیست و در این طبقه بندی کلی کانی ها، تقسیم بندی بسیار دقیق و مشخصی برای کانی های جواهر وجود ندارد ولی باید تا حد امکان اطلاعات لازم را در باره هر نوع کانی جواهر ارائه داد - جدول. - 1 نمونه ای از یک در کوهی زرد را هم در شکل 1 مشاهده می کنید.
