بخشی از مقاله
چکیده
امروزه روشهای ژئوشیمیایی در پیجویی ذخایر معدنی در تمام مراحل اکتشافی مواد معدنی مورد استفاده قرار میگیرد. پیجویی ژئوشیمیایی ذخایر معدنی، معمولا برای ثبت ناهنجاریهای ژئوشیمیایی در هالههای اولیه و ثانویهی کانسارها در مراحل مختلف به کار میرود. ژئوشیمیِ رسوبات آبراههای و روش لیتوژئوشیمیایی از جمله این روشها هستند. توسعهی روشهای ژئوشیمیایی از کشف کانسارهای دارای رخنمون، فراتر رفته و امروزه از روشهای لیتوژئوشیمیایی، بهویژه روش زونالیته ژئوشیمیایی برای اکتشاف کانسارهای پنهان استفاده میشود.
پیشرفتهای چشمگیری در ژئوشیمی اکتشافی صورت گرفته است، اما در بیشتر این روشها هدف اکتشاف کانسارهای فلزی بوده و در مورد کاربرد روشهای ژئوشیمیایی در اکتشاف کانسارهای غیرفلزی و بهویژه کانیهای گوهری، کارهای پژوهشی چندانی صورت گرفته و توسعهی این روشها در اکتشاف کانسارهای یاد شده، در آغاز راه است. در این مقاله، روشهای ژئوشیمیایی در اکتشاف کانیهای گوهری مورد توجه قرار گرفته است.
-1 مقدمه
اهمیت اکتشاف سنگهای گوهری با توجه به کاربردها و مصارف آنها برکسی پوشیده نیست؛ زیرا وجود معادن این نوع سنگها، زمینهی ایجاد کارگاههای تراش و فرآوری را فراهم نموده و در نهایت، بازار خوبی برای اشتغال و رونق اقتصادی فراهم میکند. در اکثر کشورهای مطرح دنیا که سهمی در تجارت این نوع مواد معدنی دارند، فعالیتهای اکتشافی و معدنکاری این گروه از سنگها نیز رونق دارد. روشهای پیجویی و اکتشاف کانیهای گوهریعموماً، روشهای زمینشناسی بوده است. در بیشتر موارد وجود آثار معدنکاری قدیمی، راهنمای اکتشافی مهمی در شناسایی ذخایر کانیهای گوهری بوده است. از جمله روشهای اکتشافی، روشهای ژئوشیمیایی است که در مراحل مختلف پیجویی و اکتشاف ذخایر معدنی، کاربرد دارد.
این روشها توسعهی زیادی یافتهاند و امروزه این روشها برای کشف کانسارهای پنهان نیز استفاده میشود. اما باید گفت که روش-های ژئوشیمیایی در پیجویی و اکتشاف ذخایر معدنی غیرفلزی و بهویژه ذخایر کانیهای گوهری، چندان توصیف نشده و توسعه پیدا نکرده است. در این میان میتوان به کتاب ارزشمندی که توسط کومو1 و همکارانش - 1994 - نوشته شده است، اشاره نمود. توصیف روشهای ژئوشیمیایی در شناسایی ذخایر کانیهای گوهری میتواند، زمینهساز اکتشاف ذخایر جدید در آینده شود. در ایران به اکتشاف این نوع سنگها کمتر توجه شده است.
با ملاحظهی طرحهای عمرانی و اکتشافی در پنجاه سال اخیر، طرح اکتشافی به منظور پیجویی سنگهای قیمتی مشاهده نمیشود. هرچند آثار و اظهارنظر افراد مختلف، حاکی از حضور این نوع سنگها در ایران است. بیشترین اطلاعات در این زمینه را میتوان از نتایج مطالعات کانیهای سنگین در پروژههای اکتشاف سیستماتیک ژئوشیمیایی در ورقههای یکصد هزارم به دست آورد - جان نثاری و همکاران، . - 1389 در این مقاله، به موضوع کاربرد روشهای ژئوشیمیایی در اکتشاف ذخایر کانیهای گوهری پرداخته میشود. این روشها می-تواند در بسیاری از مناطق کشور مورد استفاده قرار بگیرد.
-2 بحث
-2-1فیروزه
فیروزه - Turquoise - متعلق به گروه فسفات آبدار مس است. فیروزه، ژنز اگزوژنیک - هیدروترمال-متاسوماتیک - نشان میدهد و ذخایر معدنی آن بر اساس نوع سنگ درونگیر به سه گروه تقسیم میشود:
الف- نهشتههای معدنی تشکیل شده در سنگهای ماگمایی با ویژگیهای پورفیری،
ب-کانسارهای تشکیل شده در سازندهای رسوبی- دگرگونی از جمله، آن دسته از کانسارهایی که در زون تماس با سنگهای نفوذی رخ میدهد،
ج- آن دسته که در مناطق اکسیداسیون و غنی شدهی سولفید ثانویه از مس پورفیری و نهشتههای پلی متالی تشکیل میشوند. کانیسازی به قشر هوازده از سنگهای غنی از فسفات، مس و بقایای آلی و رگههای کوارتز هیدروترمالی محدود میشود.
پیش نیازهای معمول برای پیجویی این نهشتهها به شرح زیر است:
-1 وجود رگههای کوارتز در گرانیتوئیدها، کوارتز-فلدسپار پورفیریها، آندزیت پورفیریها، همچنین در سنگهای رسی ماسهدار و سنگهای رسی غنی از فسفات و مس که برای تشکیل فیروزه ضروری است.
-2 ظهور مناطق خردشده، برشی شده، لیمونیتی شده و افزایش درزهها
-3 رخداد رخسارههای کوارتزیت ثانویه دما پایین که جایگزین سنگهای نفوذی شدهاند، ظهور متاسوماتیتها که با سنگهای کراتینی شده، سیلیسی شده، سریسیتی شده و پیریتی شده، معرفی میشوند - . - Komov et al, 1994
-2-2شرایط لازم برای کاربرد روشهای ژئوشیمیایی برای اکتشاف فیروزه
کانیهای زیر در شناسایی فیروزه استفاده میشوند: آلونیت، هالوئیسیت، ژاروسیت، پیریت، هماتیت، کائولینیت، ویولیت - - wavellite، کاکلوسیدریت، باریت و کلسیت. کانیهای همراهی که با فیروزه پاراژنز هستند، متنوع می باشند که بستگی به مشخصات سنگ دربرگیرنده دارد. اگر در سطح زمین، پوستههای هوازده روی دهند که ناشی از سنگهایی همچون ریولیت، تراکیت، مونزونیت، پورفیریها و گرانیت همراه با کانیسازیهای پراکنده باشند، در این صورت کانیهای همراه فیروزه عبارتند از: اسفالریت، دولومیت، انیدریت، زئولیت، لیمونیت، هالوئیسیت، ژاروسیت، سریسیت و کائولینیت. کالکوسیت، مالاکیت و آزوریت در کانیسازیهای شدید ماده معدنی در مناطق غنی در سولفید شناسایی شدهاند.
