بخشی از مقاله
بررسي سنگهاي قيمتي و نيمه قيمتي استان مرکزي
خلاصه
استان مرکزي از نگاه ساختاري در پهنه متالوژيک و زون کاني زايي سنندج – سيرجان و زون ماگمايي اروميه – دختر از توان معدني بالايي برخوردار است . معدنکاري در استان مرکزي سابقه ديرينه داشته است از طرفي کاني هاي قيمتي و نيمه قيمتي چون تورمالين ، گارنت ، درکوهي ، ژاسپر ، زيرکن و غيره در شهرهايي چون سربند ، اراک و ساوه در خور توجه است . بررسي هاي اکتشافي انجام گرفته در مناطقي چون خشکه در سربند ، قلعه آقا حميد سربند ، نظم آباد اراک ، ذالي بلاغ ، نيوشت و کوه پنگ کوچک خان ساوه حاکي از وجود کاني هاي نيمه قيمتي چون تورمالين ، گارنت و ژاسير است . تورمالين و گارنتهاي منطقه خشکه در سربند در طي آزمايشات ساب و صيقل به دليل شکستگي هاي داخلي از کيفيت ساب و صيقلي ضعيف تا متوسط برخوردارند لذا به عنوان سنگ نيمه قيمتي از کيفيت مناسبي برخوردار نمي باشند . کوارتزدر کوهي و کوارتز دودي در منطقه قلعه آقا حميد سربند و نظم آباد اراک داراي ساب و و صيقل پذيري خوبي بوده اما بدليل عدم اطلاع از ميزان ذخيره در حال حاضر از لحاظ سنگهاي قيمتي در منطقه بي ارزش هستند .
تنها کاني نيمه قيمتي به جهت بالا بودن ذخيره و ساب و صيقل پذيري خوب که داراي ارزش اقتصادي است ژاسپرهاي منطقه ذالي بلاغ ، کوه پنگ کوچک خان و نيوشت ساوه بوده که آنها هم ازآلتراسيون ژاسپروتيد حاصل از فعاليت هاي هيدروترمال ناشي شده وبه صورت باند هاي با ضخامت تا يک متر تشکيل شده اند .
بررسي بازار فروش ژاسپر در ايران نشان دادکه هيچ گونه بازار داخلي مشخصي براي ژاسپر شناسايي نشده است اما ارزش اقتصادي آن در بازارهاي خارجي از جمله فرانسه ، آلمان ، هندوستان ، روسيه ، ونزوئلا و آمريکا قابل توجه است . در برنامه توليد و فروش ژاسپر مي تواند منجر به توليد محصولاتي از قبيل نگين ، لوح هاي بزرگ و کوچک منقوش ، اثرات هندي و مصنوعات سنگي شود .
مقدمه
بدليل عدم شناخت کافي از سنگهاي قيمتي و نيمه قيمتي و نحوه بهره برداري از آنها اکثر ذخاير مورد نظر در استان بصورت نا شناخته باقي مانده اند . طبق بررسي به عمل آمده در زمينه اين نوع سنگها در قالب طرح هاي اکتشافي مناطق مستعد متعددي مورد شناسايي قرار گرفته که در پاره اي از موارد از نظر کميت و کيفيت و راههاي قابل دسترسي و امکان بهره برداري در حد قابل قبولي بوده و تنها چالش موجود عدم امکانات در راستاي فن آوري به جهت فرآوري آنها و ارائه به بازار مصرف داخلي و خارجي مي باشد ( صنايع و معادن استان مرکزي ، ١٣٨١) تحقيق مورد نظر با هدف استعدادهاي بالقوه استان مرکزي و مقايسه کاني ها و سنگ هاي نيمه قيمتي استان ، کاني ها و سنگ هاي قيمتي جهان پرداخته و در نهايت زمينه هاي موجود در سرمايه گذاري خارجي استان شناسايي و معرفي مي گردند .( حسين نژاد ، ١٣٨٤) محدوده هاي مورد مطالعه در ٩ منطقه بوده که ٤ محدوده آن در شهرستان ساوه شامل ذالي بلاغ ، کوه پنگ کوچک خان نيوشت و چنار ساوه و ٥ منطقه ديگر در نظم آباد شازند ، قلعه آقا حميد آستانه ، خشکه در آستانه ، نظم آباد اراک و فاقلو آستانه قرار دارند .
طبق گزارش طرح اکتشافي سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي استان مرکزي ( صنايع و معادن استان مرکزي ، ١٣٨١ ) اکتشاف در منطقه اي به وسعت تقريبي ١٣٠ کيلومتر مربع انجام گرفته و در بسياري از نقاط آن در کوهي ، تورمالين ، گارنت و ژاسپر يافت شده است .
بر اساس گزارش اکتشافي مورد نظر در منطقه ذالي بلاغ ژاسپر به طول ٧٠٠ متر و ضخامت ٢٠ سانتي متر با عمق قابل استخراج ١٠ متر به رنگ صورتي و قرمز با سختي حدود ٧ جانت خوب جهت ساب و صيقل ، در منطقه کوه پنگ کوچک خان سه لايه ژاسپر با عرض ١٠ تا ٥٠ سانتي متر با رنگ صورتي و سختي ٧ و قابليت خوب ساب و صيقل ، در منطقه نيوشت ساوه رگه هاي ژاسپر با عرض ٢ تا ١٥ متر و طول ٨٠ متر با سختي ٧ داراي قابليت ساب و صيقل خوب و در منطقه چنار ساوه آثار فيروزه مشاهده شده است .
در منطقه نظم آباد اراک بلورهاي کلسيت ، فلورين و سيليس ، ومنطقه قلعه آقا حميد آستانه سيليس به صورت در کوهي با رنگ سفيد شيري ، در منطقه خشکه در شازند تورمالين بصورت تک بلور هاي زيبا ، آندالوزيت و گارنت و در منطقه فاقلو آستانه زيرکن گزارش شده است .
امروز سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي جايگاه بسيار مهمي در دادگستري ، گمرک ، بيمه و بسياري از ادارات صادراتي و وترداتي و بانکها دارد . آمار بيمه نشان مي دهد سالانه بيش از ٦٠ ميليلرد دلار جواهرات و سنگهاي مروم در آمريکا و اقصي نقاط دنيا بيمه مي کنند .( عشقي ،١٣٧٨ ) بحث *- زمين شناسي اقتصاد منطقه آثار و علائم معدنکاري باستان و سرباره هاي ذوب فلزات بمانند ساير نقاط ايران در ساوه هم ديده مي شود . ناحيه ساوه در برگيرنده زونهاي ساختاري ايران مرکزي و سهند مي باشد . فعاليت شديد ماگماتيسم از خصوصيات بارز اين منطقه است .
ماگماي موجود در اين مناطق از نظر ترکيب شيم اييي يک آلکالن بوده و سنگهاي نفوذي حاصل از آن شامل گرانوديوريت ، گرانيت ، توناليت ، ديوريت ، مزونيت و آپليت بوده و کاني زايي به شکل هيدرو ترمال با نهشته هايي چون مس ، طلا ، آرسنيک و غيره در منطقه مي باشد . از کانيهاي غير فلزي همراه با توده هاي نفوذي اخير ژاسپر موجود در آپليت هاي شمال نيوشت را مي توان نام برد .
در منطقه سربند ( آستانه و شازند ) نيز سنگهاي نفوذي با وسعتي حدود ٢٥ کيلومتر مربع در انواع گرانيت هاي بيوتيت دار ، گرانوديوريت به چشم مي خورند که داراي رگه ها ، رگچه ها و عدسيهاي کوچک و بزرگ از کواتز ، تورمالين و گارنت مي باشند .وجود تورمالين ها و گارنتها در پگما تيتهاي غني از کوارتز و مسکويت در حاشيه توده هاي نفوذي ديوريتي و گرانوديوريتي خصوصا در منطقه خشکه در آستانه قابل توجه است .
*- عمليات اکتشافي انجام شده
پيمايش هاي منطقه ، مطالعات زمين شناسي ، انجام آزمايشات شيم اييي XRF ، کاني شناسي XRD و آزمايشات ساب و صيقل پذيري نشان داد در منطقه ذالي بلاغ در طي اکتشاف ذخيره اي برابر ٨٠٠ هزار تن ژاسپر ، در منطقه کوه پنگ کوچک خان ساوه ذخيره اي معادل ١٠٧٠٠٠ هزار تن ژاسپر ، در منطقه نيوشت ساوه ذخيره اي معادل ١٤٠٠٠ تن ژاسپر شناسايي شده است . همچنين ذخايري از در کوهي در واريز هاي منطقه قلعه آقا حميد سربند ، انديس هايي از تورمالين ، گارنت در منطقه خشکه در سربند و زيرين در منطقه فاقلو سربند شناسايي گرديد .
* - بررسي تراش و صيقل نمونه ها
بالغ بر ١٠٠ نمونه جهت تراش و صيقل به آزمايشگاه ارسال شد و تيغه و بلوکهاي مختلفي از نمونه ها تهيه شد و در بررسي هاي صحرايي نمونه هاي مختلفي در اندازه هاي متفاوت از تورمالين ، ژاسپر و کوارتز جمع آوري گرديد . تورمالين درپگما تيتهاي خشکه در سربند به رنگ تيره وغني از مسکويت و کوارتز بوده ( تورمالين مسکويت پگما تيت ) که گاها در برخي از نمونه ها گارنت نيز ديده مي شوند . در آزمايشات ساب و صيقل از تورمالين ها و گارنتها با توجه به شکستگي هاي داخلي کيفيت ساب و صيقل آنها از ضعيف تا متوسط متغير بود و لذا کانيهاي اخير بدليل خرد شدگي شديد و تکتونيزه بودن منطقه به عنوان سنگ قيمتي و نيمه قيمتي بدون کي يفت مي باشند .
کوارتزها در تپه اي بنام تپه درو در منطقه آقا حميد شازند در توده هاي گرانيتي بصورت پراکنده در واريزه ها ديده مي شوند . بلورهاي کوارتز به اشکال زيبا در سيستم هگزاگونال و بصورت خالص در ابعاد گوناگون ديده مي شود . آزمايشات ساب وصيقل پذيري بر روي نمونه کوارتز نشان داد که ساب و صيقل پذيري آنها خوب وداراي سختي ٧ و بدون رنگ مي با شند .اين در کوهي در طي بررسي هاي فراوري وتراش و بازاريابي به عنوان يک کاني زينتي در بازار مصرف مورد استقبال قرار گرفته است لکن بررسي هاي صحرايي ذخيره پاييين از درکوهي را در سطح نشان داده است .
